جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرف در استقرار عدالت که فلسفه و هدف غایی همه مکاتب حقوقی است سهم مهمی دارد؛ به‌گونه­ای که اکثر نظام ­های حقوقی، آن را مهم­ترین منبع وضع قانون می­ دانند. در نظام حقوقی اسلام، شناسایی عرف به عنوان مبنای اعتبار احکام، محل تردید است؛ چرا که تنها منشأ اعتبار، اراده شارع است. با وجود این، شارع هیچ­گاه درصدد نفی مطلق ِعرف و قواعد آن نبوده و در مواردی بر اعتبار آن صحّه گذاشته است. در کتب فقهی و اصولی نیز از عرف و عادت کم و بیش سخن رفته است، اما بررسی آن­ها نشان می­ دهد که فقیهان، عرف را به عنوان منبع استنباط به رسمیت نمی­ شناسند و در تبیین حکم مسائل فقهی نیز صرفاً در مواردی کم­ شمار به آن استناد می­ کنند به­ گونه­ ای که از نظر فقیهان عرف تنها به­ عنوان ملاک در تمییز مفاهیم و تعیین مصادیق نقش دارد. بر اساس یافته ­های این تحقیق، عرفی که ریشه در قواعد فطری، ارزش­های اخلاقی و اصول عقلی دارد می­تواند به­عنوان ملاک و معیار در تشخیص عدالت سهیم باشد و لحاظ گردد.

«عدالت»، ارزش نخستين و مقصد پاياني تمام نظامهاي حقوقي است و اساس ظهور اديان و تشريع احكام را تشكيل مي دهد. در همه مكاتب فكري مفهوم عدالت به عنوان ارزشمندترين آرمان شناخته شده است و مبنايي براي تحقق كامل ساير ارزشهاي نيك و اصول متعالي مي باشد. در اسلام نيز عدالت به عنوان يك اصل كلي و زيربنايي قلمداد شده و محور تمامي احكام و شرط سعادت اجتماع به شمار مي رود. با اين حال تاكنون در رابطه با اين اصل، در فقه بطور مدوّن نظريه پردازي نشده است. در اين رساله پس از بيان كلياتي در مورد عدالت و ذكر مستنداتي در رابطه با اعتبار آن، به اين مسئله اساسي پرداخته شده كه مرجع شناخت عدالت چيست و آيا مي تواند در فرآيند استنباط لحاظ گردد. در پايان به ذكر مثالهاي كاربردي و چالشهاي روز پرداخته شده است. در پايان نتيجه گرفته مي‌شود كه «اصل عدالت»، ميزان و معياري براي فقاهت و استنباط است و بر پايه آن فقيه مي تواند استنباط كند يا درستي استنباط خود را بسنجد.

ظهور مفهوم شهروندی را می توان مصادف با پیدایش نخستین حکومت ها دانست. حکومت ها اعتبار و قدرت خود را از شهروندان می گیرند و در مقابل نسبت به شهروندان دارای وظایف و مسئولیت هایی هستند. شهروند نیز تکالیف متقابل در ارتباط با دولت دارد. امام خمینی، بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی ایران، در رابطه با حقوق شهروندان دارای دیدگاه های بنیادین است. رویکرد نظری ایشان بر مبنای حقوق امت استوار شده است. نگارندگان بر پایه این بینش سه حق محوری مطرح در حوزة حقوق شهروندی (آزادی، عدالت و امنیت) و حقوق مشتق از آنها را با تکیه بر اندیشه های امام مورد بررسی و کاوش قرار می دهند.