جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در عرف قرآن صراط، یک راه بیش نیست و مستقیم است؛ راه مستقیم آن است که انحرافی و اعوجاجی یا کژی در آن نباشد بر خلاف راههای انحرافی. صراط، شاهراهی است که‏ بر همه‏ی«سبیل»های رسیدن به خدا برتری و احاطه دارد . میان خدا و بندگان، چند سبیل و یک صراط مستقیم‏ برقرار است.تفسیر‌های مختلفی که مفسران در باره صراط مستقیم نقل کرده‏اند، همه در واقع به یک چیز باز می‌گردد: همان دین و آئین الهی در جنبه‌های اعتقادی و عملی که راه و رسم رساندن خلایق به سوی خدایند. این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی و تفسیری و بررسی اقوال مختلف، مفهوم عام از صراط مستقیم را ترجیح می‌دهد. اقوال و اشارات مختلف در روایات و تفاسیر بیان مصادیق این مفهوم عام است. در این مقاله روایت قرآن از صراط مستقیم به تصویر کشیده شده است. ظهور این تصویر در سوره حمد که عصاره تمام قرآن است آشکار است. به نظر می‌آید این دیدگاه با کلیت آموزه‌های قرآن و روایات در تبیین معنای صراط مستقیم سازگارتر باشد.

< p>مبنای آرای فلسفی اسپینوزا جوهر یگانه است. تبیین موجودات متکثر تنها با مراجعه به‌جوهر نامتناهی، که اسپینوزا آن را «خداوند یا طبیعت» نامیده است، ممکن می‌گردد. به‌عقیده اسپینوزا اشیاء متناهی ضرورتاً ناشی ازجوهر نامتناهی‌اند. کلّ عالمِ غیرخدا ازنظر اسپینوزا، حالت نام دارد که با‌ضرورت ازلی از ذات جوهر یگانه به‌وجود آمده است. اسپینوزا با‌تحلیل جوهر به‌این نتیجه می‌رسد که فقط یک جوهر وجود دارد که نامتناهی به‌لحاظ صفت و ازلی است. به‌باور وی، جوهر نامتناهی الهی، تقسیم ناپذیرو یگانه است؛ هر‌چیزی که هست در خدا هست؛ ممکن نیست جز خدا جوهری موجود باشد و یا به‌تصور آید. در این مقاله به روش تحلیل محتوایی، اثبات می‌شود که در‌نظر اسپینوزا، خدا، انسان و جهان مادی، همه اجزاء یک جوهرند و هرچیز، چه مادی، چه معنوی، بُعد یا امتداد خداوند است و جوهر یا خداوند وجودی است نامتناهی و باید ذات او شامل همه موجودات و همه واقعیات باشد. این در عصر مسیحیت، ناب‌ترین نوع وحدت وجودی است که اسپینوزا آن را اظهار می‌کند. وی در این حد توقف نکرد، بلکه پا را بسی فراتر نهاده، و با نفی غایت ، اراده و عقل از خدا مفهوم یا معنای سنتی خدا در تفکر مسیحی را کنار گذاشت. همچنین راه حل اسپینوزا، برای این مشکل که همه‌توانی و همه‌دانی خدا چگونه با آزادی انسان سازگار است، حتی به‌روش خود وی هم رضایت‌بخش نیست.

