جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

 لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

«صبر» در آموزه‌های دینی، به عنوان یکی از مفاهیم اساسی ایمان شناخته می‌شود. این واژه به همراه مشتقّات خود، ۱۰۳ بار در قرآن به کار رفته است که نشان از اهمیّت ویژة این خصیصة اخلاقی از دیدگاه دین مبین اسلام و قرآن کریم دارد. این واژه با حفظ معنای لغوی و اصطلاحی با بسیاری از مفاهیم اخلاقی و دینی ارتباط معنایی پیدا می‌کند. بر این اساس، تبیین ارتباط صبر با مفاهیمی نظیر نماز، ایمان، تقوا، اسلام، یقین، نیکی و... از جمله مباحثی است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. لذا مقالة حاضر با استفاده از روش توصیفی‌ ـ تحلیلی بر آن است که در یک فرایند منظّم به شناسایی این واژه در لغت‌نامه‌ها و پس از آن، با نگرشی فراگیر به کلّ متن قرآن، به تحلیل و بازیابی شبکه‌ای معنای صبر بپردازد. بررسی معنای صبر در منظومة آیات قرآنی، موضوع محوری این پژوهش است. واژة «صبر» در آیات قرآنی با تعدادی از مفاهیم و واژگان، همچون «تقوا»، «نماز»، «زکات»، «امر به معروف و نهی از منکر»، «ایمان»، «اسلام»، «یقین» و «نیکی» همنشین شده است. واژگان «حلم» و «أناه» نیز با واژة «صبر» رابطة جانشینی دارند. همچنین، واژة «صبر» با واژگانی مانند «عجله» و «جزع» رابطة تقابل دارد و از این دو واژة متقابل نمونه‌هائی در قرآن دیده می‌شود.

زبانعربی کلمه از اسم، فعل و حرف تشکیل می­شود. وهرکدام از این عناصر در جایگاه خود معنای خاصی را به ذهن متبادر می­کند. در قرآن کریم که در اوج فصاحت و بلاغت است، به دقیق ترین شکل از این عناصر مدد گرفته شده است. از آن جا که واژگان وحی به طور دقیق و کامل، مفاهیم و معانی مورد نظر را منتقل می­کنند لذا ترجمه آیات نیز باید در نهایت دقت و ظرافت انجام شود. گروهای فعلی اساساً علاوه بر معنا بر عنصر زمان نیز دلالتی دارند، حال آنکه گروه های اسمی مقید به تخته بند زمان نیستند بلکه در گستره زمان ( گذشته، حال و آینده) جاری اند. در این میان برگردان عناصر فعلی قرآن در ترجمه های فارسی به جهت برابری های دو زبان مناقشه‌ای در پی ندارد و آنچه محل تأمل و بررسی است معادل گذاری عناصر اسمی است که غالباً در ترجمه های قرآن نادیده انگاشته شده و به عناصر فعلی برگردانده شده است. چنین مواجهه‌ای از سوی مترجمان نهایتاً موجب عدم تعادل میان معادل‌های ذکر شده با ما به ازای آن در متن اصلی گشته است. در این نوشتار تعدادی از ترجمه‌های آیات قرآن کریم که در آن از عناصر اسمی-فعلی استفاده شده، مورد بررسی قرار گرفته و معادل دقیق عنصر اسمی- فعلی برای آن برگزیده شده است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است.

