جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شرحي است بر مطالع الانوار تأليف سراج الدين ابو الثناء محمود بن ابي بکر ارموي (594-682) که گويا شمس الدين ابوالثناء محمود بن عبدالرحمن اصفهاني درگذشته 749 بنام نظام الدين جلال الاسلام محيي السنة ساخته است (ص ع: اصفهاني). (دانشگا ش 3578 و 6831، چلبي بروکلمن ذيل 1: 5/849). شارح فاضل در شرح اين كتاب، همان شيوه را به كار برده كه در شرح تجريد الاعتقاد موسوم به تشييدالقواعد، انجام داده است. اوبخشي از متن را كه قصد شرح دارد، به صورت كامل و با مركب قرمز آورده سپس به شرح گسترده آن پرداخته است. سبكي عسقلاني، سيوطي، طاش كوپري زاده و چلبي شرح مطالع از اصفهاني ياد كرده اند اما در اين مدارك نامي خاص براي اين شرح ياد نشده. حاج خليفه پس از اين كه از شرح اصفهاني و از حاشيه محمد شاه بن يوسف فناري (م-929) بر آن سخن گفته، از شرحي ديگر بر مطالع ياد ميكند كه تنوير المطالع نام دارد و از مؤلف آن سخن نميگويد. برو كلمان نيز شرح اصفهاني و تنوير المطالع را جدا ياد كرده و دومين را مجهل المولف ميپندارد اماجاي شك نيست كه تنوير المطالع - كه صدر آن در كشف الظنون نقل شده - همان شرح اصفهاني است زيرا علاوه بر اين كه در حاشيه داود - بر حاشيه گرگاني عبارتي از شرح اصفهاني نقل شده كه پيداست از همين كتاب تنوير المطالع است، بهترين گواه نسخه شماره 3873 (جاي سخن) است كه در زندگي اصفهاني نوشته شده و بر پشت نخستين برگ آن با خط كهن چنين آمده «‌ كتاب شرح مطالع الانوار من مصنفات المولي الامام المحقق شمس اعملة والدين المشهور بالاصفهاني دامت بركاته » نويسنده اين شرح در آنجا كه مؤلف (ارموي) از زين الدين كشي ياد كرده و از كتاب حدائق او مطالبي نقل ميكند. (عبدالحسين حائري) متن از سراج الدين ابو الثنا محمد بن ابي بكر ارموي در گذشته 689 است، جز تنوير المطالع و تبصير المطالع دواني است كه حاشيه ايست بر همين مطالع الانوار ارموي. (محمد تقي دانش پژوه) المطالع لسراج الدين بن أبي بكر الأرموي المتوفي سنة 982هـ و يصفه صاحب الكشف بأنه كتاب اعتني بدراسته الفضلا، و يشتمل أربعة أقسام في الأمور العامة في الجواهر، في الأعراض، في العلم الإلهي، و قد صنف حوله كثيرون، منها كتابنا هذا، مبتور من أوله [کتابخانه ملک 1/131؛ مرعشي و 32/610و30/474؛ فهرست كتابخانه مجلس شوراي ملي 4/1906/10 و 10/1906؛ كشف الظنون 2/1717؛ سبكي طبقات الشافعيه 294: 6 مفتاح السعاده 299: 1 و 179: 2 الدر الكامنه 100: 5 بغية الوعاه سيوطي (چاپ جديد 200: ... ؛ دانشگاه تهران 12/2595 و 16/263 و 16/373؛ ش 3587 و 6831 دانشگاه؛ ملك 2462ص 131 فهرست عربي؛ ذيل بروكلمن 5/849؛ چلبي؛ مجلس 1/1906؛ سپه 3/521 ش 3033؛ دانشگاه 4558؛ نشريه 5/456 و 9/303]

