جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نیروی محرکه "عصبیت " مهمترین دستاورد ابن خلدون در زمینه اجتماعی است . در جریان تحول، وقتی خانوده ئی بر دیگران تسلط یافت ، چون ستیزه جوئی و تفوق طلبی، ذاتی انسان است و همچنین هدف عصبیت نیز میباشد. این گروه با اقوام دیگر و سپس با دولتهای در حال اضمحلال، وارد مبارزه شده و مرتبا" رشد می کند و این رشد رابطه مستقیم با میزان عصبیتش دارد و هرچه عصبیت قومی قویتر باشد، سرزمینهای بیشتری به چنگ می آورد بعبارت ساده، جنگ در ابتدا و انتهای کار یک دولت ، ضروری است . استقرار دولت تنها با برخوردی که در آن پیروزی نصیب گروه همبسته و منسجم است عملی می گردد و این امر در مورد مذهب نیز صادق است ، یک مذهب جدید صرفا" با ستیزه می تواند وجود خود را تثبیت کند و زمانی موفق است که از یک عصبیت قومی بهره مند باشد. البته وقتی مذهب مستقر شد، می تواند همبستگی را تقویت و حتی با متمرکز کردن فکر و احساسات در یک هدف مشترک ، جایگزین انسجام قبیله شود و در نظر وی فتوحات اولیه مسلمانان نتیجه همین تلفیق همبستگی دینی و قبیله ئی بود. بهر حال برای اینکه دولتی مستقر شود، وجود همبستگی ضروری است اما وقتی مستقر شد، همبستگی اش کاهش می یابد. دولت در مراحل اولیه منسجم است ولی در طول زمان تغییر و زوال آن آغاز میشود. زندگی بی تحرک و تجمل پرستی در آنها اوج می گیرد و کم کم عصبیت آنها را از بین میبرد. حکومت متمرکز ضعیف شده و قدرت در دست حکام محلی قرار می گیرد. رشد تجمل پرستی به مالیاتهای سنگین منتهی شده و باعث شورشهای مردمی میگردد و دولت ضعیف شده و دستخوش دگرگونیهای درونی و بیرونی میشود و سرانجام بدست گروهی بدوی و دارای عصبیتی قوی، سرنگون میشود. این خلاصه ئی از نظرات ابن خلدون است ، به نظر وی پدیده اجتماع از این قوانین پیروی می کند و این قوانین بر "مجموعه ها" مؤثر است و توسط افراد تغییر نمی پذیرد و قوانین اجتماعی به شیوه ئی یکسان در انواع مشابه ساختی عمل می کنند، یعنی بعنوان مثال، قوانین رفتار بادیه نشینی، بدون تفاوت شامل حال اعراب بدوی، ترکمن ها، بربرها و کردها میشود و علاوه بر آن جوامع بر طبق تماس مردم با طبقات به عنوان حاصلی از تقلیدها و امتزاجها، تغییر یا تکامل می پذیرد و تمام این تحولات براساس "عصبیت " یا انسجام گروهی که خصیصه ممتاز جامعه است صورت می گیرد. مشاهده میشود که آراء ابن خلدون در مقدمه، منظومه کمال یافته ئی از جامعه شناسی است و علم عمران نیز چیزی نیست مگر یک دستگاه جامعه شناسی، هر چند که جهت کمک به تاریخ وضع شده است ولی علل اصلی و اساسی تحول تاریخ را در ساختمانهای اقتصادی و اجتماعی جستجو می کند و از این نظر بسیار پیش از مطرح شدن قوانین جامعه شناسی بصورت امروزی، وی این قوانین را بیان کرده است . اهمیت این بررسی نیز در همین نکته نهفته میباشد، در کشف قوانین امروزی در آراء ابن خلدون و بخشیدن فضل ت

فصل نخست این پژوهش به معرفی اجمالی جامعه شناسی دین می پردازد که در حقیقت مقدمه ای است جهت ورود به مباحث اصلی. در فصل دوم ضمن طرح ضرورت ارائه تعریف از دین، ابتدا تعریفی از دین آمده، سپس تعاریفی که شریعتی مطرح کرده مورد نقد قرارگرفته است. در فصل سوم ضمن مشخص کردن ویژگیهای ایدئولوژی و به چالش کشیدن بخشی از ادبیات جامعه شناختی بحث دین به مثابه ایدئولوژی را در آثار شریعتی مورد بررسی قرار داده است. فصل چهارم نیز تحت عنوان دین و دنیوی شدن به تشریح ابعاد گوناگون و زمینه های ساختاری فرایند دنیوی شدن نظر داشته و دیدگاههای شریعتی را درباره این پدیده نقد کرده است. فصل پایانی هم نظرات شریعتی را درباره کارکردهای اجتماعی دین و علل اجتماعی تشکیل فرق شیعی به اجمال مورد بررسی قرار داده است.

