جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محمدتقی بهار (ملک الشعرا) و ابراهیم عبدالقادر المازنی در عصری که ستیز میان سنت و تجدد در تمام جنبه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران و مصر جریان داشت، به بیان نظریه شعری خود پرداختند. هر دو از اعضای تاثیرگذار جنبش های ادبی برجسته (انجمن دانشکده در ایران و جماعت دیوان در مصر) بودند که در تبیین نظریه شعری و جنبشی که به آن تعلق داشتند، نقش ایفا کردند. این جستار که می تواند زمینه مقایسه دو جریان ادبی را در دو کشور فراهم کند، به مقایسه نظریه شعری بهار و المازنی می پردازد و چرایی موفقیت یکی و شکست دیگری یا دست کم کندی و تندی آنها را تبیین می کند. نگارندگان تعریف شعر، نقش شاعر و جایگاه مخاطب در خلق شعر و معنای آن را از آثار بهار و المازنی استخراج و طبقه بندی کرده و با رویکردی تطبیقی، نظریه شعری آنها را تبیین کرده و نشان داده اند که این دو شاعر بیشتر به کارکرد شعر نظر داشته اند تا به جنبه های ساختاری آن. رویکرد بهار به شعر درون گرایانه است و رویکرد المازنی برون گرایانه. همچنین، نقش ترجمه آثار ادبی اروپا و نیز تاثیرپذیری از مکتب های ادبی غرب در نظریه شعری المازنی آشکار است. در مجموع، می توان گفت بهار به سنت پایبندتر است و المازنی بیشتر رو سوی آینده و تجدد دارد.

در قرآن، کریمه ای است که بیانگر تاکید قرآن بر «استماع» و «انصات» است. در این آیه، این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. در کتاب های صوفیه، حکایات بسیاری است که بر استماع قرآن و به عبارتی «نیوشیدن» آن دلالت دارد؛ حکایاتی که در آن صوفی پس از شنیدن قرآن، چنان منقلب می شود که گاهی جان می بازد. در این نوشتار، پس از معرفی ثعلبی که از گردآوردندگان این حکایات است، به بررسی این حکایات و بیان چندین حکایت پرداخته شده است. طبقه بندی این حکایات با نظر به مستمعان آن از دیگر مواردی است که به آن اشاره رفته است. در پایان به این نتیجه رسیدیم که شماری از این مستمعان تحت تاثیر بعد جمالی و شماری دیگر تحت تاثیر بعد جلالی قرآن قرار گرفته اند؛ در واقع هیبت و رهبت از سویی و شوق و رغبت قرآن از دیگر سو آنان را متاثر می کند.

در این مقاله با اذعان به این واقعیت که سنت و میراث ادبی هر قوم از ذخایر گرانسنگ آنان است، نشان می دهیم که تعامل با این سنت و میراث ادبی کهن در روزگار معاصر، به اغراض و شیوه های مختلفی انجام می گیرد؛ از جمله با استفاده از نقاب که از اسلوب بلاغی متداول و شناخته شده ای در ادبیات مغرب زمین و نزد اعراب است. پس از طرح مساله، ابتدا به تعریف، منشا و خاستگاه و پیشینه تاریخی نقاب پرداخته شده و آن گاه درباره انواع و کارکردهای آن و رابطه نقاب با استعاره و نماد بحث شده است. در پایان نیز برای عینیت بخشیدن به مفهوم نقاب، به بررسی و تحلیل این شگرد، در شعر شفیعی کدکنی با تکیه بر دو نمونه انتخابی «محاکمه فصل اله حروفی» و «زندیق زنده» از دو مجموعه آیینه ای برای صداها و هزاره دوم آهوی کوهی پرداخته شده است.

مولوی از رهگذر خلاقیتهای فردی و تحت تاثیر تعینات اجتماعی، فرایند تولید متن مثنوی را تجربه می کند؛ وی در زبانی خاص و تحت تاثیر انگیزه های متعدد به تولید این متن با ویژگیهای صوری خاصی می پردازد. این نشانه ها و ویژگیها که محصول تلاقی گفتمانهای متنوع و متکثر و صورت بندیهای مختلف است؛ از مثنوی متن درهم تافته ای ساخته که نشانه های مربوط به گفتمانهای مختلف را به سادگی در آن نمی توان از هم تشخیص داد. یکی از نهرهای شگرف و شگفتی که از چشمه های سه گانه مثنوی معنوی روان است و تا حدودی تحت الشعاع نهرهای دیگر آن قرار گرفته، نهر مباحث و مسایل فقه و اصول است که یادگار و نمایانگر بعد دانشمندی مولوی است. این مقال بعد از اشاره ای اجمالی به این بعد از شخصیت او، به تبیین گفتمان فقهی مثنوی و جلوه های گوناگون آن مانند طهارت، زکات، روزه، نماز، حج، جهاد و برخی قواعد فقهی و فتاوی آن می پردازد و نشان می دهد که مولوی نیز با دخل و تصرف در فرایند عمل این گفتمان و قرار دادن اصطلاحات و سازه های زبانی خاص قواعد فقهی در بافت و موقعیت زبانی و بیانی جدید و مغایر با موضع و رابطه واقعی و تعیین شده، از آنها به مثابه ابزار معرفت شناسی تازه ای بهره گرفته و به دلیل همین تعارض و تضاد گفتمانی است که تفکر نسبتا مستقل و رهایی بخش او شکل می گیرد.