قاضي بيضاوي، عبدالله بن عمر شافعي متوفي 685 هـ. ق. كتابي جامع و مختصر و مفيد در علم كلام نگاشته است به نام «طوالع الانوار» كه شامل يك مقدمه و سه كتاب است 1- در طبيعيات 2- در الهيات 3- نبوت. بر اين كتاب طوالع الانوار، شروح و حواشي بسياري نوشته شده است از جمله شرح ابوالثناء، شمس الدين محمود بن عبدالرحمان اصفهاني متوفي 749 هـ. ق. مي باشد كه آن را به نام «الملك الناصر» محمد بن قلاوون تأليف كرده است كه همين كتاب موجود مي باشد، شرحي است مزجي تحت عنوان - قال - اقول- اين شرح در سال 1305 هـ. ق. چاپ شده است. (فاضل) شرح است بر طوالع بيضاوي تاليف شمس الدين محمود اصفهاني متوفي 749- صاحب شرح قديم بر تجريد. اصفهاني اين كتاب را براي محمد بن قلاوون ملقب به الملك الناصر پرداخته و گويا در آغاز كتاب از او نام آورده (نسخه شماره 1777 برلين) اما در نسخي كه تا كنون بنظر نگارنده رسيده موجود نيست. در فهرست برلين شماره مزبور آغاز كتاب چنين است: الحمدلله الذي توحد بوجوب الوجود و دوام البقاء اما بعد فان ارباب العقل متابقون و اصحاب النقل متوافقون ... قال الحمد لمن وجب وجوده و نسخه هاي ما بدين گونه آغاز مي شود: الحمدلله رب العالمين والصلوة علي سيدنا محمد وآله وصحبه الطاهرين قال الحمد لمن وجب الوجوه اقول ضمن هذه الخطبه چلپي اول كتاب را از: قال الحمد لمن وجب وجود ... نقل كرده است. پايان: وبعثنا مع الذين انعم الله عليهم ... وحسن اولائك رفيقا اصفهاني چند سطر پايان كتاب طوالع الانوار را عينا در ذيل كتاب خود گذارده است. بجز اصفهاني چند تن ديگر از دانشمندان نيز طوالع بيضاوي را شرح كرده اند و بيشتر آنها در كشف الظنون ياد شده و ما از ميان شرحهاي طوالع از اين نسخه ها اطلاع داريم. 1- شرح فرغاني، برهان الدين عبيدالله محمد شافعي كه آغازش چنين است: احمدالله حمدا يتقاصر عن ادراك غايته عقول العقلاء (فلوگل فهرست كتابخانه كوپريلي اوغلوص 123، لاله لي ص 366، 453، فهرست نسخ عربي كتابخانه برلين شماره 1775، 1776، 1770، كشف الظنون، فهرست دانشگاه 592/3-593، فهرست مجلس 92/2). نسخه مجلس را مولف فهرست مزبور نشناخته و در فهرست دانشگاه نيز همچنان ناشناس نقل شده است. 2- نشر الطوالع تاليف ساچقلي زاده مرعشي آغاز: خيرالكلام حمد لمن خلق الانام ... وبعد فيقول محمد المرعشي ... ان علم الكلام مع انه حافظ لعقائد الاسلام (برلين شماره 1790، فلوگل ص 511و102) در كشف الظنون نام اين كتاب نيامده. 3- شرح طوالع تاليف زين الدين ابوالحسن علي موصلي معروف به ابن شيخ العربيه ملقب به حديثي ياددار الحديثي. (نسخه اي از آن در اين فهرست معرفي مي گردد) و نگاه كنيد به فلوگل، ذيل كشف الظنون ص 56، 238، 308، 509 4- شرح قاضي ميرحسين ميبدي (دانشگاه 3/593 فلوگل 166) 5- شرح بدرالدين تستري (فلوگل 56، 124، 238، 308، 509) 6- شرح طالشي (فلوگل 56، 238، 308، 509) 7- شرح حاجي پاشا (فلوگل 167) 8- شرح لاري (فلوگل 309) 9- شرح مباركشاه (فلوگل 302) 10- تفتيح الافكار (فلوگل 56 و 511) 11- شرح نظام شامي (فلوگل 339) (عبدالحسين حائري) شرحي است از ابوالثناء شمس الدين محمود بن عبدالرحمن اصفهاني متوفي 749 هـ ق. بر كتاب طوالع الانوار تأليف قاضي عبدالله بن عمر بيضاوي متوفي 685 هـ ق، شرح مفيد و متداولي است به - قال - اقول- كه شارح آنرا بنام ملك ناصر ابو محمد بن قلاون نگاشته است. حاشيه مبسوطي است بر كتاب شرح مطالع الانوار سرا الدين محمود ارموي (‌م 682 هـ) كه با عناوين «‌قوله، قوله » به توضيح مطالب آن پرداخته است، محشي در مقدمه چنين آورده: « ديدم كتاب شرح مطالع الانوار بسيار مختصر و برخي مطالب آن نامفهوم است ازاين رو جهت استفاده تمامي افراد به ويژه مبتديان به درخواست گروهي اين حاشيه را ترتيب دادم » . وي بخشي از عبارت كتاب را آورده، سپس به شرح و توضيح آن پرداخته است. (سيد محمود مرعشي) ‌ طوالع الانوار تأليف قاضي عبدالله بن عمر البيضاوي (685ق) متن مختصر مهمي است در كلام به روش اهل سنت كه در سه كتاب تدوين گرديده و هر كتاب نيز مشتمل بر سه باب است بدين ترتيب: كتاب اول در ممكنات، باب اول در امور كليه، باب دوم در اعراض و باب سوم در جواهر، كتاب دوم در الهيات، باب اول در ذات خدا، باب دوم در صفات و باب سوم در افعال او؛ كتاب سوم در نبوات، باب اول در نبوت، باب دوم در حشر و جزاء و باب سوم در امامت. اين كتاب بسيار مورد توجه علامه بوده و بر آن شروح و حواشي بسيار نگاشته اند. نسخه حاضر نيز شرحي است بر اين كتاب با عناوين «قال اقول» كه مشهور و متداول بين طلاب بوده و شارح، آن را به نام ملك ناصر محمد بن قلاوو به رشته تحرير درآورده است. در حاشيه نسخه حاضر تعليقه مولي افضل زاده - كه در كشف الظنون از او نام برده شده - نيز درج گرديده است. اين شرح همراه با حاشيه سيد شريف جرجاني (740-716ق) بر آن، به سال 1305ق. در استانبول به چاپ رسيده است. (اميره ضميري) قاضي بيضاوي، عبدالله بن عمر شافعي متوفي 685 هـ. ق. كتابي جامع و مختصر و مفيد در علم كلام نگاشته است به نام «طوالع الانوار» كه شامل يك مقدمه و سه كتاب است 1- در طبيعيات 2- در الهيات 3- نبوت. بر اين كتاب طوالع الانوار، شروح و حواشي بسياري نوشته شده است از جمله شرح ابوالثناء، شمس الدين محمود بن عبدالرحمان اصفهاني متوفي 749 هـ. ق. مي باشد كه آن را به نام «الملك الناصر» محمد بن قلاوون تأليف كرده است كه همين كتاب موجود مي باشد، شرحي است مزجي تحت عنوان - قال - اقول- اين شرح در سال 1305 هـ. ق. چاپ شده است. (فاضل) متن از قاضي عبدالله بيضاوي است. نكته قابل توجه اينكه در مبحث امامت اينكتاب بخصوص در برخي از صفحات آن تعصب هاي بيجا و بي اندازه درباره خلفاء اظهار نموده، و احاديث مجعوله و افترائات ناروائي برسول اكرم (ص) نسبت داده و خلاصه اولياء حق و صديقين را آزار نموده مع الوصف درخواست حشر با آنانرا نموده است (آقا مجتبي عراقي) «طوالع الانوار» نگاشته قاضي بيضاوي (95/685ق) از رساله هاي معروف و مختصر اهل سنت در كلام و اعتقادات است و شروح بسياري بدان نوشته شده كه شرح حاضر به سبب دقت در متن و موقعيت علمي مؤلف از اهميت بسياري برخوردار است. (طيار مراغي) أصل الكتاب هو طوالع الأنوار في علم الكلام، تليف: القاضي عبدالله بن عمر البيضاوي (م: 685هـ) (خادمي، محمد