جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«تنهایی» از مسایلی است که آدمی همیشه با آن مواجه بوده و در حوزه های مختلفی چون عشق، عرفان و تصوف، روانشناسی، فلسفه و... معنی و مفهومی خاص داشته است. ادبیات به عنوان تجلی گاه اندیشه و عواطف انسانی به طرق مختلف به انعکاس این معانی و مفهوم ها پرداخته است. در شعر صوفیانه فارسی که یکی از پربارترین شاخه های ادبیات فارسی است، در دو دوره کلاسیک و معاصر، توجه ویژه ای به این مساله شده و «تنهایی» در آن به عنوان یکی از درونمایه های اصلی شعر مطرح شده است.نگارندگان در این گفتار به بررسی تنهایی در شعر صوفیانه فارسی می پردازند و در پایان نتیجه می گیرند که مفهوم «تنهایی» در شعر شاعران صوفیانه سرای کلاسیک، مفهومی برگرفته از عرفان و تصوف ایرانی، اسلامی رایج در آن روزگار و به معنی عام خلوت و عزلت است، اما تفاوت هایی نیز بین برداشت های شاعران از تنهایی وجود دارد. برخی چون سنایی بیشتر بر جنبه ظاهری خلوت و عزلت تأکید دارند و بعضی چون مولوی بر جنبه ظاهری و باطنی آن، و عده ای چون حافظ بیشتر بر جنبه باطنی آن. کسانی چون سعدی نیز بیشتر به علت رواج این مضمون در آن دوره بدان پرداخته اند و حتی گاهی نیز با نیش و کنایه از آن سخن گفته اند. تنهایی در شاخه سنتی شعر صوفیانه معاصر نیز که نماینده بارز آن شهریار است، ادامه همان تنهایی موجود در شعر صوفیانه کلاسیک، به ویژه تنهایی مطرح در شعر حافظ است، اما این مضمون در شاخه نوگرا و نیمایی یعنی در شعر سهراب سپهری بیشتر تحت تاثیر زندگی و آموزه های بودا و به معنی سکوت و خلوتی پاک و معنوی برای فکر و اشراق است. موضوع اخیر، یعنی تنهایی در شعر سهراب با توجه به این دیدگاه، در مقاله حاضر نقد و شرح و تحلیل شده است.

«اگزیستانسیالیسم» جریانی فکری فلسفی است که انسان را محور هستی می داند و از این لحاظ نوعی «اومانیسم» است. این مقاله به بررسی بخش هایی از شاهنامه از منظر فلسفه اگزیستانسیالیسم سارتر می پردازد؛ فلسفه ای که معتقد به «اصالت بشر» است.فلسفه «اصالت بشر» سارتر شاهنامه را که صحنه نبرد خیر و شر و اهورا و اهریمن است و بشر تنها، تماشاگر این نبرد به چالش می کشد و این دو نیرو را درهم می شکند و قدرت سوم و برتری را که «انسان» است، بر سر کار می آورد. فلسفه سارتر شاهنامه ای را که کوشش آدمی را در سرنوشت خود بی تاثیر می داند و انسان را چونان بازیچه ای در دست سرنوشت می انگارد، مردود می داند. او «انسان» را تنها سازنده سرنوشت خود می داند. در فلسفه سارتر، هیچ کس «قهرمان» یا « زبون» (ضدقهرمان) زاده نمی شود اما در شاهنامه همه قهرمانان، قهرمان و همه زبونان، زبون زاده می شوند. «انتخاب» و «دلهره» از کلمات کلیدی فلسفه سارتر است. سارتر، قهرمانان داستانهای خود را همیشه در موقعیت «انتخاب» و «دلهره» قرار می دهد. موقعیتی که قهرمانان شاهنامه بارها و بارها -در داستانهایی چون رستم و سهراب، رستم و اسفندیار، سیاووش و ...- در آن قرار گرفته اند. به طور کلی فلسفه سارتر در اصول خود با شاهنامه مخالف است و در برخی جزییات همگام با آن.

شاهنامه فردوسی به دلیل ویژگی های منحصر به فردی چون اشتمال بر تاریخ و فرهنگ دیرینه و پرافتخار ایران زمین، توجه همه طبقات مردم ایران از جمله عوام را به خود جلب کرده است. یکی از نمودهای توجه عوام به شاهنامه را می توان در امثال رایج در بین آن ها مشاهده کرد. مصراع ها، ابیات و مضامینی از شاهنامه که به عنوان مثل بر سر زبان ها افتاده یا مثل هایی که حول داستان ها، شخصیت ها، سراینده و خود واژه شاهنامه شکل گرفته است، از نفوذ گسترده و عمیق شاهنامه در «حکمت توده» حکایت دارد. هدف این مقاله بررسی نقش و سهم فردوسی و شاهنامه در مثل های فارسی موجود در امثال و حکم دهخدا و کندوکاو در این مثل هاست. برای این منظور با دو رویکرد اثرمحور و مثل محور به بررسی امثال ماخوذ از شاهنامه پرداخته و این امثال را از لحاظ گونه شناسی و موضوعی مورد بررسی قرار داده ایم. در پایان نیز به بررسی دلایل فراوانی امثال و حکم ماخوذ از شاهنامه و تفکیک مثل ها و ارسال المثل های شاهنامه پرداخته ایم.