جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابی که در دست دارید حاصل طرحی برای ترجمه و انشار گزیده ای از مدخل های این دانشنامه است با هدف گستردن دامنه تاثیر آن و فراهم کرد امکان دسترسی هر چه بیشتر خوانندگان فارسی زبان به مقالات راهگشایی در این مجموعه آمده است.با توجه به ویژگی های دانشنامه فلسفه استنفورد شاید بیراه نباشد که بگوییم برای کسی که میخواهد برای اولین بار با مسئله یا مبحثی ر فلسفه آشنا شود یا شناخت بهتری از آن حاصل کند.یکی از گزینه های مناسب این است که کار را با خواندن مدخل های مربوط به آن در این دانشنامه آغاز کند.

هنر در کنار دین و فلسفه یکی از اجزای مقوّم فلسفه هگل و از مضامین محوری اندیشه‌های اوست. بخش نخست این کتاب مفاهیم بنیادی زیباشناسی هگل و خاستگاه‌های ایدئالیستی آنها را شرح می‌دهد، و بخش دوم می‌پردازد به ایضاح آرای هگل درباره تکوین تاریخی هنرها در قالب تسلسل سه صورت جزئی سمبولیک، کلاسیک و رمانتیک. بخش سوم اختصاص دارد به معرفی نظام هنرهای منفرد بر اساس ویژگی‌هایی که هگل برای هریک از آنها برمی‌شمارد. تحول تاریخی هنرها در این نظام بر مبنای گسترش نقش سوبژکتیویته در آنها تبیین می‌شود. مالند در شرح نظریه مناقشه‌برانگیز «پایان هنر» می‌کوشد برداشت‌های سطحی از این نظریه را نقد و نسبت آن را با فلسفه روح هگل برجسته کند. به این ترتیب، صورت‌های جزئی سه‌گانه هنر و هنرهای منفرد در فرایندی دیالکتیکی مضمحل و به سطح مفهومی بالاتری مرتفع می‌شوند. افزون بر اضمحلال دیالکتیکی هنرها، شرایط نامساعد تاریخی نیز مسبب زوال تدریجی آنهاست. نویسنده با بررسی موشکافانه زمینه و زمانه شکل‌گیری اندیشه‌های زیباشناختی هگل، دلایل باور او به غروب امر روحانی و طلوع امر مادی در هنرها را تبیین، و علل افول آفرینش‌های بزرگ هنری را تحلیل می‌کند و درعین‌حال نشان می‌دهد که این افول مبیّن رسیدن به آستانه‌ هنر مدرن است.

مفهوم زیبایی‌شناسی یکی از شاخه‌های رشته فلسفه است که معنای و هدف اصلی آن درک ماهیت زیبایی و فلسفه هنر است. حال اگر به پیشینه این سنت فکری بازگردیم، متوجه می‌شویم که این زیباشناسی فلسفی نه تنها در آلمان شکل گرفت، بلکه تغییر و دگرگونی این رشته هم به دو علت توسط آلمانی‌ها صورت پذیرفت. اولاً سنت زیباشناسی آلمانی به طرز عجیب‌وغریبی در مقابل اثرات خارجی مقاوم بود. نویسنده‌هایی که عضوی از این سنت بودند در گفت‌وگو با همدیگر از ایده‌های مرسوم در بحث‌وجدل‌های دیگر زبان‌ها استفاده نمی‌کردند. دوماً هر چند سنت زیباشناسی فلسفی آلمانی به خود متکی است، با این حال فیلسوفان دیگر به مفاهیم آلمانی عکس‌العمل نشان می‌دادند، بدون آنکه خود نقش مهمی در ایجاد این سنت ایفا کرده باشند. در نهایت رشته زیباشناسی فلسفی به طور کامل در اندیشه آلمانی زاده شد. کتاب پیش‌رو هدف‌های مختلفی دارد. نخست، مواضع اصلى در زیباشناسى فلسفى آلمانى را ارائه می‌دهد و از رابطه‌ی متقابل آن‌ها و سعی‌شان براى تسلط بر مواضع قبلی یا زنده کردن آن‌ها سخن مى‌گوید. در درجه دوم، بزرگ‌ترین چهره‌هاى این مکتب را معرفى مى‌کند، آن هم نه جدا افتاده و دور از هم، بلکه در بستر یک روایت تاریخى. سوم اینکه کتاب سنت زیباشناسی آلمانی (The German aesthetic tradition) مطرح‌کننده‌ی باورى است مبنى بر آنکه تاریخ فلسفه را نمى‌توان جدا و منفک از فلسفه‌ى نظام‌مند دانست. همچنین این کتاب مدعى است که روایتش از منطقى درونى بهره مى‌برد. مواضع زیباشناسى فلسفى که کای همرمایستر (Kai Hammermeister) مطرح می‌کند صرفاً از پى هم نمى‌آیند، بلکه بخش‌هایى از الگویى بزرگ‌ترند که با نگاهى پس‌نگرانه خودش را هویدا مى‌کند. بنا به نظریه‌ى این کتاب، مواضع الگووارِ فلسفه‌ى زیباشناسى در دوره‌ى ایده‌آلیسم آلمانى و رمانتیسیسم شکل گرفت و نویسندگان قرن نوزدهم متعاقباً این مواضع الگووار را به پرسش کشیدند و سپس در قرن بیستم تمامى آن‌ها دقیقاً طبق همان روالى که در ابتدا ظهور کرده بودند دوباره احیا شدند.

