جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسطرلاب یکی از قدیم ترین ابزارهای نجومی است که از زمان باستان مورد استفاده منجمان بود. این ابزار در سه نوع کروی، مسطح و خطی ساخته می شد. هرچند از منشأ این ابزار اطلاع دقیق و قطعی در دسترس نیست، مبتکر و سازنده اسطرلاب خطی، شرف الدین طوسی، ریاضیدان و منجم بزرگ قرن ششم و هفتم قمری، شناخته شده است. شهرت او بیش تر به خاطر نوآوری هایش در علم جبر است. شرف الدین طوسی با خلاقیتی ویژه اسطرلاب خطی را ابداع کرد که دقت آن به راحتی با افزایش طول اسطرلاب زیاد می شد؛ درحالی که افزایش دقت اسطرلاب مسطح، چه به لحاظ ساخت و چه به لحاظ هزینه و کاربرد، خیلی پیچیده تر بود. این وسیله را به علت شباهت آن به عصا، منجمان عصای طوسی می نامیدند. از شرف الدین طوسی دو رساله در مورد اسطرلاب خطی در دست است. یکی از دو رساله (که مفصل تر است)، توسط طوسی تقریر شده و کمال الدین ابن یونس (د قرن هفتم ق)، ریاضیدان، منجم، فقیه و ... که در دوره ای شاگرد طوسی بوده است، آن را نوشته است. نسخه های متفاوتی از این رساله در دست است که می توان آن ها را با توجه به فصل بندی و مقدمه متفاوت آن ها، در سه دسته مجزا تقسیم کرد. اسطرلاب خطی مانند بیش تر ابداعات نجومی مسلمانان هرگز نتوانست به جایگاهی مانند اسطرلاب مسطح برسد. با وجود سادگی ساخت و برخی کاربرد های اسطرلاب خطی عدم استقبال از این ابزار خود به عنوان یک مسئله مطرح است. برای این مسئله پاسخ هایی می توان مطرح کرد: کار با این اسطرلاب در همه موارد آسان نیست؛ اسطرلاب مسطح به عنوان وسیله ای که بخش اعظم کاربرد آن در اختربینی بوده است، به استفاده کننده از آن نوعی وجهه اجتماعی می داده که چنین اثری برای اسطرلاب خطی متصور نیست؛ بیان پیچیده مطالب در رساله مفصل تر طوسی که نسبت به رساله دیگر فراگیری بیش تری داشته (پنج نسخه از آن به جا مانده است) را می توان در این مسئله موثر دانست. مراکُشی (د قرن هفتم ق) در جامع المبادی والغایات فی علم المیقات و نجم الدین مصری (د قرن هشتم ق) در کتاب فی الآلات الفلکیة نیز در کتاب های خود به اسطرلاب خطی پرداخته اند. پایان نامه حاضر به همراه تصحیح و ترجمه فارسی دو رساله طوسی و همچنین ترجمه قسمت هایی از کتاب مراکشی و مصری به فارسی، به بررسی تاریخچه و ساختار اسطرلاب مسطح و ساختار و کاربرد اسطرلاب خطی می پردازد.