جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در اثر تحولاتی که در قرن هفتم در عرفان به وجود آمد سنت تازه‌ای در عرفان اسلامی شکل گرفت. یکی از مهم‌ترین تقسیمبندی‌هایی که در متون عرفانی بدان استناد می‌شود تقسیم عرفان اسلامی به عرفان عملی و نظری است که هر کدام از این اقسام جایگاه خاصی در عرفان پیدا کرده‌اند. برخی از صاحب‌نظران در تعریف این نوع عرفان به معنایی فراتر از تعریف مرسوم نظر دارند و معتقدند که در عرفان عملی باید به جنبه کارکردی آن در اجتماع توجه داشت. سعدی شیرازی از آن گروه افرادی ست که معتقد است آموزه‌های عرفان را نباید در خلوت‌گزینی خلاصه کرد بلکه آموزه‌های عرفانی باید درمتن جامعه به کار بسته شوند. وی تلاش می‌کند که به حل مشکلات دیگران بپردازد و از آلام آدمیان بکاهد. او برخلاف برخی صوفیانِ خلوت‌گزین، که با دلایل موجّه خویش گوشۀ عزلت را برگزیده‌اند از میان عناصر عرفانی، بیشتر به سراغ مؤلفه‌هایی می‌رود که علاوه بر تزکیۀ نفس، تصفیۀ باطن و تهذیب روح انسان در متن جامعه نیز اثرگذار باشد و موجب بهبود و اصلاح کاستی‌های اجتماع گردد. از این پزوهش که به صورت متن محور و با روش کتابخانه‌ای انجام شده، چنین نتیجه گرفته می‌شود که شیخ اجل هنگامی که درمورد مسائل عرفانی سخن می‌گوید به جنبه اثربخش بودن عرفان عملی نظر دارد و همواره کارکرد اجتماعی عرفان و تأثر آن در متن زندگی آحاد جامعه را مد نظر داشته است. کلید واژه¬ها: سعدی، عرفان، عرفان عملی، عرفان نظری، بوستان، گلستان.

حکمت عملی، مبحثی جامع، کاربردی و ناظر بر بایدها و نبایدهای زندگی فردی و اجتماعیست که در آثار تعلیمی- حکمی از بسامد بالایی برخورداراست. از ‌آن‌جایی که ادبیات فارسی پس از اسلام، همواره تحت تأثیر آموزه‌ها ، معارف قرآن و احادیث قرار داشته‌؛ نهج‌البلاغه، توأمان با داشتن فصاحت و بلاغت، چند بعدی بودن و شمول آن بر آموزه‌ها و معارف الهی و حکمی، توانسته‌است به مثابه منبعی سرشار از آموزه‌های معنوی فردی و اجتماعی، مورد توجه ویژۀ نویسندگان،شاعران و ادیبان، قرار‌بگیرد. این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای، به بررسی بازتاب مضامین مرتبط به حکمت عملی علوی نهج‌البلاغه در حدیقةالحقیقۀ سنائی پرداخته‌‌است. اثبات این بازتاب‌ها، در کنار اظهار ارادت خالصانۀ سرایندۀ آن، به امام­علیg، نشان داده‌است که نهج‌البلاغه، یکی از منابع فکری سنائی، در سرودن حدیقه است و این اثر می‌تواند در راستای اشاعه فرهنگ اصیل اسلامی _ ایرانی و صیانت از میراث مکتوب، به عنوان پل ارتباطی، میان اندیشه‌های امام علی علیه السلام و مخاطبانش، نقش ویژه‌ای، ایفا کند.

مَثَل های بسیاری در زبان فارسی وجود دارد که هنوز در معنای اصلی و نیز در صورت نوشتاری آنها شک و تردید وجود دارد. از آنجا که اغلبِ مَثَل ها از طریق دهان به دهان و بصورت شفاهی به نسل های بعدی انتقال یافته و بیشتر، جنبه کنایی آنها مورد توجه بوده است، در برخی موارد، جنبه های حقیقی و معنایی و حتی صورت صحیح ملفوظ و نوشتاری آنها دچار تحریف و دگرگونی شده است. یکی از این امثال، مَثَل: «پیش قاضی و معلق بازی؟!» است که هرچند مفهوم کنایی آن باقی مانده؛ لیکن صورت صحیح نوشتاری و ملفوظ و معنای حقیقی آن دچار تغییر و دگرگونی شده است. در این مقاله سعی شده است، با توجه به سایر روایاتی که از این مَثَل باقی مانده و با تکیه بر شواهدی که از متون نظم و نثر فارسی یافت می شود، صورت درستِ نوشتاری و معنی حقیقی آن بازیابی شود.