جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بازتاب تحولات اجتماعی در زبان، یکی از مباحث مورد توجه زبان شناسان اجتماعی، جامعه شناسان زبان و انسان شناسان زبان است. نوشتار حاضر، به بررسی پی آمدهای زبانی دو تحول بزرگ در دهه های اخیر، یعنی شکل گیری اتحادیه ی اروپا و فروپاشی اتحاد شوروی می پردازد. این بررسی نشان می دهد که این تحولات و پی آمدهای زبانی آنها به طور کلی در دو جهت متفاوت یعنی هم گرایی و واگرایی سیر می کند. فروپاشی شوروی، واگرایی و تکثر زبانی، ارتقاء جایگاه زبان های بومی و ملّی در جمهوری های تازه استقلال یافته، کاهش قدرت، اعتبار و نفوذ زبان روسی در این کشورها را در پی داشت. شکل گیری اتحادیه اروپا، به نوعی هم گرایی زبانی، یعنی ارتقاء جایگاه برخی زبان های دارای پشتوانه قدرت و گسترش حوزه ی کاربردی آنها و نیز تنزل جایگاه برخی زبان های کوچک تر و اقلیت منتهی می شود. این بررسی همچنین نشان می دهد که دو تحول مورد بررسی، در دو جهت متفاوت (هم گرایی و واگرایی) حرکت می کنند؛ امّا به نظر می رسد دست کم یک پی آمد زبانی مشترک نیز دارند و آن ارتقاء منزلت، جایگاه و اعتبار زبان انگلیسی و گسترش قلمرو کاربردی آن است.

بررسی پدیده ی گوناگونی های قومی – زبانی و پیوند آن با هویت ملی هدف اصلی بحث حاضر است. نگاهی گذرا به دورنمای قومی – زبانی جهان نشان می دهد که الگوی یک کشور، یک قوم و یک زبان بیشتر یک استثناست تا قاعده. تنوعات و تفاوت های قومی – زبانی در کشورهای مختلف زمینه ای است مناسب برا به وجود آمدن مسائل زبانی، اجتماعی و سیاسی گوناگون مانند انتخاب زبان های رسمی و ملّی. اینکه کدام الگوی سیاست گذاری زبانی برای پیوند میان تعلق قومی و همبستگی ملّی کارآمدتر است، مسأله ی مورد توجه این بحث است. نگرش های تکثرگرا و وحدت گرا دو چارچوب کلی سیاست گذاری برای حل مسائل زبانی هستند و الگوهای به کار گرفته شده در کشورهای مختلف معمولاً در یکی از این دو چارچوب کلی قرار می گیرند. رایج ترین این الگوها در انتخاب زبان رسمی در یک کشور الگوهای تک زبانی، چندزبانی، و ترکیبی است. با بررسی نقاط قوت و ضعف هریک از این الگوها، چنین نتیجه گرفته شده است که الگوی ترکیبی برای حفظ تعادل و پیوند میان احساس تعلق قومی و همبستگی و هویت ملی مناسب تر و کارآمدتر به نظر می رسد.

اکنون جامعه شناسان زبان بر این عقیده اند که زبان ها نوعی موجود زنده هستند که یک چرخه زندگی قابل پیش بینی را از تولد، طفولیت، بلوغ و سپس زوال تدریجی و مرگ پشتِ سر می گذراند. از طرف دیگر، عصر حاضر، بدون شک، عصر تغییرات وسیع، تحولات سریع و پویایی مفرط است. آثار چنین تحولات ناگهانی در تغییر مداوم تکنولوژی، فرهنگ مادی، اکوسیستم ها و حتی ارزش های اخلاقی ما قابل مشاهده است. یک مشخصه ی بارز این تحولات زبان هایی هستند که دیگر کسی با آنها تکلم نمی کند. این پدیده – مرگ زبان – و عوامل و شرایطی که به آن دامن می زنند، موضوع مقاله حاضر است. تغییرزبان، انقراض و حذف زبان، اصطلاحات معادل مرگ زبان هستند. اچسون از خودکشی زبان و قتل زبان سخن می گوید که هر دو نوعی مرگ زبان هستند. متخصصان زبان طبقه بندی هایی را برای مراحل خطرپذیری زبان ها در نظر می گیرند. یکی از این تقسیم بندی ها تقسیم بندی ارائه شده توسط گرایمز می باشد: زبان های در معرض خطر شدید زبان های در معرض خطر جدّی زبان های در معرض خطر زبان های رو به زوال زبان های پایدار امّا در معرض خطر زبان های سالم حفظ یا نگهداری زبان نقطه ی مقابل مرگ زبان است و این وقتی است که یک جامعه زبانی تصمیم می گیرد به استفاده از زبان بومی خود ادامه دهد.