غالباً می‌گویند ایمانوئل کانت بزرگ‌ترین فیلسوف از زمان یونان باستان است. مسلماً [فلسفه‌ی] او طی دویست سال گذشته سلطه‌ای تام‌وتمام داشته است، بدین‌معنا که تأثیرش همه‌جا دیده می‌شود، هرچند امروزه اندک‌اند فیلسوفانی که به‌معنای اخص کانتی شمرده شوند. به‌علاوه، این تأثیر بر حوزه‌های مختلف فلسفه از جمله معرفت‌شناسی، متافیزیک، فلسفه‌ی علم، زیباشناسی، اخلاق، سیاست، دین و تاریخ سایه افکنده است. نقد قوه‌ی حکم، که نزدیک اواخر قرن هجدهم و در میانه‌ی دهه‌ی ششم حیات کانت نوشته شده، به‌طرقی مهم و مدون به همه‌ی این موضوعات می‌پردازد. با این همه، این کتاب تا همین اواخر نادیده گرفته می‌شد و حتی در این روزگار نیز که تا حدودی در کانون توجه قرار گرفته غالباً به‌شکل گزینشی خوانده و تدریس می‌شود. این کتاب مقدمه‌ای است بر نقد قوه‌ی حکم، اما برای خوانندگانی نوشته شده که با فلسفه و تاریخ اندیشه‌ها کمابیش آشنایند. هدف همانا شرح کلیت نقد قوه‌ی حکم است، البته شرحی که نه تقلیل‌گرایانه است و نه باب روز و این اثر را، همان‌گونه که هست، در بستر کلیت فلسفه‌ی کانت جای می‌دهد.

رومن اینگاردن بنیان­گذار هستی‌شناسی هنر است. او با رویکردی پدیدارشناختی و تحت­تأثیر آموزه‌های فلسفی هوسرل کوشید نشان دهد که اثر هنری و ابژۀ زیباشناختی دو موجودیت متفاوتند. اثر هنری شی­ای مانند سایر اشیای واقعی است، درحالی‌که ابژۀ زیباشناختی ماهیتی قصدی دارد و با کنش‌های آگاهی و در ذهن مخاطب قوام می‌یابد. آثار موسیقی کلاسیک هستی‌شناسی یگانه‌ای دارند. از یک‌سو اثر موسیقایی همان پارتیتوری است که آهنگساز آن را تصنیف کرده است و از سوی دیگر، این اثر در هر بار اجرا هستی متفاوتی پیدا می‌کند. هستی اثر ادبی نیز لایه‌لایه است و اثر به درجات مختلف در هر یک از این لایه‌ها متحقق می‌شود. به اعتقاد اینگاردن هر اثر هنری فضاهای نامتعین و نامشخصی دارد که مخاطب طی تجربۀ زیباشناختی آن‌ها را تکمیل می‌کند. مخاطب با پُر کردن این فضاها به اثر هنری یک هستی انضمامی می‌بخشد. بنابراین، درک اثر هنری مستلزم مشارکت فعّال مخاطب است و اثر در رویکردی بیناسوبژکتیو تقویم می‌شود.