جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«... و پیش از آن که در نظم شعر کند و به دعوی شاعری میان در بندد اول مختصر در علم عروض و قوافی برخواند ... و آن‌گاه سرمایه‌ای نیک از گفته‌های مطبوع و مصنوع استادان این صنعت و پاکیزه‌گویان این فن به دست آرد و از قصاید و مقطعات درست ترکیب عذب الفاظ لطیف معانی از دواوین مشهور و اشعار مستحسن در فنون مختلف و انواع متفرغ طرفی تمام یاد گیرد و همت بر مطالعه و مذاکره آن گمارد تا آن معانی در دل او رسوخ یابد و آن الفاظ در ذهن او قرار گیرد و آن عبارات ملکه زبان او شود و مجموع آن ماده طبع و مایه خاطر او گردد». بی شک حافظ و شاعرانی که سایه سترگی و اثربخشی کلامشان هنوز از پس دیوار قرون آرامش‌بخش و سکرآور است بر این کلام یاد شده از شمس قیس پایبند بودند و در این میان حافظه نیرومند و حضور ذهن بی‌مانند حافظ سبب می‌شود که اندوخته‌های حاصل از علم و شعر و کلام پیشینیان را در خاطر بسپارد و سرانجام در حادثه ذهنی که منجر به سرایش ابیات می‌شود تأثیر فراوان آن را جاری سازد. در میان تأثیرات فراوانی که حافظ از پیشینیان خود گرفته است شاعرانی چون سلمان و سعدی در حوزه غزل‌سرایی نقش بیشتری داشتند اما در پژوهش‌های ادبی کمتر به تأثیر شبکه معنایی و زنجیره واژگانی مثنوی‌های عطار بر غزل حافظ توجه شده است. از یک سو مرد بی‌پروای آگاهی که زبان بر هر نگفتنی می‌گشاید و عطار پیرنگ این شخصیت را در قالب دیوانه ترسیم می‌کند با دگردیسی لطیف در پیکره شخصیت رند با همان کارکرد در کلام حافظ متولد می‌شود و از سوی دیگر در معنا و ظاهر شیخ صنعان در سخن او جلوه‌گری می‌کند. جایگاه هدهد و پرندگان دیگر نیز از دیگر جنبه‌هایی است که تصویرگر این تأثیر هستند. در این مجموعه برآنیم که در تک تک رویکردهای معنایی و کلامی به زنجیره تأثیر مثنوی-های عطار بر غزلیات حافظ اشاره کنیم.