جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن‌پژوهی غربی در دویست سال اخیر مراحل مختلفی را در مسیر رشد و پیشرفت خود طی کرده است که پیش از این در کتاب‌ها و مقالات بسیاری به آن پرداخته شده است. اما در ارتباط با آثاری که قرآن‌پژوهان غربی دربارۀ تفسیر شیعی یا رویکرد شیعه به قرآن پدید آورده‌اند، تا کنون کار پژوهشی منسجمی انجام نشده است که نشان دهد این جریان خاص از قرآن‌پژوهی غربی از کجا شروع شده و چه مراحلی را طی کرده و اکنون در چه جایگاهی نسبت به سایر آثار غربیان دربارۀ قرآن قرار دارد. برای رفع این خلأ، در این مقاله تلاش می‌شود با مروری بر تمامی آثاری که غربیان از قرن نوزدهم تا پایان قرن بیستم دربارۀ تفسیر شیعی یا رویکرد شیعیان به قرآن پدید آورده‌اند، به تحلیلی دربارۀ چگونگی آغاز این جریان و مراحلی که پس از آن در مسیر تکامل طی کرده است برسیم و دریابیم که شاخص‌ترین موضوعات مطرح در این مطالعات چیست و چرا این موضوعات بیشتر توجه غربیان را به خود جلب کرده‌اند.

در قرآن آیات فراوانی در باره اعتقادات، تاریخ و سرگذشت دیگر ادیان وجود دارد که برای تفسیر این آیات می‌توان دو رویکرد داشت: نخست، با تکیه بر منابع اسلامی مانند منابع روایی، کتاب‌های تاریخ و آثاری که مسلمانان در باره ملل و نحل نگاشته‌اند، این آیات را تفسیر کرد که البته کاری بس ارزشمند است؛ دوم، مفسر با نگاهی جهانی به کارکرد تفسیر می‌کوشد آیات در باره هر دین را با مراجعه به منابع اصیل همان دین تفسیر کند تا بتواند از هر دیانت یا ملتی، تفسیری منطبق با واقع و مسموع نزد اهل علم به دست آورد. در این مقاله کوشش‌های تفسیری مفسران مسلمان را بر مبنای رویکرد دوم بررسی می‌کنیم. موضوع اصلی بحث، تفسیر آیات در باره یهودیّت است که در پی یافتن شواهدی از استنادات مفسران مسلمان به منابع غیر اسلامی برای تفسیر این آیات، مهم‌ترین آثار تفسیری از قرون نخستین تاکنون را مرور می‌کنیم. طبیعی است حجم این گونه استنادات در مقایسه با استنادات رویکرد نخست ناچیز است؛ اما گام ‌نهادن در این مسیر جز از رهگذر آشنایی با کوشش‌های گذشتگان میسر نمی‌شود. از دیر باز تا کنون مفسران شیعه نمایندگانی شاخص در این عرصه داشته‌اند که پژوهشگران در زمینه تفسیر و ادیان باید به آثارشان توجه جدی داشته باشند.

این مقاله به بررسی کتاب آشنایی با اسلام برای یهودیان، نوشتۀ رئوون فایرستون از لحاظ روی‌کرد و روش می‌پردازد. پس از معرفی نویسنده و ارائۀ گزارشی از ساختار و محتوای کتاب و با تحلیل متن آن، مشخص می‌شود که فایرستون بیشتر با روش تحلیل متون اسلامی و با روی‌کرد هم‌دلانه به معرفی اسلام به مخاطبان یهودی می‌پردازد؛ اما در نقد این کتاب مشخص می‌شود روی‌کرد فایرستون _ که به ظاهر هم‌دلانه به نظر می‌رسد_ در واقع، متأثر از هدف دیگری‌ است که گاه او را از روش و حتی روی‌کرد اصلی‌اش منحرف می‌کند. آن هدف برساختن چهره‌ای خوشایند از اسلام برای یهودیان تجددگرا است و همین مسأله موجب می‌شود فایرستون، گاهی با استناد به منابع غیراسلامی و حتی بی‌توجه به اقتضائات روی‌کرد هم‌دلانه، به معرفی اسلام بپردازد.