جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پیامبر خدا محمد مصطفی (ص)، دنیا را ترك گفت و دو گوهر گرانسنگ برای فرزندان آدم یادگار نهاد: قرآن و اهل‌بیت خود را. به درازنای تاریخ اسلام بر حجّیت این دو چشمه پاك یزدانی، بحث‌های گسترده رفته و قلم‌فرسایی‌ها شده است. رابطه‌ای كه قرآن با سنتِ برجامانده از اهل‌بیت، از حیث استقلال و وابستگی دارد نیز آبشخور بحث‌های فراوان بوده و هست. سخن بر سر آن است كه سنت چه جایگاهی در فهم دین دارد؟ آیا قرآن به تنهایی بسنده نیست؟ آیا قرآن به تنهایی، فهم‌شدنی است یا برای فهم آن به سنت نیازمندیم؟ اگر برای فهم قرآن به سنت نیاز داریم، نقش سنت در این قلمرو تا چه اندازه است؟ آیا نقش آسان‌سازی و آموزش دارد یا اصلاً قرآن، بی‌سنت، كتابی دست‌نیافتنی خواهد بود؟ آیا سنت در مقام حجّیت، وابسته به قرآن است یا خود برای اثبات حجّت بودنش بسنده است؟ این‌ها و پرسش‌هایی دیگر از این دست، ذهن و زبان دانشوران دانش‌های دینی را بسیار به خود انگیخته است و در نتیجه، نگارش‌های بسیار را سبب شده است. این کتاب به معرفی برخی منابع در این زمبنه می پردازد.

پر واضح است که در جهان، ادیانِ بسیاری با باورها و خاستگاه های گوناگون وجود دارد. برای پیروان هر دینی نسبت به ادیان دیگر پرسش هایی بنیادین مطرح است که از جمله آن پرسش ها، پرسش از حقانیت آن ادیان، نجات اخروی و چگونگی تعامل با پیروان آن است. در این باره چهار رویکرد مشهور وجود دارد: ابطال گرایی1، انحصارگرایی2، شمول گرایی3 و کثرت گرایی4. کثرت گرایی از موضوع های مهم فلسفی دوران معاصر است که به حوزه های متعددی همچون دین، سیاست، فرهنگ، جامعه شناسی، اخلاق و ... تسری یافته است. در این میان کثرت گرایی دینی که نخستین بار در آرای «جان هیک»، فیلسوف معاصر مطرح گردید اهمیتی ویژه دارد. کثرت گرایی دینی هنجاری، پاسخی است برای پرسش از چگونگی همزیستی با پیروان ادیان دیگر. بر پایه این نظریه باید با آنان رفتاری با احترام و مدارا داشت. اسلام کسی را به پذیرفتن دین مجبور نمی داند و نیک زیستی را با ناهمکیشان، چه دیندار باشند و چه بی دین، به گونه واقعی و گسترده آن پذیرفته و بر آن فراوان سفارش کرده است. اگر کافران و مشرکان با مؤمنان سر جنگ نداشته باشند و حقوق آنان را نادیده نگیرند، مؤمنان نیز حق هیچ گونه برخورد ناخوشایند را با آنان ندارند. حتی اگر آنان با مؤمنان وارد جنگ شوند نیز، قرآن کریم مؤمنان را به از اندازه نگذشتن، فرمان داده است.

«آرماگدون» که در اصل هارمجیدون است واژهای عبری است که از دو بخش «هار» به معنای تپّه و محل مرتفع و «مجیدو» به معنای اشراف و شریفان تشکیل شده است؛ بنابراین معنای عبری «آرماگدون» تپّه شریفان است. «آرماگدون» نام نبردی است که به باور مسیحیان صهیونیست در آخرالزمان در منطقه ای به نام «مجدو» رخ خواهد داد و طی آن، نیروهای مسیح و ضدّ مسیح که نماد حق و باطلاند، باهم میآویزند و سرانجام آن، پیروزی نیروهای مسیح خواهد بود. از سوی دیگر منابع تاریخی اسلام نیز از نبردی خانمان سوز به نام «قرقیسیا» خبر دادهاند که در منطقه ای به همین نام اتّفاق میافتد. بهیقین ایجاد ارتباط و همانندی میان دو حادثه مذکور ناشی از سیاستهای خصمانه یهود با اسلام و نوعی تفکّر صهیونیستی و باورنمایی مذهبی است که سعی دارد سراسر جهان را با دود و آتش دمساز کند و از این رهگذر به اهداف شوم خود نائل گردد. این پژوهش بر تفاوت ماهوی حوادث یادشده با یکدیگر تأکید داشته و آنرا با دلایلی چون یکسان نبودن منطقه جغرافیایی، ناهمگونی در شخص موعود منتظَر و دشمنان او، تفاوت علّتِ پیدایش آنها، خرافی بودن آرماگدون و مبنا داری قرقیسیا به اثبات رسانده است. محورهای اصلی این پژوهش عبارتاند از: آرماگدون، معنای اصطلاحی و منطقه جغرافیایی؛ آرماگدون، نبردی هسته ای؛ آرماگدون و مبلّغان انجیلی؛ آرماگدون و دولتمردان امریکا؛ نبرد قرقیسیا، دلایل یکسان نبودن آرماگدون و قرقیسیا شامل یکسان نبودن در منطقه جغرافیایی، اختلاف در شخص موعود منتظَر، اختلاف در تعیین مصداق دشمنان موعود، اختلاف در علّت پیدایش، آرماگدون و مبنا داری قرقیسیا.

كثرت‌گرایی دینی به معنای آن است كه ادیان بزرگ جهان برآیند برداشت‌های متغیر، دریافت‌ها و واكنش‌های گوناگون از حقیقت غایی و مرموز الوهی است. از نگاه باورمندان به كثرت‌گرایی دینی، حقیقت مطلق و رستگاری، در دین یا مذهبی ویژه منحصر نیست، بلكه میان جملگی ادیان و مذاهب گونه‌گون مشترک است و در نتیجه پیروان آنها از هدایت و نجات بهره‌منداند. این موضوع در نیمه دوم قرن بیستم در ایران نیز مطرح و رفته رفته به یكی از مباحث بنیادی تبدیل شد و اندیشمندان دینی را واداشت تا پیرامون آن قلم‌فرسایی كنند. برخی به گونه مطلق از آن پشتیبانی كردند و آن را همسو با دیدگاه اسلام دانستند و برخی نیز به گونه مطلق مخالفت كردند و آن را رویارو با اندیشه اسلامی دانستند. با درنگی افزونتر باید گفت: اسلام پیرامون این موضوع نگاهی دیگر دارد؛ در قلمرو حقیقت‌شناختی شمول‌گرایی را می‌پذیرد و در قلمرو نجات‌شناختی، كثرت‌گرایی را. حقانیت با نجات نسبت مستقیم ندارد.