جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سهروردی در بخش پایانی نوشته کوتاه خود تحت عنوان «فی حقیقه العشق» یا «مونس العشاق» با الهام از سنت معنوی ایران باستان «عشق» را بنده خانه زاد پادشاه ازل دانسته است و شحنه ای که هر روز نظر به اقلیمی اندازد و هر دم بر طرفی زند. به نظر می رسد که عشق با این اوصاف همان «مهرایزد» باستانی است. سهروردی اندیشه های خود را درباره عشق از ماخذ چندگانه اسلامی و یونانی اخذ کرده و به طرز استادانه ای آنها را با هم تلفیق نموده است.

سهروردی در اواخر کتاب حکمة الاشراق به راه های هفت گانه ای اشاره می کند که وصول به مرحله هفتمین آن، مایه روشنی چشم سالک سیار خواهد بود. شارحان قدیم حکمة الاشراق این مسالک هفت گانه را عبارت از حواس پنج گانه ظاهری به علاوه قوه متخیله (و قوه عاقله) دانسته اند. اما به نظر می رسد که مقصود شیخ اشراق از این راه ها، همان «هفت وادی سلوک» باشد، مخصوصا بدان نحوی که از ابوطالب مکی صاحب کتاب قوت القلوب نقل کرده اند.

سهروردی تنها در دو موضع از آثار خود، از «هورقلیا» سخن گفته است: یک بار در کتاب المشارع والمطارحات، و بار دیگر در کتاب حکمه الاشراق؛ در کتاب اول، هورقلیا به عنوان یک عالم (عالم اشباح مجرده و مثل معلقه) و در کتاب دوم، به عنوان یک مدینه مثالی قلمداد شده است. قبل از سهروردی، هیچ مولفی را نمی شناسیم که اصطلاح هورقلیا را به کار برده باشد. در این مقاله، استدلال شده است که هورقلیا در حکمت سهروردی همان شهر عتیق سیاوش، شاهزاده کیانی است؛ در متون پهلوی، آن شهر به نام «کنگ دژ» خوانده می شود و ویژگی های آن در متون گوناگون پهلوی، مانند دینکرد، بندهشن، روایت پهلوی، یادگار جاماسپی و زند بهمن یسن به کوتاهی ذکر شده است. کنگ دژ، که می توان آن را در قیاس با مدینه فاضله یونانی (مذکور در آثار افلاطون)، مدینه فاضله ایرانی خواند، شهری است محفوظ در دیوارهای توبرتو؛ پردیسی است سبز و خرم با کاخ ها و گنبدهای استوار که به ویژه محل استقرار خسرو، پیر مغان و میر مغان، دانسته می شود. درباره واژه هورقلیا تاکنون چند نظریه مطرح شده است: برخی دانشمندان هورقلیا را اقلیم خورشید دانسته اند و برخی دیگر آن را کالبد اختری معنی کرده اند، اما بر اساس آنچه درباره کنگ دژ به میان آمد، می توان هورقلیا را «قلعه خورشید» انگاشت که همان کنگ دژ سیاوش و کیخسرو است.

نیست بر لوح دلم جز الف قامت یارچه کنم حرف دگر یاد نداد استادم حضور اندیشه فطری توحید در دوره عتیق هند و ایرانی، از روی مدارک مکتوب (ریگ ودا و یشت های قدیم اوستا) به خوبی قابل اثبات است، توحید را به تبع سید حیدر آملی، به دو قسم الوهی و وجودی (یا به عبارت دیگر، دو قسم ظاهری و باطنی) تقسیم می توان کرد. به علاوه، از تعبیر توحید شهودی یا وحده الشهود نیز غافل نباید بود. نسبت دادن پولی تئیسم (مذهب شرک) و یا حتی هنوتئیسم (توحید نوبتی) به مردم هند و ایران در عهد باستان، نسبتی است باطل. در سنت یزدانی، اندیشه حضور ذات یگانه ای مطرح است که آن ذات در جلوه های بسیار و اسم های بی شمار، پدیدار آمده است.در بخش دیگر، بر اساس تطبیق های ملهم از دیدگاه جاویدان خرد، به تطور اسم های دوگانه «ورونه- میتره» در ودا و «اهوره- میثره» در تعلیم کیومرثی، به دو اسم اهوره- مزدا در تعلیم زردشتی اشاره شده است. خداوند «بخشاینده- مهربان» تعبیری شگرف از عارفی راز آشنا چون سلمان فارسی است.