جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان درطول تاریخ به ناشناخته های فراوانی دست یافته است که شاید از ابتدا دست یافتن و کشف آن ها برای انسان امری غیر ممکن به نظر می رسید. مانند موجودات ریز اعماق دریاها و اقیانوس ها، سفر به کره ماه و...انسان با توجه به برخورداری ازعقل وخردخدادادی وعلم و دانش خود توانسته به جزیی ترین این ناشناخته ها دست پیدا کند. درعین حال شاهد آن هستیم که انسان چنان سرگرم دنیای اطراف خود شده که احیانا اصل وجود و ماهیت خودراکه مربوط به خوداوست رها کرده و نسبت بر ابعاد روحی و معنوی وهدف از اصل خلقت خویش بیگانه است. این امر با گذشت زمان وبا پیشرفت علم و تکنولوژی وبالا رفتن آگاهی انسان بیشتر نمایان شده است؛ هرچه به علم وآگاهی و آموخته های انسان اضافه می شود کشفیات و یافته هایش نسبت به د نیای اطرافش بیشتر به مرحله ظهور می رسد؛ ولی ازابعاد وجود و هدف آفرینش خود دورتر خواهد شد. از نظر قرآن شناخت ماهیت انسان بسیار حائز اهمیت است و این شناخت از جهات مختلف برای همه انسان ها میسر می باشد؛ زیرا همه انسان ها از فطرت ذاتی و عقل خدادادی برخوردارند؛ از این روی خداوند در قرآن کریم با هدف هدایت و راهنمایی بشر در مسیر درست تربیتی، همه انسان ها را به تفکر و تأمل و شناخت وجود خویش سفارش می کند و در این باره می فرماید:«وَ فی اَنفُسِکُم اَفَلا تَبصِرون»(ذاریات:21) چرا در خود نمی اندیشید؟!همچنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم)نیز در این باره فرموده اند:«مَن عَرَفَ نَفسَهُ فَقَد عَرَفَ رَبَّهُ». (فیض کاشانی،1383ق:68؛شریف رضی،ج292:20) اندیشیدن در خود، یعنی خودیابی به معنی واقعی و خودیابی به معنای شناخت واقعی خالق بی همتااست. بر این اساس خود شناشی که از ضروریات پرورش و تربیت صحیح است، منجر به خداشناسی خواهد شد؛ براساس دیدگاه قرآن نتیجه شناخت انسان از خود با توجه به ادراک آیات انفسی پی بردن به توانمندی های ذاتی و خدادادی می باشد.«سَنُرِیهِم آیاتِنَا فی الآفَاقِ وَ فِی اَنفُسِهِم حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَهُم أنَّهُ الحَقُّ أَوَلَم یَکفِ بِرَبِّکَ أنَّهُ عَلَی کُلِّ شَیءٍ شَهِیدٌ». (فصلت:53)مفهوم آیه بیانگر این است که شناخت و ادراک آیات آفاقی و انفسی هر دو هدایت گر انسان برای شناخت خود و شناخت خداوند و صفاتش می باشد؛ و در نتیجه انسان در مسیر دین حق، پرورش و تربیت صحیح و بهترین و عالی ترین فضایل اخلاقی قرار خواهد گرفت، که نتیجه اش جز رسیدن به سعادت، کمال مطلوب و زندگی جاوید نخواهد بود. «بنابراین کسی که به مشاهده ی حقیقت خویش نائل شود خود را قائم و متعلق به آفریدگار بلکه عین ربط و تعلق به او خواهد یافت». (مصباح یزدی،46:1377) «شناخت انسان و بررسی عمیق ابعاد وجودی او از ضروریات زندگی و از مقدمات سعادت مندی انسان و بهره وری هر چه بیشتر از زندگی محدود دنیوی است به همین دلیل در آیات و روایات فراوانی بر این امر تاکید شده است». (گرامی،14:1341) «از دیدگاه قرآن انسان تفاوت ذاتی با همه موجودات جهان آفرینش دارد». (نصری،16:1361)همین تفاوت ذاتی عاملی برای تربیت صحیح انسان می باشد، چون انسان بر خلاف