جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با نگاه به سیر زندگی انسان ها و سرنوشت متفاوت آن ها که برخی در مسیر سعادت ره میپویند و سرانجام به مقصود خود میرسند و برخی دیگر در جاده گمراهی گام می نهند و در پایان، در وادی های تاریک توقّف، و با انجام کارهای زشت خود، کمالات وجودی خویش را به خاکستر تبدیل می کنند و مقام شامخ انسانیّت را از دست می دهند، به طوری که در ته جدول وجودی (کمالات)، پایین تر از حیوانات قرار می گیرند و خود را مشمول سروش الهی «بَل هُم أَضَل» می کنند، این پرسش به ذهن می آید که چرا انسان ها این گونه اند؟ آیا این دست تقدیر است که سرنوشت آن ها را رقم می زند و آن ها در آن نقشی ندارند یا انسان ها خود و با اختیار خویش جاده صعود و هبوط را می پیمایند؟ اگر به اختیار انسان است، عوامل این دوگانگی چیست؟ اسباب هدایت و ضلالت کدام است؟ جایگاه «وراثت» و «محیط» در این مسأله کجا است؟ نقش خود انسان در آن چیست و تا چه اندازه است؟برای یافتن پاسخ این پرسش ها سراغ مخزن علم الهی (قرآن کریم) و گنجینه با برکت وحی آسمانی رفته ایم تا پاسخی متناسب را دریافت کنیم. پس از بررسی، به این نتیجه رسیدیم که طبق آیات قرآن کریم، خداوند، انسان را موجودی آزاد آفریده است که افعال انسان از روی اراده و اختیار او سرچشمه می گیرد و در برابر اعمال خود مسؤول است.انسان، دو گونه هدایت دارد: یکی هدایت عمومی تکوینی، و دیگری تشریعی که این هدایت ها از سوی خداوند، همگانی بوده و به گروهی اختصاص *; ولی هدایت دیگری به نام هدایت خاصّه وجود دارد که این هدایت برای همه نیست; بلکه برای بخشی از مردم است و آن ها کسانی هستند که از هدایت های عمومی بهره گرفته اند. خداوند نیز برای آن ها سفره دیگری را باز می کند; بنابراین، این هدایت بی ملاک نیست; بلکه به بهره گیری از دو هدایت مذکور و دیگر عواملی که در قرآن به آن ها اشاره شده، وابسته است.ضلالت هم از نظر قرآن کریم دو مرحله دارد: مرحله اوّل آن که با رویگردانی انسان از هدایت های الهی آغاز می شود و در مرحله ثانی، خداوند هم به سبب اعمال زشت و ناپسند انسان، او را در گمراهی خود باقی می گذارد که این فروگذاری در ضلالت هم بی ملاک نیست; بلکه قرآن، عواملی را برای آن یادآور می شود. برای این که انسان بهتر بتواند در طریق هدایت قرار گیرد، قرآن کریم، اسبابی را برای آن معرّفی می کند; از قبیل پیامبران الهی، کتاب های آسمانی، امامان و کعبه، و شیطان را عامل گمراهی که از هر طریق می خواهد انسان را به گمراهی بکشاند، معرّفی کرده است.اسلام، وراثت و محیط را در حدّ فراهم آوردن بستری مناسب برای رشد استعدادها دانسته است; بنابراین، از دیدگاه قرآن، انسان در انتخاب راه هدایت و گمراهی آزاد است و هیچ چیز نمی تواند بر اراده او غالب شود و او است که می تواند همه چیز را به نفع خود به کار گیرد.