علي) [التراث العربي، اشکوري 5/122؛ مرعشي12/4 و 4/255 و 5/56 و 5/79 و 5/126 و 5/160 و 11/78 و 4/396 و 13/142و 14/266و 26/4؛ فهرست الفبايي آستان قدس رضوي 1/219؛ چلبي 2/101؛ معجم المطبوعات 454؛ مجلس 2/50-51؛ فهرست سپهسالار 5/307 و 5/588-589؛ كتابخانه جامع گوهرشاد 4/1951؛ الهيات مشهد 2/239؛ فهرست دانشكده حقوق 469 و 969؛ کتابخانه ملک 1/506-507؛ كتابخانه مجلس شورا 5/18 و 5/20 و 10/1869 و 16/221 و 10/1478؛ فهرست آستان قدس 1/218-222 و 4/245-246 و 11/385-387و 4/817؛ وزيري 2/706؛ الذريعة 14/365 و 6/124 و 201؛ مدرسه فيضيه 1/253؛ كشف الظنون 2/116؛ فهرست رضوي 1/73؛ ريحانة الادب 2/345؛ كتابخانه ملي 13/76و 13/157 و 10/452 و 2/50؛ الهيات تهران ص 579؛ فهرست خطي برلين شماره هاي 1772-1778؛ كشف الظنون؛ طوالع الانوار؛ مجلس سنا 2/231؛ علامه طباطبايي 2/224؛ فهرست مجلس 5/18؛ معجم المطبوعات: 454؛ مجلس شورا 10/1478؛ دانشكده حقوق تهران 469؛ دانشگاه تهران 10/1565 و 8/301 و 9/970 و 17/104و 17/293 و 16/404 و 17/438؛ مدرسه فيضيه 1/433 و 1/434؛ نشريه 11/916 و 7/293 و 10/192 و 11/357؛ كتابخانه نور بخش 1/4‌؛ الفبائي آستان قدس 527 و 673؛ امام صادق چالوس ص 149؛ دارالحديث ص 257؛ فهرست‌ آستان قدس 1/204؛ شورا 2/191/24؛ الاوقاف العامة موصل 4/54؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار (-) حاشية حاشية الجرجاني علي مطالع الانظار (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار جرجاني، علي بن محمد (740-816) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار عصام الدين اسفرايني، ابراهيم بن محمد (873-951) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار ليثي سمرقندي، ابوالقاسم بن ابي بكر (-888) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار جمال حسيني، عطاءالله بن فضل الله (-930) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار افضل زاده، حميدالدين بن افضل الدين (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار توني، معين بن حسن (-907) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار = حاشية حاشية طوالع الانوار بحرآبادي، محمد بن يوسف (-10) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار حسيني، حميدالدين بن افضل الدين (-908) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار ملاغياث الدين محمد (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار سيرامي، يحيي بن سيف (-833)

