جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کشف المحجوب هجویری از آثار تعلیمی صوفیه و متعلق به دوره نخستین نثر فارسی است. اهمیت این کتاب در این است که اطلاعات فراوانی از تصوف و موضوعات مربوط به آن در اختیار خواننده قرار می دهد. نثر این کتاب در قسمتهای مختلف متفاوت است و با موضوع سخن ارتباط مستقیمی دارد، با وجود تنوع موضوعات و گوناگونی نثر در کشف المحجوب، این کتاب ساختاری منسجم و یکپارچه دارد. در این مقاله به ساختار کلی این کتاب و شیوه ویژه نویسنده آن در تبیین و گسترش اندیشه ها و مضامین محوری پرداخته شده است.

در سراسر تاریخ ادبیات فارسی، کمتر شاعری را می توان یافت که به اندازه انوری دچار تناقض گویی بوده باشد. روشن ترین نمونه تناقض گویی های این شاعر در رویکرد دوگانه وی به تصوف دیده می شود. درون مایه اشعار انوری در قصاید و مقطعات، با غزلیات و رباعیات تفاوت زیادی دارد؛ همان شاعری که در قصاید و مقطعات به مدح گویی و هجوکردن پرداخته، در غزلیات و برخی از رباعیات، چهره ای عارفانه از خود نشان داده و دم از قلندرصفتی زده است. تناقض گویی های فراوان انوری به ویژه در زمینه تصوف موجب شده است، خواننده اشعار این شاعر نتواند درباره شخصیت و نیز اشعار او داوری دقیقی داشته باشد. در مقاله پیش رو، با رویکردی تحلیلی- توصیفی، دیدگاه های متناقض انوری درباره تصوف و ریشه این دوگانگی ها بررسی شده است. به نظر می رسد، دوره شاعری انوری بیش از هر عامل دیگری در ایجاد این دوگانگی ها تاثیرگذار بوده است؛ معمولا در آثاری که به سبک بینابین یا سبک دوره گذار نوشته شده اند، گونه ای آشفتگی سبکی دیده می شود. این دوگانگی ها نه تنها در اشعار انوری، بلکه در اشعار دیگر شاعران سده ششم نیز کمابیش وجود دارد؛ بر این اساس، نمی توان نفوذ مضامین صوفیانه را در اشعار انوری، لزوما گواهی بر گرایش وی به تصوف دانست.