جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روزبهان فسوی شیرازی از بزرگان صوفیه در قرن ششم هجری و شافعی مذهب است. وی در کتاب تفسیری خود، «عرائس البیان فی حقائق القران» که بر اساس روش باطنی نگاشته است، ذیل برخی از آیات، برداشت خود را با منقولاتی از متقدمان تصوف، آراسته و در مواردی، تأویلات امام جعفر صادق (ع) را نیز نقل نموده است. بررسی موضوع حاضر از آن جهت ضرورت دارد که تفسیر «عرائس البیان» بر شیوه اهل تصوف نگاشته شده و بیان تأویلات امام صادق (ع) در آن در کنار منقولات سایر بزرگان تصوف، چه بسا این تصور را ایجاد کند که دیدگاه‌های این گروه مورد تأیید ایشان بوده است. در رابطه با «عرائس البیان» و معرفی آن، پژوهش­هایی انجام شده، اما در هیچ یک تأویلات امام صادق (ع) به طور مستقل مورد بررسی قرار نگرفته است. نوشتار حاضر به دنبال پاسخ به این مسأله است که این تأویلات در چه جایگاهی از نظر اسناد و محتوا قرار دارد و استناد آن به امام (ع) تا چه میزان پذیرفتنی است. نتیجه این مقاله که با روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه گردیده، آن است که بسیاری از این منقولات، با وجود در بر داشتن نکات و دقائق ظریف عرفانی، به جهت اشکال در سند و دلالت و عدم سازگاری با مبانی تفسیر باطنی، قابل انتساب به امام صادق (ع) نیست.

شیخ احمد بن محمد بن صدیق الغماری محدث و فقیه معاصر اهل سنت است که با اعتقاد به پالایش حدیث و به منظور دفاع از سنت نبوی به «علل الحدیث» وارد شده و «المداوی لعلل الحدیث» را از خود به جای گذاشته است. مطالعه‌ی علل الحدیثی ابن صدیق بر «عدم طرد بی ضابطه روایت» استوار شده و او با احاطه‌ بر منابع و علوم حدیثی به کشف علل و تصحیح حداکثری آنها اقدام کرده است. ویژگی‌های علمی شیخ احمد چون «عدم اعتقاد به عدالت همه‌ی صحابه»، «عدم دخالت مذهب در جرح راویان»، «نقد آراء حدیثی بزرگان متقدمین»، «گرایش به تصوف»، «روحیه‌ی ناصبی ستیزی» و «تفضیل علی(ع) بر خلفا» او را در میان محدثان معاصر اهل سنت متمایز کرده و بر آراء حدیثی وی نیز اثرگذار است بوده است بدین جهت، طرح نظریات و بررسی آثار وی در جوامع علمی شیعی ضروری به نظر می‌رسد. بررسی نویسندگان مقاله نشان می‌دهد وی روشمندانه به علل حدیثی پرداخته و با تخریج دقیق روایات، نقد آراء محدثان و توسل به اجتهاد و استدلال بسیاری از علل سندی وارد بر احادیث نبوی را کشف و با تصحیح، آنها را از ضعف خارج کرده است. این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی با هدف بررسی آراء وی در زمینه‌ی علل سندی و تصحیح آنها با تکیه بر کتاب «المداوی» نگارش یافته است.

