جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتباریات مبحثی میان رشته­ای است که در فلسفه، اصول فقه، علوم ادبی و زبان­شناسی مورد بررسی قرار می­گیرد، اما صبغه فلسفی و اصولی آن بسیار پر رنگ­تر است. برجسته نمودن بحث اعتباریات و جمع­آوری و انسجام مباحث مربوط به آن از نوآوری­های علامه طباطبایی به شمار می­آید. تطبیق بحث اعتباریات بر اموری مانند الزام و بایستن، جزاء و پاداش و همچنین اعتباریت تشریعیات و احکام الهی امری قابل تأمل و شایسته غور و تحقیق بیشتری است. علامه بحث اعتباریات را در حوزه دین تسرّی داده و زبان دین و احکام الهی را زبان اعتبار معرفی نموده و تعلق اراده حاکم بر فعل غیر را اعتبار در اعتبار عنوان می­کند. اما علامه حسن زاده معتقد است از آنجایی که تشریع از باطن تکوین منشأ می­گیرد، جزو امور اعتباری محسوب نمی­شود. تشریع و تشریعیات در حقیقت تنظیم و تنقیح اسرار تکوینی و طبیعی تکامل انسان در مسیر صحیح الهی است. صراط مستقیم بودن تشریعیات از نظر علامه حسن زاده در عداد امور تکوینی است و حقیقتی نامشروط و مطلق محسوب می­شود.

وجود دغدغه های دین شناختی همواره در حوزه های مختلف تفکر صدرایی قابل رویت است. یکی از وجوه بارز آن را می‌توان در ذیل نگرش متفاوت وی به بحث های وجودی و معرفتی قوه خیال مشاهده نمود. در حوزه علم النفس، ملاصدرا با طرح وحدت خیال و حس مشترک، بر خلاف عموم فلاسفه، خیال را دارای سه شاخصه خلاقیت، تجرد مثالی و جامعیت اضداد می‌داند. از نظر وی در هنگام مرگ نفس به واسطه خلاقیت و جامعیت قوه خیال می‌تواند خصوصیاتی متناسب با مرتبه جدید را ایجاد و در خود حفظ نماید. ملاصدرا با لحاظ عینیت مرگ و اشتداد جوهری، مرگ را مانع استدامه اشتداد نفس نمی‌داند و معتقد است نفس در مرتبه خیال به جهت وجدان خصایص برزخی و مادی می‌تواند به حرکت اشتدادی خویش پس از مرگ ادامه دهد و در نتیجه نیازی به تمسک به تناسخ ملکی نخواهد بود.

صدرالدین محمّدبن ابراهیم شیرازى (ملّاصدرا) در «حکمت متعالیه» خود، سعى کرده است در موارد زیادى به عرفان نزدیک گردد. یکى از آن موارد را شاید بتوان در بحث «موضوع فلسفه» دید که با مطرح کردن «وجود لابشرط مقسمى» به عنوان موضوع حکمت متعالیه، نوعى هماهنگى و قرابت با موضوع عرفان نظرى مطرح کرده است، هرچند رهیافت هاى هر یک از این دو علم متفاوت بوده، در یکى استدلال عقلى غالب است و در دیگرى، شهود و رؤیت قلبى. نوشتار حاضر در حدّ خود، سعى کرده است به تبیین تقاربى که مطرح گردید، بپردازد.