جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب آغازه‌های علم کلام جدید به قلم عبدالجبار الرفاعی، اندیشور و روشنفکر عراقی، به فارسی ترجمه و منتشر شد. این کتاب نخستین بار در سال 1400 در بیروت به چاپ رسید و هنگامی که در بسیاری از دانشگاه‌های جهان عرب به متنِ درسی دانشکده‌های فلسفه و الهیات و معارف اسلامی تبدیل شد، اقبال به آن فزونی یافت. در همان سال، ادارهٔ امور فرهنگی وزارت فرهنگ در بغداد چاپ دوم کتاب را با ویرایشی تازه که حجم آن حدود پنجاه صفحه بیش از نسخهٔ پیشین بود منتشر کرد. چاپ سوم کتاب، با افزودن فصلی جدید، به‌تازگی در بیروت از چاپ درآمده و ترجمهٔ فارسی کتاب نیز بر پایهٔ همین چاپ بازنگری و تکمیل‌شده است. ترجمهٔ فارسی کتاب آغازه‌های علم کلام جدید به کوشش انتشارات نگاه معاصر منتشر شده است.

کتابی که پیش روی خوانندگان عزیز قرار دارد، ترجمه دو جزء نقد فلسفة دارون اثر آیت الله العظمی شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به ابوالمجد است. وی این کتاب را ـ چنان که از عنوانش پیداست ـ در نقد فلسفه داروین نگاشته است. او از پیشگامان نقد داروین در جهان اسلام است. با هجوم اندیشه‌های مادی غرب به حدود و ثغور اسلامی، دانشمندان مسلمان به دفاع از ارزش‌های اسلامی پرداختند. اندیشه‌های داروین، مدتی رایج بود و باعث واکنش‌هایی شد. از جمله نقدهایی که به اندیشه فلسفی داروین وارد شد، از شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به ابوالمجد بود. کتاب به عربی تألیف شد و همان زمان بخشی از آن به فارسی ترجمه شد، چهار سال پیش اصل عربی و اکنون ترجمه کامل آن خدمت دانش‌دوستان ارائه شده است. در مقدمه کتاب آمده است: کتابی که پیش روی خوانندگان عزیز قرار دارد، ترجمه دو جزء نقد فلسفة دارون اثر آیت الله العظمی شیخ محمدرضا نجفی اصفهانی معروف به ابوالمجد است. وی این کتاب را ـ چنان که از عنوانش پیداست ـ در نقد فلسفه داروین نگاشته است. او از پیشگامان نقد داروین در جهان اسلام است. و اما کتابی که حاوی نظرات داروین بوده، و مرحوم ابوالمجد بر اساس آن به نقد فلسفه داروین دست زده، شرحی است که پزشک و فیلسوف ماتریالیست آلمانی لودویگ بخنر بر کتاب منشأ انواع داروین نوشته است و شبلی شمیل ـ از نخستین سکولارهای جهان عرب ـ آن را با عنوان فلسفة النشوء و الارتقاء ترجمه کرده، به سال 1884 م/ 1262 ش/ 1301 ق در مصر به چاپ رساند. مرحوم ابوالمجد نقد خویش را در دو جزء سامان داده است: در جزء اول نظریه تکامل انواع داروین را نقد و بررسی و در جزء دوم، در قالب مناظره‌ای خیالی مباحث توحید را مطرح و به شبهات طرح شده در این باره در کتاب فلسفة النشوء و الارتقاء پاسخ گفته است. این کتاب نخستین بار به سال 1331ق/ 1292ش در مطبعة الولایة در بغداد به چاپ رسید، اما چاپی مغلوط و کم کیفیت، که دیگر تکرار نشد. (ص 13) این کتاب در سال 1389 به دست آیت الله شیخ هادی نجفی بار دیگر چاپ شد. ترجمه کتاب نیز در همان سال‌های نخست چاپ توسط فرزند مؤلف، شیخ مجدالدین نجفی معروف به «مجد العلماء» جد آیت الله شیخ هادی نجفی انجام شد. پس از فوت مؤلف، مترجم نیز دنباله کار را رها کرد. این بخش توسط مصحح، احیا و ویرایش شده است. جزء دوم آن نیز توسط آیت الله شیخ حسن صافی اصفهانی ترجمه شده که ضمیمه جزء اول شده و برای نخستین بار، ترجمه این کتاب به صورت کامل منتشر می‌شود. کارهای متعددی در این ترجمه شده است، از جمله مشکلات و مبهمات اصل عربی، برطرف شده، همچنین مقدمه عربی از دکتر حامد ناجی اصفهانی، به فارسی ترجمه شده و فهارس مختلفی برای این کتاب تدارک دیده شده است.

