جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله با عنوان «ادب در تعالیم قرآن» سعی بر آن شده که با استفاده و کمک از تفاسیر شریف و منابعی که در باب تدبر و تعقل در آیات نورانی الهی است جامعه عمل بپوشانیم. «ان شاءالله تعالی» این تحقیق در چهار فصل به بررسی«ادب در قرآن» پرداخته: در فصل اول می خوانیم، علمای اهل لغت برای«ادب» معانی مختلفی ذکر کردند همچون آداب دانی، سلوک، تربیت، آراستگی ظاهری، فروتنی، حیا و شکسته نفسی و غیره و در اصطلاح تلطیف روحی و شکوفایی فضایل اخلاقی انسان را می توان بر شمرد. با مطالعات و بررسی به نظر می رسد که اگر تربیت کردن توسط انسان و با برنامه نظام یافته ای تحقق یابد آن واژه را «تربیت» می نامند. اگر تحول از روزگار و حوادث تلخ و ناگوار ناشی باشد«ادب» می نامند. اخلاق هم در مورد صفاتی به کار می رود که به تدریج و در پی تکرار عملی حاصل شود به گونه ای که با استقرار آن حالت در نفس عمل به سهولت و بی درنگ انجام پذیرد. سؤال دیگر نسبی یا مطلق بودن ادب است، می دانیم که خوبی و بدی امری نسبی است یعنی معیار اساسی برای خوبی و بدی وجود ندارد برای شناختن خوبی و بدی باید در متن جامعه قرار گرفت تا بدانیم رفتار آن جامعه چه به ما می گوید، آداب و خاصیت تغییر پذیری دارد یعنی با خلق و خوها و نژادهای متفاوت تغییر می کند. نشست و برخاست و انس و معاشرت با افراد مؤدب خلق و خوی و رفتارمان را به زینت ادب می آراید. از لقمان حکیم در این باره پرسیدند: ادب از که آموختی؟ فرمود: از بی ادبان که هر چه از فعال ایشان در نظرم قبیح آمد از آن دوری کردم. در فصل دوم برخی از مصادیق ادب در رفتارهای فردی را به خواننده ارائه می دهند به طور مثال چگونگی و کیفیت راه رفتن و سخن گفتن. خداوند در قرآن فرموده: در راه رفتن و سخن گفتن اعتدال را رعایت نما و از صدای خود خواه که زشت ترین صداها صدای خران است. درست است که راه رفتن مسئله ساده ای است اما بیانگر حالات درونی و اخلاقی و احیاناً نشانه شخصیت انسان است. چرا که رو حیات در لابلای همه اعمال انسان منعکس می شود. خداوند می فرماید: «عباد الرحمن الذین یمشون علی الارض هوناً» البته باید دانست که تواضع در راه رفتن به این معنی نیست که بی رمق گام برداشت بلکه در عین تواضع گام هایی محکم و حاکی از جدیت و قدرت است. در باب سخن گفتن لقمان اندرزهایی پربار برای فرزند خویش دارد از جمله اینکه تا سخن گفتن ضرورتی نداشته باشد. سکوت بهتر است، البته باید فهمید که در مواردی که لازم است مؤمن سخن بگوید هرگز سکوت جایز نیست مانند جائیکه به کسی ظلم شده. قرآن که خود از جنس کلام است آداب سخن را کاملا رعایت می کند همچون فصاحت، بلاغت، لینت، سدید بودن کلام، میسور بودن کلام، حسن مطلع و ختام، عفت در کلام. از دیگر مصادیق آداب فردی آداب خوردن است که بارعایت آنها می توان به سلامت تن کمک کرد. دقت در شکل ظاهر و قیافه هم از دیگر دستورات اسلام است که به آن تأکید و سفارش فراوان شده مؤمن با ظاهر آراسته مردم را به سوی خود جذب می کند و سپس می تواند بر روی آنها تأثیر بگذارد. البته باید دانست که آراستگی ظاهری، نو پوشی، لباسهای متنوع و مد پرستی نیست. در فصل سوم مصادیق ادب در رفتارهای اجتماعی است چون خانواده، میهمانی، مجلس،آداب معاشرت با پیامبر و معصوم، با غیر مسلمان. مثلاً در خانواده اگر چه عواطف انسانی و مسئله حق شناسی به تنهایی برای رعایت احترام در برابر والدین کافی است، ولی اسلام در این مورد نیز کوتاهی نکرده و نیکی به والدین را پس از مسئله توحید قرار داده. یکی دیگر از مسایل مهم در اسلام صله رحم است که خود خدا در قرآن در داستان نوح و هلاکت پسرش تأکید کرده. یکی از عالی ترین درسهای انسانی و تربیتی که در مکتبهای الهی این است که پیوندهای مادی همیشه تحت الشعاع پیوندهای معنوی است. اسلام برای میهمانی هم شرایطی ذکر کرده که موجب نزدیکی دلهای مسلمانان است و حقوقی که بر گردن هر یک از میهمان و میزبان گذاشته است دلیل بر اهمیت موضوع است. در فصل آخر به ادب در پیشگاه حق تعالی اشاره دارد، آری هر بنده ای آغاز و افتتاح کار خود را با نام خدای خویش قرار می دهد خدا هم کلام خود را با نام خود شروع می کند تا مبارک باشد و درسی برای بندگان، کلمه«بسم» ادب وآموزشی است از خدا برای بشر. در باب قرائت قرآن هم آدابی است، چون طهارت، پاکیزگی دهان، نشستن با سکون و ادب، تکیه نزدن، پای خود را دراز نکردن، شمرده و با تأنی قرآن خواندن، گریستن، سجده، استعاذه، و اتمام نیکوی تلاوت قرآن که در هر موردی به تفسیر خواهیم گفت. اسلام انسانها را سفارش به نماز می کند آری یاد خدا آرامش دلهاست و بهترین وسیله یاد خدا، نماز است. نمازی که با حضور قلب باشد که عاشق را به یاد معشوق بیندازد و دل را جلا دهد. پاکی، هوشیاری، طهارت(وضو، غسل، تیمم) هم از شرایط قبول نماز است و دعا، به معنی طلب و خواستن و در اصطلاح اظهار نیاز و خواهش به درگاه خدا که این نیز باید با توجه قلبی و از ته دل خواستن باشد و زمان و مکان دعا نیز در استجابت آن اثردارد.