استفاده از تشبیه و تمثیل، از دیر زمان یکی از ساده‌ترین و موثرترین راه‌های تربیتی بوده است. لذا نویسندگان و گویندگان، برای آسان ساختن درک مطالب پیچیده و یا زیبایی کلام از تشبیه و تمثیل بهره برده و از این طریق، مقصود خویش را به مخاطب منتقل نموده، او را به اندیشه وا می‌دارند. بی گمان، قرآن برای گروه خاصی نازل نشده، بلکه کتابی جهانی است. بنابراین باید مراد خود را به نحوی عرضه دارد که همه انسان ها تا روز قیامت آن را درک کنند. یکی از بهترین روش هایی که می تواند معارف عقلی و مفاهیم معنوی را برای توده مردم تبیین کند، زبان «تمثیل» است. از جمله عوامل پرجاذبه که در یافته های سوالات تحقیق نیز آمده است می توان نقش بسیار مهم تمثیلات را در انتقال تعالیم و مفاهیم ذکر کرد، که براساس طبع تنوع طلبی و جاذبه خواهی همه گروه های سنی به ویژه کودکان و نوجوانان می توان به عنوان یک ابزار قوی و اثرگذار و ماندگار در روح و روان و تعلیم و تربیت آنها بهره جست. پژوهش حاضر، در پنج فصل انجام یافته است. در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته شده و پس از مقدمه، بیان مسأله، اهمیت پژوهش، اهداف تحقیق و سوالات تحقیق مطرح شده است. در فصل دوم، مبانی نظری و پیشینه تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است؛ که پیشینه شامل پایان نامه‌ها، مقالات و کتب هماهنگ و همخوان با موضوع پژوهش می‌باشند. فصل سوم به روش شناسی تحقیق اختصاص دارد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات بنیادی نظری می‌باشد. روش تحقیق در این پایان نامه، توصیفی - تحلیلی است و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. فصل چهارم به یافته‌های تحقیق اشاره می‌کند. در این فصل به چهار سوال مطرح شده در پژوهش، یعنی: 1- مفهوم تمثیل 2- ویژگی های تربیتی تمثیلات قرآنی که عبارتند از:-

قرآن کریم جهت نیل به اهداف عالی خود، به زبان عامه مردم جهان، یعنی زبان تصویری، سخن گفته است؛ زیرا زبان و اسلوب تصویرآفرینی مفاهیم را ملموس و حاضر در ذهن و تخیل ساخته و در نهایت موجب اثربخشی و انگیزش بیشتر در مخاطب می‌گردد. در این راستا از ظرفیت‌های زبان عربی که زبانی تصویری است، بهره برده شده است. تمام ظرفیت‌های این زبان به‌صورت روش یا ابزاری مستقل و درعین‌حال مرتبط با سایر روش‌ها به‌کار گرفته می‌شود. پژوهش حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی و مطالعه کارکرد چهار ساختار از ساختارهای صرفی افعال (ساختار زمانی، لازم و متعدّی، معلوم و مجهول و مجرد و مزید) در تصویرآفرینی نمونه‌هایی از آیات قرآن، به بررسی شش ترجمه از ترجمه‌های امروزین در راستای تصویرسازی پرداخته است. در سایه این مطالعه و بررسی، به نقش شایسته ساختارهای صرفی افعال به‌طور مستقل در تصویرآفرینی آیات مذکور اهتمام ورزیده می‌شود، به‌ویژه در عرصه ترجمه و برگردان این افعال به زبان مقصد تا تصویر آیه، هرچه نزدیک‌تر به تصویر مدنظر قرآن در ذهن مخاطب زبان مقصد مشاهده شده، مایه درک و اثرپذیری بیشتر او از مفهوم شود. نتایج به‌دست‌آمده و نمونه آیات گویای آن است که هر یک از ساختارهای صرفی افعال در حاضرسازی حادثه آینده در زمان حال، گسترش زوایای پنهان صحنه‌ها و تمرکز بر بعدی از ابعاد صحنه‌ها اثری انکارناپذیر دارد. در غالب ترجمه‌ها این اثرها و عمق‌بخشی معنا یا نادیده گرفته شده، یا کمتر مورد توجه واقع شده است. این امر می‌تواند به سبب غفلت یا سهل‌انگاری در توجه به کارکرد ساختار صرفی افعال در زبان تصویری قرآن و عدم دغدغه انتقال همان تصویر به زبان مقصد باشد.