جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چگونگی دخالت خداوند در جهانِ طبیعت از مسایل دیرین و مهم در حوزۀ کلام و فلسفۀ دین به شمار می‌رود که تلاش برای حلِّ آن به عرضۀ نظرات گوناگون و بعضاً متضادی منتهی شده که در بازۀ وسیعی از جبر گرفته تا تفویض گسترده شده‌اند. این نوشتار با به کارگیری معیاری جدید به منظور تفکیک افعال گوناگون الهی در جهان خلقت، به معرفی و ارزیابی رویکرد علّامه طباطبایی - به عنوان فیلسوفی تعیّن‌گرا -در قبال این موضوع پرداخته و کوشیده است تا با بازنگری در اصل سنخیّت علّی،‌ زمینۀ عرضۀ راه‌کارهایی را در هر دو قالب تعیّن‌گرایانه و ناتعیّن‌گرایانه، به منظور برون‌رفت از تنگناهای فکری حاکم فراهم نماید. مقاله نشان می‌دهد که در چارچوب دیدگاه تعیّن‌گرایانه، بایستی از طریق توسعۀ مفهوم سنخیّت علّی،‌ تأثیر امر مجرّد در جهان مادّی را به نحو مباشر صحیح دانست و در چارچوبِ دیدگاه ناتعین‌گرایانه نیز با تکیه بر اصلِ ضرورتِ علی و برداشتی خاص از اصل سنخیت می‌توان از دخالت علل غیر مادی به منظور تحقق بخشیدن به یکی از احتمالات ممکن دفاع کرد.

تحولات علمی معاصر، تصور ساده­ی ماشین­وار از جهانی با قوانین ثابت نیوتنی را آرام‌آرام با تصوری پیچیده­­تر، یعنی باور به وجودِ نوعی عدمِ‌تعینِ تحویل­ناپذیر جایگزین کرده است. اگر باور به جهانی متعین، نفی محدودیت از خداوند در تعامل با مخلوقات را نیازمند تبیین نموده بود؛ اکنون مسأله‌ از سوی مقابل رخ نموده و تلاش فیلسوفان دین و متکلمان بایستی معطوف به بیان نحوه­ی فاعلیت و هدفمند عمل کردن خداوند در جهانی شود که علوم تجربی، ضرورت و سنخیت علی را در آن، به‌ظاهر، به‌چالش کشیده‌اند. این نوشتار به معرفی و ارزیابی رویکرد دیوید بارتالامیو، به‌‌عنوان فیلسوفی ناتعین‌گرا، در این موضوع پرداخته و کوشیده است تا به فرض صحت دیدگاه ناتعین‌گرایانه در علم، از هدفمندی آفرینش و حاکمیت خداوند بر مخلوقات از طریق نفی امکان بی‌نظمی­های ذاتی و نشان‌دادن تأثیر عللی غیرمادی دفاع کند.