اين شرح مهمترين و نافعترين شروح تجريد است و شارح شرح خود را « تسديد القواعد» و يا تشييد القواعد في شرح تجريد العقايد» ناميده است. اين شرح ميان دانشمندان به «شرح قديم» شهرت يافته است. شارح در ابتداء كتاب گويد: « چون كتاب تجريد بسيار موجز و از غايت ايجاز مطالب آن حكم لغز داشت، و روشن و ظاهر نبود، من با اين شرح مشكلات آن را توضيح دادم و پرده از روي مقاصد آن برداشتم» در مسئله امامت چون شارح از اهل سنت و جماعت بوده اعتراضات بسياري بر خواجه نموده است كه بعد از او ديگران بر آن اعتراضات جواب گفته اند. و كاتب چلبي با آن كه خود از دانشمندان عامه است در تشنيع اعتراضات شارح تجريد گفته: « فانه قد عدل فيها عن سمة الاستقامة» «مدرس رضوي» متن « تجريد الاعتقاد‌» يا « تجريد الكلام » مهمترين سند كلامي معروف تشيع 12 امامي است كه پس از سقوط بغداد نوشته شد و مورد پسند همه فرق اسلام قرار گرفت. سنياني چون اصفهاني نيز آن را محققانه ترين متن كلامي شمرده گويد: تنها باب امامت آن درست نبود كه من آن را رد كردم. شارح تا در اصفهان بود اشراقي بود ليكن چون به دمشق شاگرد تيميه (661-728) شد، از قشر گرائي استاد وام گرفت و اين شرح را نگاشت، معذلك در ديباچه اين شرح بر خلاف نظر استادش تيميه از خواجه نصير تجليل مي نمايد چون شرح محمود اصفهاني (جاي سخن ما) براي ذوق ايراني سنگين و خشن بود ملا علي قوشچي به دستور الغ بيك شرحي ديگر نگاشت و از خشونتهاي شرح اصفهاني كاست كه به شرح جديد شهرت يافت. (علينقي منزوي و حبيب الله عظيمي) حواشي معرفي شده از شرح اصفهاني بدين شرح است: 1- حاشيه مير سيد شريف جرجاني (816ق) كه خود خواشي و تعليقات بسيار دارد. 2- حاشيه محمد حسين بن ميرزا محمد بن حسن شيرواني. « الذريعه 6/118» 3- حاشيه خواجه لفضل الدين محمد صدر تركه اصفهاني (850ق)، كه نسخه اي از آن در گنج بخش اسلام آباد پاكستان معرفي شده. « معجم التراث الكلامي 3/47؛ فهرست منتخباتي پاكستان 93» 4- حاشيه نصيرالدين علي بن محمد كاشاني حلي (755ق)، همان كه گفته شده پايه حاشيه مير سيد شريف جرجاني بوده است. « الذريعه 6/118» 5- حاشيه شيخ ماصر بن عبدالحسين منامي بحراني (قرن 12) « الذريعه 6/118» 6- حاشيه جلال الدين اسعد دواني (908ق) « الدريعه 6/119» 7- تحقيق التجريد، از كمال الدين حسين بن محمد بن فخر بن محمد بن علي لاري (908ق) 8- حاشيه غياث الدين محمد بن يوسف بحراني (قرن 10) 9- چند حاشيه گمنام. از اين حواشي فقط حاشيه جرجاني و كمال الدين لاري و بحرآبادي و چند حاشيه ناشناس در ايران داراي نسخه معرفي شده است. «درايتي» شرحي است با عنوان (قال -اقول) بر متن كلامي «تجريد العقائد» خواجه نصيرالدين طوسي كه به شرح قديم معروف است. وي فصلي را از متن آورده، سپس به شرح آن پرداخته است. و هو شرح علي كتاب تجريد الكلام في تحرير عقائد الاسلام لنصير الدين محمد بن محمد الطوسي المتوفي سنة 672ه/1273مرتبة المولف علي ترتيب الاصل في ستة مقااصد هي: المقصد الاول العامة، ‌المقصد الثاني في الجواهر و الاعراض، ‌المقصد الثالث في اثبات الصانع و صفاته، المقصد الرابع في النبوة، المقصد الخامس في الامامة، ‌المقصد السادس في المعاد و قد سمي هذا الشرح كذلك (بتجريد العقائد). «اسامة ناصر النقشبندية» آغاز كتاب: الحمدلله المتوحد بوجوب الوجود و دوام البقاء المتفرد باستحالة التغير و امتناع الفناء المتنزه عن التأليف و الانقسام و الاجزاء. انجام كتاب: لقوله تعالي