جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در فرهنگ اسلامی مسجد نه تنها به عنوان عبادتگاه بلکه به صورت مجمع و محل رسیدگی بسیاری از اختلافات و نیز برگزاری برخی مراسم، همواره مورد توجه و احترام بوده است. بنابراین هنرمندان و صنعتگران همواره بر این بوده اند تا با نکته سنجی و کاردانی خویش به ایجاد تقویت، استحکام و زیبایی فضای معنوی آن کمک نمایند. در واقع مسجد مجموعه ای از هنرهای گوناگون است که بر روی هم، فضا و مکان خاصی را پدید آورده است. در معماری مسجد به تزیین آن توجه خاص شده است و می توان گفت که مسجد اولین جایگاه تجلی هنر اسلامی می باشد. یکی از ارکان تزیین مساجد استفاده از نقوش هندسی در مفهوم نمادین و فلسفی آن به منظور تاثیرگذاری روانی بر عابد و تقویت حس وحدانیت در فضای مسجد است. اشکال پیچیده هندسی با تکرار تناسبات وابسته به یک نقش نوعی احساس نظم و هماهنگی می آفریند. در معماری مسجد کتیبه نیز جایگاه ویژ ه ای دارد. کتیبه ها علاوه بر این که محل زیبایی و وحدت خط و نقش هستند، استادی و مهارت هنرمندان خطاط و کتیبه نگار را در بهره گیری مناسب از این دو عنصر در کنار هم نشان می دهند و ابزاری برای پیام رسانی و منعکس کننده کلام خدا، سخنان اولیا و ادعیه اسلامی نیز می باشد. از این رو، کتیبه ها را می توان به سه نوع کتیبه های قرآنی، کتیبه هایی با مضامین دعایی و کتیبه هایی با مضامین حدیثی تقسیم کرد.آن چه در این مقاله به آن پرداخته می شود، علاوه بر بررسی این دو شاخصه مهم معماری اسلامی در مساجد، مساله استحاله آن ها در فضای مساجد امروزی است که بر مبنای اصول نوین معماری پایه ریزی می شوند. امروزه مساجد کمتر معرف برتری ارزش های معنوی است و جایگاه معنوی و کاربرد سنتی آن به عنوان مکانی مقدس به تدریج در کنار کاربردهای اجتماعی و سیاسی آن قرار می گیرد. بدین گونه این دگرگونی در بنای اصلی مسجد که بر مبنای معماری سنتی شامل گنبد، مناره، محراب و منبر و غیره بوده است، نوعی تحریف و تغییر به وجود آورده و به دنبال آن، تغییر کاربرد و کارکرد عناصر تزیینی را در پی داشته است.

خط و کتابت به عنوان برجسته ترین و والاترین شکل هنر اسلامی همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده است. از این رو جای تعجب نیست که این هنر دیرینه به با شکوه ترین و زیباترین شکل ممکن در خدمت کتابت قرآن مجید و مکتوب نمودن کلام وحی قرار گرفته است.اشتیاق به خوشنویسی که گونه ای نمایشی ایمانی است، باعث خلق شگفت ترین آثاری شده است که تاکنون در زمینه هنر مذهبی به وجود آمده است و دلیل ماندگاری آن آثار گرانبها، پس از گذشت سال های متمادی، مراقبت خاصی بوده که به واسطه تقدس متن آسمانی قرآن صورت گرفته است.از جمله مکان هایی که یادگارهای بسیاری از میراث گرانبهای آثار و نسخه های نفیس خطی قرآنی را در خود دارد؛ کتابخانه آستانه قدس رضوی است. در میان نسخه های قرآنی نفیس و قابل توجهی که از ادوار مختلف در این کتابخانه وجود دارد؛ 7 قرآن مربوط به سده یازدهم/ پنجم و 38 قرآن مربوط به سده دوازدهم/ ششم است که جمعا 33 عدد از آن ها ترجمه شده و 12 عدد بدون ترجمه است.در این مقاله 7 نمونه از نسخ سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم؛ به لحاظ نوع تذهیب و کتاب آرایی و همچنین روند کتابت قرآن در این دو سده مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. اهداف اساسی این مقاله موارد ذیل را در بر می گیرد:1- معرفی نسخه های نفیس قرآنی ترجمه شده و بدون ترجمه قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی2- تذهیب، کتاب آرایی و کتابت قرآن در سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم.سوالات مقاله نیز به شرح ذیل می باشند:1- چه نوع خطوط و کتاب آرایی در قرآن های قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موزه آستان قدس به کار رفته است؟2- ویژگی های تذهیب به کار رفته در قرآن های مکتوب این قرون کدام است؟شیوه گردآوری مطالب و داده های مورد استفاده در مقاله، کتابخانه ای و اسنادی و روش تنظیم مطالب توصیفی و تحلیلی- تاریخی است.

از آن جایی که مردم استان ایلام از روزگاران گذشته با انواع فرآورده های دستی و بافته های سنتی انس و عادت داشته اند، طبعا زمینه ای مناسب در روند رشد صنعت دستی این منطقه مهیا بوده است. استان ایلام مانند هر استان دیگری، دارای صنایع دستی مخصوص به خود است که از مهم ترین و جذاب ترین آن ها گلیم نقش برجسته است که منحصر به فرد و مخصوص همین منطقه می باشد. فعالیت تولیدی صنایع دستی در جامعه عشایری، عمدتا به وسیله زنان انجام می شود و جنبه کاربردی آن بیشتر از جنبه هنری اش است و اکثرا جنبه خود مصرفی داشته و منبع درآمدی محسوب می شده است.بی شک گلیم نقش برجسته در استان ایلام از اهمیت شایانی برخوردار است، چه از نظر فرهنگی به دلیل انعکاس نقش های اصیل و سنتی این مرز و بوم و چه از نظر اقتصادی، که باعث تقویت اقتصاد منطقه می شود. دستیابی به این هدف مهم، مستلزم شناخت فرآیند صنایع دستی و عوامل موثر در ایجاد تنوع آن ها و نیز آثار اجتماعی آن است. همچنین باید یادآوری کرد که صنایع دستی از مهمترین فعالیت های اقتصادی اجتماعی در استان ایلام به شمار می رود و نقش بسیار مهمی در اقتصاد خانواده و در سطح کلان، در توسعه پایدار استان دارد. این مقاله ابتدا به معرفی استان ایلام و زندگی عشایر آن می پردازد و سپس ویژگی های گلیم نقش برجسته ایلام از نظرگاه رنگ و نقش و طرح را مورد بررسی قرار می دهد.در بررسی گلیم نقش برجسته، پاسخ به سوالات زیر مدنظر است:1- ویژگی و شاخصه اصلی نقش و طرح در گلیم نقش برجسته ایلام کدام است؟2- آیا نوع بافت گلیم نقش برجسته در نوع کاربرد آن موثر است؟جهت پاسخ دادن به سوالات و رسیدن به اهداف فوق الذکر بر اساس نقش مایه ها، طرح ، رنگ، نوع بافت، کاربرد و ویژگی های شاخص این هنر مورد بررسی قرار می گیرد.