جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نویسندگان تاریخ تمدن اسلامی بر این امر هستند که مبتکر علم عروض عالمی به نام الخلیل بن احمد الفراهیدی می باشد که استاد سیبویه بود. و این ابتکار را این گونه آغاز کرد که آهنگ های اشعار شاعران عرب را مورد مطالعه و بررسی قرار داد، و به این نتیجه رسید که تمام این اشعار طبق شانزده آهنگ سروده شده اند، که این آهنگ ها را بحور شعر نامید، و هر بحر را به یک نامی اختصاص داد، و پس از مطالعات فراوان عقل مبتکر او به این محاسبات ریاضی مانند هدایت شد که می توان این شانزده بحر را از پنج دایره استخراج کرد، به اضافه شش آهنگ (بحر) مهمل غیرمستعمل دیگر. که همه این بحور شعر در پنج دایره گنجانده شده. اما برخی از اساتید عرب این دایره ها را به خاطر سبب های زیر مورد حمله قرار دادند و خواهان حذف آن ها از این علم شدند: 1- آسان نبودن استخراج بحور شعر از این دایره ها. 2- امکان بی نیاز شدن طالب علم عروض از این دایره ها. 3- این که استخراج بعضی از بحور شعر همراه تاویل و تقدیر می باشد. حال این مقاله اهمیت این دایره ها را مورد بحث قرار می دهد، و نقش کاربردی آن ها را بیان می کند، و همچنین چگونگی استخراج بحور شعر را شرح می دهد.

آغاز پیدایش بحث اعجاز به طور دقیق مشخص نیست، اما دیدگاه های دانشمندان قرن دوم و سوم هجری پیرامون مسائل ادبی قرآن کریم، منجر به افزایش گستره این بحث و تالیف کتاب های مستقلی درباره اعجاز در قرن های بعد گردید. از جمله این دانشمندان می توان به ابوعبیده معمر بن مثنی، یحیی بن زیاد فراء، جاحظ و ابن قتیبه اشاره کرد.ابوعبیده با تالیف کتاب «مجاز القرآن» و فراء با تالیف کتاب «معانی القرآن» در قرن دوم هجری گام های اولیه را در باب اعجاز قرآن کریم برداشته اند. هر چند این دو دانشمند در تالیفات خود به طور مستقیم به مساله اعجاز اشاره ای ننموده اند، اما با ذکر مسائل بلاغی قرآن کریم زمینه را برای طرح و گسترش اندیشه اعجاز ادبی قرآن کریم فراهم آورده اند. جاحظ برای نخستین بار در قرن سوم هجری به نظریه نظم قرآن اشاره نموده است. وی همچنین به رد نظریه صرفه که استادش نظام بیان نموده، پرداخته است. ابن قتیبه در قرن سوم هجری کتاب «تاویل مشکل القرآن» را در دفاع از قرآن کریم و اعجاز و بلاغت آن و در پاسخ به طاعنان به نظم و اسلوب قرآن کریم تالیف نمود. وی با گذر از مرحله اشارات و نظرات به مرحله تالیف مستقل پیرامون اعجاز قرآن کریم و بیان وجوه آن رسید.این مقاله به دنبال آن است که سهم هر یک از این دانشمندان را در زمینه دانش اعجاز ادبی قرآن کریم و سیر تطور آن روشن نماید.