جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جامعه‌شناسی دین بیش‌تر به عرضة نظریه‌هایی در خصوص خاستگاه دین، از کهن‌ترین زمان‌ها، و عوامل شکل‌گیری آن همچون عقل ابتدایی بشر، خواب نیاکان، ترس و محرومیت، غلیان جمعی و... می‌پردازد. اما نویسندة کتاب حاضر یافتن منشا یگانه‌ای را برای دین نمی‌پذیرد و عواملی چون ترس، عشق، ستایش نیاکان، حس وابستگی و... را جزئی از تبیین دین می‌داند اما آنها را تنها تبیین نمی‌پندارد. وی گرچه منشا ایده‌های دینی یعنی امر فراعادی و امر استعلایی را به طور تجربی در روابط انسانی می‌جوید ولی تاکید دارد که ارزش عاطفی و ابژکتیو آنها مورد نظر او نیست. مجموعة حاضر، در قالب یادداشت‌هایی در حوزة‌ فلسفه و جامعه‌شناسی دین، به رابطة دین با مدرنیته، تشخیص، هنر و همچنین مباحث روش‌شناسی دین اختصاص دارد.

مخاطبان این کتاب هم نظریه‌پردازان اجتماعی و هم متألهان‌اند. تلاش من آن است که به نظریه‌پردازان اجتماعی امکان ابطال شکاکانۀ نظریۀ اجتماعی مدرن سکولار را از چشم‌اندازی مغایر با آن، در این مورد چشم‌انداز مسیحیت، نشان دهم. سعی من اثبات این خواهد بود که مهم‌ترین فرض‌های حاکم بر چنین نظریه‌ای مبتنی بر اصلاح یا رد مواضع مسیحیت ارتدکس است. خواهم گفت که این تغییرجهات فکری بنیادی به‌لحاظ عقلانی دست‌بالا همان‌قدر «توجیه‌پذیر»ند که خود مواضع مسیحیت. وضعیت تأثرآور الهیات مدرن تواضعِ کاذب آن است. این امر برای الهیات باید یک بیماری مهلک باشد، زیرا به‌محض آنکه الهیات ادعایش مبنی بر فراگفتار بودن را رها کند، دیگر نمی‌تواند کلام خدای خالق را به زبان آورد، بلکه مجبور است به آوای غیبی بتی متناهی، ازجمله دانش‌پژوهشی تاریخی، روان‌شناسی انسان‌گرایانه یا فلسفۀ استعلایی تبدیل شود. اگر الهیات دیگر در صدد تعیین جایگاه، مشروط کردن یا انتقاد از گفتارهای دیگر نباشد، آنگاه ناگزیر این گفتارها جایگاه الهیات را تعیین خواهند کرد، زیرا ضرورت یک منطق غایی سامان‌دهنده (همان‌طورکه در بخش چهارم خواهم گفت) ازمیان‌رفتنی نیست. الهیاتی که «جایگاهش» را عقل سکولار «تعیین کند» دچار دو شکل ویژۀ محدودیت خواهد شد: یا آن است که به‌نحوی شرک‌آمیز شناخت خداوند را با حوزۀ درونی و ذاتی خاصی از شناخت _«علل غایی» کیهان‌شناختی یا نیازهای «غایی» روان‌شناختی و سوبژکتیو_ پیوند می‌دهد؛ یا در غیر این صورت، منحصر می‌شود به اشاراتی چند درباب اعتلایی ماورای تصور، که به‌این‌ترتیب کارکرد آن تأیید منفی ایدۀ مشکوک یک قلمرو سکولار مستقل است که برای فهم عقلانی از وضوح کامل برخوردار است.

بررسی کارل لوویت درباره ماکس وبر و کارل مارکس متنی کلیدی و مهم در میان تفسیرهای مدرن از مضمون بیگانگی در نظریه مارکسیستی و مضمون عقلانی شدن در جامعه‌شناسی وبر است و تفاوت‌ها و شباهت‌های این دو متفکر بزرگ را به‌اختصار بازمی‌نماید. لوویت، که در رویکرد فلسفی خویش از هایدگر متاثر است، با تحلیل انسان‌شناسی فلسفی این دو جامعه‌شناس برجسته نشان می‌دهد که بخش زیادی از مناقشه ایدئولوژیک میان مارکسیسم و جامعه‌شناسی حاصل بدفهمی متقابل بوده است. نویسنده در این اثر سه مقاله عرضه می‌كند كه عبارت اند از: • تفسیر وبر از جهان بورژوایی ـ سرمایه‌داری بر حسب عقلانی شدن • تفسیر ماركس از جهان بورژوایی ـ سرمایه‌داری بر حسب از خودبیگانگی انسان • نقد وبر بر دریافت ماتریالیستی از تاریخ مباحث این كتاب بر فهمی فلسفی از مساله‌ی محوری فلسفه‌ی مدرن، یعنی رابطه‌ی وجود و ماهیت (ذات) استوار شده است. دیدگاه نویسنده در خصوص نظریه‌ی ماتریالیستی ماركس آن است كه این نظریه ایده‌آلیسم هگل را رادیكالیزه می‌كند: راه حل ماركس آن بود كه می‌گفت در كمونیسم در “پایان” تاریخ، ذات فردی هر انسانی مغلوب می‌شود و در هستی مشترك حل یا رفع می‌گردد. (این پرسش هایدگری درباره‌ی وجود كه نویسنده در خصوص ماتریالیسم ماركس مطرح می‌سازد، حلقه‌ی پیوندی میان انسان‌شناسی فلسفی ماركس، اگزیستانسیالیسم پسامسیحی وبر و نوشته‌های پست مدرن و ساخت‌شكنانه‌ی دریدا و واتیمو را به دست می‌دهد) هم‌چنین، مهم‌ترین ویژگی تفسیر نویسنده از وبر آن است كه وی فلسفه‌ی علم اجتماعی وبر را به مثابه‌ی مبنای جامعه‌شناسی او تحلیل می‌كند.