جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب طبقه­ بندی علوم از نظر حکمای مسلمان، علاوه بر ارزش تاریخی و فلسفی­ اش، در مباحث کنونی مربوط به اسلامی کردن علم در سراسر جهان اسلام نیز حائز اهمیت است. نظر به اهمیت طبقه ­بندی علوم در اسلام باید گفت که این کتاب نخستین اثری است که به شیوه­ای محققانه و در عین حال به زبانی جدید به این موضوع می­پردازد. روش نویسنده در این کتاب استفاده از متون اصلی و ارجاع به منابع اولیه است؛ وی در این تحقیق بنیه علمی دقیقی را از سنت عقلی اسلام ارائه می­دهد. وی متعلق به عصری نوظهور از محققان مسلمان است که هم نگرش اسلامی سنتی دارند و هم با تفکر جدید غربی به خوبی آشنا هستند. اهمیت مطالعه این کتاب در این حقیقت نهفته است که مولف توانسته است در آن یکی از جنبه­ های مهم حیات عقلی اسلام را با زبانی قابل فهم برای کسانی که نمی­توانند مستقیماً از منابع کهن بهره ببرند و به وجهی معتبر که خود متعلق به سنت اصلی اسلام است، فراروی خواننده امروز قرار دهد. این اثر را باید منبع مهمی برای درک بهتر برخی از جنبه­ های تفکر اصیل و دیرینه اسلامی به شمار آورد که در زمینه فلسفه علم در اسلام نیز مهم است.

پی بردن به عمق معنا و جان کلام بسادگی ممکن نیست و بدون داشتن قریحتی ذاتی و رحمتی ربوبی میسر نمی‌شود. ظاهر گفتار حکما از مفاهیم عمیق و ژرف آن حکایت نمی‌کند، علی‌الخصوص وقتی با رمز و تمثیل همراه باشد. گاه افسون کلام و آرایه‌های سخن بعضی را مفتون ظاهر می‌سازد و از درک معانی باطنی بازشان می‌دارد. خام‌اندیشی آفتی است که در اذهان بعضی رسوخ کرده و آنان را گرفتار جهل مرکب ساخته است . اینان با هر گفتار در ظاهر آراسته‌ای به وجد می‌آیند، با هر نشانی از تشخص و روشنفکری ساده‌لوحانه مجذوب می‌شوند و هویت و اصالت خود را از یاد می‌برند و در این پندار باقی می‌مانند که با خواندن ورقی معانی دانسته‌اند. آنگاه به خود اجازه می‌دهند در ژرفترین مسائل فلسفی و غامضترین مضامین عرفانی که حاصل عمر حکیم یا عارفی بزرگ بوده است وارد شوند و اظهارنظر کنند. دقت‌نظر و تلاش مولف این کتاب در بیان اندیشه‌های فلسفی حکمای اسلامی قابل تقدیر است ، اما قضاوت در این موضووع را که وی تا چه حد در فهم و استنباط فلسفهء قطب‌الدین شیرازی و شیخ اشراق بر صواب رفته به اهل فن می‌سپارم. شرح زندگانی و آثار قطب‌الدین شیرازی از آنچه تاکنون درباره او نوشته‌اند کاملتر و محققانه‌تر است . مولف ، بیشتر منابع مربوط به شرح حال او را از نظر گذرانده و گاه به تحلیل اخبار و گزارشهای رسیده و مقایسه آنها با یکدیگر می‌پردازد. سیر تحول زندگی قطب‌الدین، مسافرتها و ویژگیهای اخلاقی او با استناد به منابع موجود بیان می‌شود. نوشته‌ها و افکار قطب‌الدین با بررسی مهمترین آثارش : شرح حکمه‌الاشراق و دره‌التاج آغاز می‌شود. مولف با تامل در متن عبارات و گفته‌های قطب‌الدین و آگاهی از مشرب فیلسوفان پیش از او به شرح و تحلیل افکار وی می‌پردازد. از آنجا که قطب‌الدین در اصل فیلسوفی اشراقی است ، باز نمودن نکات اساسی فلسفهء اشراق و تحلیل فلسفهء سهروردی در این کتاب هدف اصلی آن را تشکیل می‌دهد. افکار و اندیشه‌های سهروردی در حکمه‌الاشراق ابتدا از طریق ذوق برای او حاصل می‌شود، سپس برای اثبات آنها به اقامهء براهین فلسفی توسل می‌جوید. شیخ اشراق در کتاب خود روی سخن با کسانی دارد که هم در جستجوی حکمت ذوقی هستند و هم در جستجوی حکمت بحثی، حکمت بحثی صرف را باید در کتابهای دیگر او مثل تلویحات جستجو کرد. مقایسهء فلسفه اشراق با فلسفهء مشاء - البته به گونه‌ای که سهروردی آن را تفسیر می‌کند - و نگاهی انتقادی به آن - که اساس حکمه‌الاشراق را تشکیل می‌دهد از جمله مسائل دیگر مورد بحث در این کتاب است .