مسلّم است که برای تحقق یک ترجمه مطلوب، شناخت سطوح مختلف زبانی که در متن مبدأ به‌کار رفته، بایسته است. یکی از این سطوح سطح بلاغی (در اینجا علم «معانی») است که اگر مترجم از پیچ و خم آن آگاه نباشد، در بیان مراد گوینده/نویسنده به خطا خواهد رفت. بنا بر این علم معانی با فن/علم ترجمه پیوندی تنگاتنگ دارند.در این رساله که شامل یک مقدمه و چهار فصل است، نخست و در مقدمه به اهمیت مباحث بلاغی به‌ویژه مباحث «علم معانی» پرداخته شده؛ همچنان‌که از نوع و سبب تقسیم‌بندی مباحث علم معانی نیز سخن رفته است. آنگاه در فصل اول حالات اِسناد خبری و مسند الیه بیان شده است. فصل دوم از احوال مسند و متعلقات فعل و در فصل سوم از شیوه‌های قصر/حصر و نیز انواع کلام انشائی و ترجمه آنها به فارسی سخن گفته است؛ و نهایتاً فصل چهارم به مباحث فصل و وصل و ایجاز و اطناب و مساوات پرداخته شده است. در پایان هر بخش و هر فصل نیز نتیجه‌گیری آمده است.روش تحقیق چنین بوده که نخست احوال مختلف عارض بر کلام ـ که نمود آن در اجزای آن یعنی: مسندٌ الیه، مسند و متعلقات فعل است ـ بیان گشته و سپس با بیان چگونگی ترجمه هر یک از این موارد، نظریه مطرح‌شده، بر مثال‌هایی که خطیب قزوینی و تفتازانی به‌ترتیب در تلخیص المفتاح و مختصر المعانی زده‌اند، تطبیق گشته است. همچنین طرق حصر که بسیار هم پرکاربرد است، نخست در زبان عربی و سپس فارسی بیان شده، آنگاه شیوه ترجمه هر کدام، با تطبیق بر مثال‌های این دو کتاب و آیات قرآن ذکر گردیده است. انواع مختلف کلام انشائی نیز به همین گونه مطرح و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. و نهایتاً مبحث فصل و وصل، همچنین ایجاز و اطناب و مساوات در عربی بیان شده و با تطبیق آن با فارسی، در قالب نمونه‌های مطرح‌شده در این دو کتاب و تکیه بر آیات قرآنی، شیوه ترجمه هر کدام ذکر گردیده است.نتیجه‌ای که این پایان‌نامه به آن رسیده آن است که به سبب مشابهت مباحث علم معانی درزبان عربی و فارسی، بیشنیه مطالب مطرح در بخش معانی، قابل ترجمه به فارسی است. تنها چند مورد از این مباحث، به سبب متفاوت بودن ساختار زبان فارسی از عربی، قابلیت انتقال ندارد. به عبارت دیگر، ساختارهای فارسی در این موارد، مشابه با عربی نیست. این مباحث عبارتند از: التفات، قلب، کَلّا، ایجاز حذف، ضمیر شأن و قصه، بدل اشتمال. در این موارد ناگزیر یا باید ساختار را تغییر داد یا افزوده‌های ترجمه‌ای بسیار آورد.