جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اینکه در ورای این زندگی و پس از مرگ چه عقوبت و سرانجامی برای انسان تدارک دیده شده، مسئله‌ای است که از دیرباز و دوران کهن تا امروز ذهن کنجکاو بشر را به خود مشغول داشته است. در این ميان، در تمدن‌های کهن ایرانی، میان‌رودانی و یونانی که به‌نوعی در باراندازِ اساطیری، بر تمدن‌های هم‌عصر و پس از خود نیز اثر گذاشتند، اندیشیدن به چیستی و ماهیت مرگ و اینکه چه سرانجامی برای آدمی و غایت او در نظر داشتند، از مسائل مهمی است که در این پژوهش بر اساس بررسی اسناد و شواهد تاریخی و دینی و با رویکردی توصیفی‌تحلیلی درصدد پاسخگویی بدان هستیم. بدین‌سان با واکاوی منابع حماسی و اساطیری و متون دینی چنين برمی‌آید که در برخی تمدن‌ها، همچون میانرودان و یونان، اندیشیدن دربارة مسئلة مرگ و غایت آدمی با گذر زمان و برخورد با تمدن‌ها و دستاوردهای فرهنگیِ سایر ملل موجب پیدایش افکار منسجم و گاه متناقضی شد که در برخی موارد مشابه با یکدیگر بودند. بدین‌سان، اهالی دو تمدن يادشده با نگرش منفی به مرگ، جهان پس از مرگ را غالباً در زیرِ زمین و در جایی تاریک قلمداد کردند؛ اما در ایران با وجود برخی تشابهات جزئی با تمدن‌های يادشده، از ابتدا به‌دلیل ظهور دین زرتشت، کماکان مسئلة مرگ و حیات پس از مرگ، ماهیت و کیفیتی یکسان و منطقی و امیدوارنه را دارا بود. همچنین افزون بر برخورد تمدن‌ها ـ که موجب تشابهات در نگرش به غایت زندگی می‌شود ـ برخورد با زیستگاه، اقلیم و ساختار سیاسی ـ مدنی متفاوت، عامل مهمی است که در کل، جهان‌بینی انسان به فلسفة آفرینش، زندگی و دنیای پس از مرگ را شکل می‌دهد.

با رويکرد بدين نکته که اساطير مسئله‌اي غيرواقعي و موهوم نيستند و ريشه در واقعيت دارند، گفته مي‌شود اسطوره واکنشي از ناتواني انسان است در مقابله با درماندگي‌ها و ضعف او دربرآوردن آرزوها و ترس او از حوادث غيرمترقبه. در اين بين، يکي از رخدادهاي مهم جوامعِ کهن بشري، وقايع طبيعي هولناکي بود که گاه براندازي بنياد زندگي را موجب مي‌شد و صرف‌نظر از چگونگي مواجهه با اين رخداد، چرايي و علت اين وقايع ناگوار مسئلة مهمي بود که نوع پاسخگويي بدان در هر تمدني متفاوت و تحت تأثير عواملي قرار داشت. بر اين اساس و با توجه به وجود داستان طوفان بزرگ در برخي اساطير ملل باستاني، اين تحقيق بر آن است تا با شرح چگونگي روايات طوفان و ماهيت ناجيان حيات بشري، به تشابهات و تفاوت‌ها و حلقة اتصال‌دهندة روايات و باورها و نحوة شکل‌گيري و تکوين اسطورة نجات‌بخش در تمدن‌هاي ايران و ميان‌رودان بپردازد. از اين‌رو، با گردآوري و بررسي منابع مهم تاريخي و روايات اساطيري، با رويکرد تحليل محور، نتايج حاصله بر آن است که مقولة نجات‌بخشي و رهانيدن انسان‌ها از بلايا و عذاب، همواره مورد توجه برخي تمدن‌ها و فرهنگ‌هاي کهن مانند ايران و ميان‌رودان بوده است و با وجود تشابهات فراوان در نقل اين روايات، به سبب اينکه تمدن‌هاي مزبور به‌نوعي بر اساس فرهنگ و شرايط اقليمي و زيستي خويش با آن روبه‌رو شده و به نقل حديث پرداخته‌اند، گاه تفاوت‌هاي محسوسي در اين روايات (در علت رخداد و ويژگي منجيان) به چشم مي‌خورد.

در بین اساطیر ملل مختلف جهان، پیدایش انسان و چگونگی آن تنوّع زیادی دارد؛ با این همه، عناصر مشترکِ فراوانی نیز در آنها یافت می‌شوند. در این پژوهش سعی شده است با مطالعۀ متون و اسناد کتابخانه‌ای و چینش و پردازش آنها به شیوة توصیفی‌تحلیلی، فلسفة آفرینش آدمی در باورهای ادیان و اساطیر ایرانی، مانوی و میانرودانی، توصیف و تبیین شود و وجود تشابه و افتراق بین آنها به‌گونه‌ای تطبیقی و با تأکید بر چرایی این تفاوت در نگرش به خلقت انسان، براساس منابع دست اول تاریخی بررسی شوند؛ بنابراین با توجه به چنین مسائل و بر مبنای فرضیۀ ارتباط پیدایی و تکوین اسطوره با شکل زندگی انسان در دوره‌های مختلف، مردم هر تمدن و فرهنگی براساس موقعیت و شرایط زیستی خویش، نگرش مختلفی به خلقت انسان می‌یابند؛ به‌گونه‌ای‌که برخی پیدایش خویش و جهان مادی را به دیدة مطلوب نگریستند و درمقابل آن، ملل و اقوامی که با مشقت دمخور بودند، آشفتگی زیستی خود را به مبدأ نخستین مربوط ساختند و هدف از خلقت خویش را بیگاری برای خدایان و طرح دیوان قلمداد کردند.