جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از دو گرایش عمده جریان تشیع، گرایشی است که از آن به عنوان گرایش تشیع اصولی یاد می­شود و نقطه مقابل آن نیز گرایشی است که به احادیث و اخبار موجود در منابع شیعی نگاهی ویژه دارد. گرایش اصولی توسط عالمان شیعی بغداد در قرن چهارم و پنجم مانند شیخ مفید، سیدمرتضی و شیخ طوسی پایه گذاری شد و توسط شاگردان اینان به فلات ایران انتقال یافت و تحت تأثیر زمان و مکان تحولاتی را هم تجربه نمود و جریانی به وجود آورد که از آن با عنوان تشیع اعتدالی یاد گردیده است. این جریان در آثار مختلف علمی و ادبی و از جمله تفاسیر شیعی قرآن بازتاب یافت. دوتفسیر مجمع البیان و روض الجنان مهم­ترین نمونه­های تفسیری از این دست می­باشند. مهم­ترین ویژگی­های این دو تفسیر توجه به تفسیر ظاهر و دوری از تأویل گرایی و نزدیکی بیشتر با دیدگاه­های تفسیری و اعتقادی جریان دیگر جهان اسلام ـ اهل سنت ـ می‌باشد. نوشتار حاضر درصدد معرفی این جریان و نشان دادن جلوه­هایی از آن در دو تفسیر یادشده می­باشد.

بشارت پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) مبنی بر ظهور رادمردی از خاندان پیامبر(ص) در آخر الزمان که جهان را پر از عدل و داد می کند همچنانکه از ظلم و جور پر گردیده است و اسلام را در سراسر زمین گسترش می دهد و نظیر این بشارت در ادیان ابراهیمی دیگر نیز یافت می شود و به دنبال آن انتظار مسلمانان برای ظهور مهدی(عج) باعث شد افراد و گروههای مختلف در جهت رسیدن به اهداف خویش و با انگیزه های مختلف سیاسی، فرقه ای، طایفه ای و غیر از آن با ساختن احادیث با تحریف احادیث نقل شده از پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) فرد خود خواسته را به عنوان مهدی موعود(عج) به جامعه مسلمانان معرفی کند و بدین جهت اخبار صادر شده از پیامبر(ص) و ائمه(ع) پیرامون نام و نسب، صفات و ویژگیهای مهدی(عج) و نشانه های ظهور او با احادیث ساختگی در آمیخته است. رساله پیش رو در صدد معرفی معیارهای قبول، رد، قوت و ضعف این روایات، علل و انگیزه های جعل و تحریف آنها به طور عام ارایه و بررسی اعتبار روایات سفیانی و نفس زکیه و تعیین وجوه اشتراک و افتراق این دو نشانه در منابع دو فرقه (اهل سنت و امامیه) به طور خاص می باشد. به طوری که سعی گردیده تقریبا تمام روایات مربوط به سفیانی و نفس زکیه در منابع روایتی معتبر فریقین بطور کامل ارائه شده و درجه اعتبار آنها بر اساس علم رجال و درایه و نقد متن مشخص گردد و به طوری که خواهیم دید جمع قابل ملاحظه از این روایات از اعتبار سندی قابل قبولی برخوردار نیستند یا متن آنها دارای اشکال است و این امر به ما گوشزد می کند در ارائه تصویری از عصر ظهور امام(عج) استناد بدون قید و شرط به این روایات تأمل نماییم. ضمن آنکه از روایات دارای اسناد معتبر که متن قابل قبولی نیز دارند به سادگی نمی توان گذشت. با توجه به مطالب گفته شده و ملاحظه چهار نکته اساسی شامل 1)بررسی اعتبار سندی و متن تک تک روایات 2)نگاه کلی به مجموع روایات 3)در نظر داشتن حوادث و تحولات تاریخی در دوران صدور و نقل احادیث مرتبط با دو موضوع فوق 4)در نظر داشتن انگیزه های فرقه ای و قومی و غیره در تحریف با جعل روایات مهدویت فرضیه های مختلفی در مورد روایات سفیانی و نفس زکیه مطرح گردیده است که مهمترین این فرضیه ها ارتباط داشتن دو حادثه مذکور یعنی خروج سفیانی و قتل نفس زکیه با ظهور قریب الوقوع مهدی(عج) خواهد بود در پایان فصل های مربوطه ما به بیان فرضیه های ارائه شده پیرامون روایات دو حادثه مذکور و نقاط ضعف و قوت هریک از این فرضیه ها خواهیم پرداخت.

یکی از جریان‌های مؤثر در جعل و تحریف روایات حوزۀ مهدویت، قیام محمد بن عبدالله بن حسن مثنی(۱۰۰ـ145) از سادات حسنی است. این فرد در اواخر دوران بنی‌امیه اقدامات خود را آغاز کرد و از نامزدهای اصلی به دست گرفتن خلافت پس از سرنگونی بنی‌امیه بود و بدین جهت پس از به قدرت رسیدن بنی‌عباس نیز از اقدامات خود برای کسب خلافت دست برنداشت. ویژگی‌هایی مانند انتساب به پیامبر، زهد، عبادت و آگاهی به علم فقه و حدیث باعث شد هواداران او در میان عامۀ مسلمانان چنین القا کنند که او همان مهدی موعود است تا حمایت تودۀ مسلمان را به دست آورند. شواهدی از جعل و تحریف برخی روایات مهدویت از سوی هواداران وی وجود دارد. یکی از روایات منتسب به پیامبر روایتی است که از وجود لکنت زبان در مهدی موعود خبر می‌دهد. نوشتار حاضر در صدد رد انتساب این روایت به پیامبر و ساختگی بودن آن از سوی طرفداران محمد بن عبدالله مذکور است.