از بحث کار و تلاش و نگرش اسلام به دنیا چنین می توان نتیجه گرفت که اسلام دینی است که هم به دنیا نظر دارد و هم به آخرت و هیچ گونه ترک دنیا، رهبانیت و یکسونگری نسبت به دنیا و کار و تلاش در آن نسبت به آخرت وجود ندارد و مخصوصاً بحث نسبتاً طولانی پیرامون حدیث فوق نیز کاملاً این امر را بدیهی می سازد، اسلام بر اساس مفاهیم و باورهایی که تاکنون بحث و بررسی شده است هیچ گونه مخالفت و تضادی با توسعه به معنی پیشرفت در تمام ابعاد نداشته و فهم صحیح اسلام به هیچ وجه در امر توسعه باعث رکود، سستی و خلل نمی گردد و همواره مشوق انسان بوده و در عمران و آبادانی زندگی دنیایی و کار و تلاش انسان و همواره در کنار اینها توجه به عالم آخرت و تأکید بر درست زیستن و بر اساس مبانی اخلاقی و انسانی به کار و تلاش در دنیا پرداختن و از مواهب و نعمات این دنیا بهره بردن می باشد. در اسلام ، همواره از مسلمانان در خواست شده که برای کسب روزی و استفاده از نعمت های الهی بر روی زمین پراکنده شوند و به کار و تلاش بپردازند، و در جای جای قرآن کریم نیز آمده است که آنچه در زمین است برای استفاده بشر بوده و موجوادت در آسمان و زمین مسخر شما هستند و استفاده از این نعمت ها سفارش شده است و در کنار آن نیز از هر گونه اسراف و تبذیر نهی شده اند و این خود امر مهمی است که بر استفاده صحیح و بهینه از منابع طبیعی و امکانات مادی این تأکید دارد. در نهج البلاغه که موضوع تحقیق ما می باشد، قیمت هر کس به اندازه کاری است که به خوبی می تواند انجام دهد و این خود یک سخن بسیار عالی و مهم در جهت رشد و توسعه درونی و بیرونی انسان است، همچنین سخنان فراوانی در نهج البلاغه بصورت سفارشات و وعظ آمده که بر جدی گرفتن کار، کیفیت و نحوه انجام کار، تداوم در کار تأکید فراوان دارد. در جای دیگر، بر تقسیم کار و وظایف و همچنین ضرورت انتخاب مسئول برای هر قسمت در کارها برای پیگری و ایجاد مسئولیت در انجام وظیفه سفارش شده است و بنابراین دین اسلام با تعالیم نهج البلاغه که در اینجا بیشتر مورد عنایت ما است و همچنین تأکیدات و سفارشات قرآن و روایات و احادیث دین جهاد، کار، کوشش و تلاش بوده و هرگونه رخوت و سستی محکوم و مذموم است و فرض مطرح شده که دین اسلام در کلیت فرهنگی خود، باورهای مؤثر در توسعه جهت کار و کوشش وتلاش و همچنین عنایت به دنیا در معنای منحصر و خاص خویش که توضیح آن آمد تأیید می گردد.