جهان از آغاز تاریخ، شاهد مبارزه ای مستمر بین حق و باطل بوده و گذشت زمان فصول جدیدی از این برخورد را گشوده است. ظهور اسلام همراه با معجزه ی جاودانی آن قرآن کریم، این مبارزه را وارد مرحله ی جدیدی کرد چرا که معارضان و معاندان، این دین را با تمامی ارکان و مبانی آن در معرض سیل شبهات و تشکیکات قرار دادند. روند هجمه ها با گذر زمان نه تنها کاهش نیافت بلکه با ترفندهای «شبهه سازی» شکل سیستمی به خود گرفت و عرضه‌ی آنها در قالب‌هایی نو و با عناوینی جذاب تا عصر حاضر ادامه یافت و در آینده نیز به شکلی روزآمد تداوم خواهد یافت. در چنین شرایطی بر علمای اسلام فرض است به عنوان وظیفه در دفاع از دین و تعالیم آن بر اساس اسلوب‌های منطقی اقدام کرده شبهات ارائه شده را به روشهای مناسب متنوع پاسخ دهند. آثار دانشمندان مسلماندر این زمینه نشانگر تلاش گسترده ای است که در این زمینه مصروف داشته‌اند. یکی از تلاش های علمی در این راستا در تفاسیر نمود پیدا کرده و مفسران پاسخگویی به بخشی از شبهات را در تصنیفات تفسیری خود به طور مستقل و یا به تناسب در لابلای منابع غیر تفسیری اما مرتبط، عهده دار شده اند. محمد صادقی تهرانی از جمله مفسرانی است که در تفسیر30 جلدی خود «الفرقان فی تفسیر القران بالقران و السنه» به این مهم توجه نموده و با رویکردی کلامی به بسیاری از شبهات اعتقادی پاسخ داده است. این پژوهش در پی آن است که با استناد به تفسیر الفرقان، مبانی مفسر که بر اساس آنها به شبهات پاسخ داده را استخراج و روش‌های وی را در پاسخگویی مورد بررسی قرار دهد و بدین وسیله روش شناسی او در پاسخ به شبهات تبیین گردد. گذشت زمان همراه با تحول و تکامل است. این تحول و دگرگونی سبب پیدایش نیازهای جدید در انسان می گردد. این نیاز همان گونه که در عرصه‌ی مادی و طبیعی فرا روی انسان قرار می‌گیرد در عرصه‌ی معنوی نیز او را دچار چالش می‌کند. راهکار بشر برای برون رفت از نیازهای مادی، اختراع و ابزار سازی است اما راه پاسخ به نیازهای معنوی برخاسته از فطرت، تفکر و تلاش علمی برای گشودن پنجره های جدید به دنیای معرفت است، و این «تولید علم» است. پس لازم است تفاسیر به عنوان یکی از منابع مهم معرفتی با اهتمام به پاسخگویی منطقی و روشمند به شبهات، جامعه دینداران را از خطر شکاکیت مخرب و تزلزل پایه های اعتقادی حفظ و آنها را از لا قیدی در عمل و شعائر در امان نگه دارند. نکته قابل توجه دیگر آنکه گذشت زمان و پیدایش نیازهای جدید، توسعه و رشد تفاسیر جدید را سبب می شود از آنجا که بحث شبهات و پاسخ بدانها نیز در زمره ی نیازهای جامعه دینی به شمار می رود و با سبک زندگی مسلمانان و مقتضیات زمانه مرتبط است مفسر می تواند با لحاظ رویکرد پاسخ گویی به شبهات، متناسب با مکتب و روش تفسیری که در پیش گرفته است پاسخ به برخی از آنها را متکفل شود. در واقع همان گونه که مسلمانان دائماً به تفسیر و روزآمدی آن نیازمندند به پاسخگویی شبهات در خلال تفاسیر نیز به شکل روزآمد احتیاج دارند. یکی از اهداف شناساندن بیشتر تفسیر «الفرقان فی تفسیر القران بالقران و السنه» به جامعه‌ی علمی به عنوان یکی از بزرگ ترین تفاسیر جامع معاصر است. اهدف دیگر بیان مبانی و کارکردهای آن در شکل گیری روش‌های پاسخ به شبهات، به عنوان یکی از پیش نیازهای اساسی در پاسخ به شبهات و در نهایت دستیابی به روش شناسی مبتنی بر آراء مفسر است.در این زمینه تاکنون هیچ پژوهشی از مقاله، کتاب، رساله و یا پایان نامه صورت نگرفته است. مطالعه ی دقیق تر تفسیر الفرقان و سایر آثار صادقی تهرانی نشان می دهد که پاسخ به شبهات در نزد وی روشمند دنبال شده است اما ایشان روش شناسی خود را بطور مستقل بیان نکرده است. این پژوهش به دنبال بازآفرینی مبانی ایشان و نقش آنها در شکل گیری روش‌های وی در پاسخ به شبهات است.

این تحقیق به بررسی روایات تفسیری امام صادق ذیل آیات جزء چهارم قرآن شامل آیات 93 آل عمران تا پایان و سوره نساء تا آیه 23 پرداخته و مطالب آن در سه فصل آمده است. در فصل اول با نام کلیات مصطلحات دلالی و سندی، القاب ائمه(ع)، طبقات روات و فرقه های فاسد بیان شده است. در فصل دوم روایات تفسیری امام صادق(ع) همراه با نقد سندی و دلالی آمده است و فصل سوم به شرح حال راویان احادیث اختصاص یافته است.