موجودات دیگر از قابلیت تربیت بالایی بر خوردار است؛ از این رو از منظر قرآن، خداوند همه موجودات عالم را در خدمت انسان ها و برای رشد، تربیت و تعالی آنها قرار داده است. «انسان از مقام و مرتبه ای برخوردار است که دیگر موجودات جهان آفرینش از آن برخوردار نیستند». (نصری،17:1361) قرآن کریم این کتاب الهی و جاودانه کتابی است که خداوند آن را برای شناخت و تربیت انسان ها نازل کرده است. تربیت انسان از منظر قرآن بسیار حائز اهمیت بوده به گونه ای که قرآن هدف از رسالت پیامبران را پرورش و تربیت انسان ها و رسیدن به قرب الی الله بیان می کند؛ این تربیت برای افراد، جز با شناخت کامل انسان که مقدمه ی شناخت خداوند می باشد میسر نخواهد شد. اهمیت و ضرورت پژوهش حاضر از آن جهت است که قرآن رسالت رشدوپرورش انسان رابرعهده دارد. ازمنظرقرآن تربیت انسان باعث رشدونموِبُعدروحی ومعنوی انسان شده واورابه خالق هستی نزدیکترمی کند؛ چنین تربیتی هنگامی به مرحله ی ظهورخواهدرسید که،ا نسان خود رابه طورکامل شناخته باشدوبه ذاتیات، فطریات ضعف و قدرت واستعدادهای خودواقف بوده وجایگاه واقعی ودرادربین موجودات جهان بیابد وهمچنین هدف ازخلقت خویش رادریافته وبداندآغازش چگونه بوده وسرانجامش چه خواهدشد. ازآنجایی که جامعه متشکل ازتک تک افراد می باشداگریک جامعه دارای افرادی باشدکه ازتربیتی عالی ومطلوب برخوردارند، چنین جامعه ای بی شک به جامعه ای مبدل خواهد شد که قرآن ازآن بانام جامعه ای آرمانی، الهی ودینی یاد می کند.

در فرآیند شخصیت شناسی امام مهدی (عج)، بحث درباره رتبه و مقام امامت آن حضرت مطرح است. رتبه امامت حضرت مهدی (عج) مانند سایر ائمه (ع) برتر از رتبه نبوت و رسالت است. این معنا از یک سو، با تامل در مفاد آیه امامت حضرت ابراهیم (ع) و از سوی دیگر از سیره حضرت عیسی (ع) در اقتدا به امام مهدی (عج) و پیروی از ایشان در عصر ظهور اثبات شدنی است.با درک رتبه امامت حضرت مهدی (عج) حدیث «من مات و لیس علیه إمام فمیتته میته جاهلیه» (کلینی، 1388: ج1، 376) و احادیث شبیه به آن، که در مصادر فریقین نقل شده اند، ژرف و واقع بینانه معنا می شوند.

از احادیث متعدد فریقین درمی یابیم که آنان در برخی از اوصاف و مقامات حضرت مهدی (عج) از جمله مقام خلیفه اللهی، امامت، از اهل بیت رسول الله (ص) بودن آن حضرت و ... اتفاق نظر دارند. بی تردید مقام خلیفه اللهی امام مهدی (عج) از میان سه نوع خلافتی که در قرآن کریم یاد شده، نوع خلافت ویژه ای است که از ناحیه حق تعالی برای انبیا و اوصیا رقم خورده است. خداوند آنان را به طور خاص خلیفه خود در زمین قرار داد که به نوبه خود، والاترین نوع خلافت است. حکمت این خلافت، ظهور و بروز احکام و تدابیر الهی به دست خلیفه خویش در جوامع انسانی است تا قسط را در همه ابعاد آن برپا کند و با سیاست گذاری و اجرای احکام و حدود دینی، زندگی موحدانه و حیات معنوی و هدایت افراد را تامین نماید.درک ماهیت خلیفه اللهی امام مهدی (عج) با تبیین جایگاه نهضت امام در نظام تعالیم دین حق (احیای توحیدگرایی) امکان پذیر خواهد بود. افزون بر آن، احیاگری دین حق با مقام عصمت پیوند می خورد و بلندای مقام خلیفه اللهی امام مهدی (عج) را نمایان می سازد.