ان الذين يحبون ان تشيع الفاحشة و لقوله عليه السلام من اتي من هذه القاذورات شيئاً فليسترها يسترالله تعالي هذا آخرما تيسرلنا ... ان يجعله نافعا للمستفيدين و ذخرا لنا في يوم الدين [ملي 17/198؛ دانشگاه تهران 16/357؛ التراث العربي 2/50؛ ف. دانشگاه تهران 3/566 و 9/943 و 17/204؛ الذريعة 3/353 و13/139؛ فهرست سپهسالار 3/435؛ مدرسه آية الله خوئي ص 19؛ الهيات مشهد 2/357؛ فهرست آستان قدس 11/192و مرعشي 10/12و 21/38 و 15/359؛ كتابخانه وزيري 2/533؛ فهرست دانشگاه تهران 10/1638و3/566؛ مدرسه امام عصر 1/20؛ كشف الظنون 1/346؛ مدرسه فيضيه 1/44-45 و 1/297؛ كتابخانه ملي /77 7 و 9/308 و 15/63؛ مدرسه نواب 503؛ فاضليه ش 20 ص 15؛ فاضليه ش 24 ص 16؛ چهل ستون ص 314؛ علامه طباطبائي 1/20 و 2/129؛ عكسي مركز احياء ميراث 5/433؛ كشف الظنون 1/346؛ التراث العربي 2/50و 51؛ الاعلام زركلي 7/176؛ معجم المؤلفين 12/173؛ مجلس شورا 10/1902 و 10/2101؛ تجريد برو كلمان: ذيل يكم: 925-926؛ مجلس شورا 16/384؛ دانشكده حقوق تهران 290؛ فهرست مروي ص 88؛ فهرست آستان قدس 1/155؛ مجلس شورا 7/46، فهرست مجلس ج 5-113 و فهرست آستان قدس ج 1-166؛ احوال و آثار خواجه نصيرالدين، مدرس رضوي، ص 425؛ نشريه 4/437 و 7/121 و 5/290 و 5/453؛ مرعشي 3/112؛ كتابخانه نوربخش 2/125؛ فهرست الفبائي آستان قدس ص 126؛ مهدوي، مصلح الدين ص 74؛ تراثنا س18ش1و/2 209؛ شورا 2/70/24؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: حاشية شرح التجريد (-) حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية شرح التجريد (-) حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية شرح التجريد القديم و الجديد (-) حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد (-) حاشية شرح التجريد القديم (-) حاشية حاشية الجرجاني علي تسديد القواعد (-) حاشية شرح التجريد القديم (-) حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد = حاشية شرح التجريد القديم (-) شرح تجريد الاعتقاد (-) حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقايد = حاشية شرح القديم للتجريد = حاشية شرح الاصفهاني علي التجريد جرجاني، علي بن محمد (740-816) حاشية حاشية القديمة علي شرح التجريد علوي عاملي، احمد بن زين العابدين (-1054) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد خطيب زاده، محمد بن ابراهيم (-901) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد = حاشية علي حاشية سيد شريف بر شرح قديم تجريد عجم سنان، يوسف بن الياس (-936) حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقايد بحرآبادي، محمد بن يوسف (-10) حاشية علي حاشية السيد الشريف علي شرح التجريد آماسي، محمد بن قاسم (864-940) حاشية شرح التجريد القديم شيرواني، محمد حسين بن محمد (-14) حاشية حاشية تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد ملازاده (-10) حاشية شرح القديم للتجريد نسابه شيرازي، محمد (-1019)