چکیده اندیشه‌ی جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر، ریشه در اصول و مبانی اعتقادی گرایش‌های متفاوت کلامی در جهان اسلام دارد. سؤال این پژوهش آن است که : کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله بر کدام مبانی استوار است و بازتاب آنها در شکل‌گیری جریان‌های سیاسی معاصر چگونه است.؟ هدف این رساله تبیین مبانی کلام سیاسی مذاهب امامیّه، اشاعره، معتزله و یافتن رابطه معنادار بین اندیشه سیاسی جریان‌های معاصر اسلامی جمهوری اسلامی ایران و حزب الله لبنان، اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا)، طالبان و داعش با مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در سنّت اسلامی است. دلیل انتخاب امامیّه، اشاعره و معتزله از میان جریانات فکری متعدد اسلامی آن است که با گزارش دیدگاه‌های اعتقادی این سه گرایش در حوزه‌ی کلام سیاسی، گویا تمام یا اغلب آرای موجود در دنیای اسلام، گزارش و بررسی شده است. افزون بر این جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در جهان امروز بیشترین تاثیر را از آنها پذیرفته‌اند. دراین رساله ابتدا به بازشناسی علمی مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره و معتزله در مسأله‌ی توحید در حاکمیّت، انسان شناسی، معرفت شناسی و جامعه شناسی سیاسی (هدف شناختی) و کیفیّت تأثیرپذیری جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی از مبانی کلام سیاسی آنها (هدف کاربردی) پرداخته‌ایم و در ادامه موارد اشتراک و افتراق مبانی کلام سیاسی امامیّه، اشاعره، معتزله و کیفیت بازتاب آن بر جریان‌های سیاسی معاصر بیان شده‌است. از این پژوهش که با روش توصیفی و تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای و تطبیقی انجام یافته‌است، می‌توان دریافت که اندیشه و جریان فکری سیاسی شیعی که منتج به انقلاب اسلامی ایران و حزب الله لبنان گردیده‌است، در حوزه‌ی اهداف و غایات حکومت، مشروعیّت سیاسی، اجرای شریعت و عدم‌ جدایی دین از سیاست، نظریّه‌ی انتصاب، اعتقاد به امامت و شرایط خاص برای رهبری، ضرورت حکومت اسلامی، ولایت فقیه جامع شرایط در عصر غیبت و عقلانیت سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی امامیّه در اداره‌ی امور سیاسی و اجتماعی است. جریان‌های فکری و سیاسی اخوان المسلمین و نومعتزلی (متقدّم و وحی‌گرا) در حوزه‌ی اهداف دولت، مشروعیّت سیاسی، انتخاب حاکم، اجرای شریعت، سنّت خلفای راشدین، مبارزه با جبرگرایی سیاسی، تاکید بر امر به ‌‌معروف و نهی ‌از منکر و حسن و قبح عقلی و عقلانیت سیاسی در تمشیّت اداره‌ی امور اجتماعی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی معتزله است. جریان فکری و سیاسی موسوم به طالبان و داعش در مورد مشروعیّت سیاسی، فقه سیاسی، خلافت اسلامی، اجماع سیاسی، آزادی‌های سیاسی، ظاهرگرایی و تقدیرگرایی سیاسی، پذیرش اقتدارگرایانه حاکم، تعصّب و تحجّر سیاسی و ... بازتابی از مبانی کلام سیاسی اشاعره و اهل حدیث است. نتیجه آنکه جریان‌های سیاسی اسلامی معاصر مطرح در دنیای اسلام از مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره و معتزله تاثیر پذیرفته‌اند. کلمات کلیدی: کلام سیاسی، مبانی کلام سیاسی، امامیّه، اشاعره ، معتزله، جریان‌های سیاسی معاصر اسلامی

ابعاد و زوایای مختلف حکم حکومتی همواره در نزد متفکران اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. ازجمله مهم‌ترین آن‌ها بحث از ماهیت و مبانی مشروعیت حکم حکومتی است. علّامه طباطبائی صدور حکم حکومتی را در عرضِ حکم شرعی برای ادارة جامعة اسلامی از سوی ولیّ امر مشروع می‌داند و معتقد است حاکم اسلامی، از جانب خداوند متعال، مجاز است به صدور احکام حاکمیتی اقدام نماید که این احکام به‌مانند احکام شرعی معتبر بوده و لازم‌الاجرا و واجب‌الاطاعه است. علّامه نسبت به شناخت ماهیت احکام حکومتی، احکام حکومتی را احکامی مستقل می‌داند که ولیّ امر ضمن التزام به مشورت در وضع، به‌صورت مستقل و بدون دخالت دیگران، اقدام به صدور آن می‌نماید. این احکام برای تأمین نیازهای متغیّر و غیرفطری افراد جامعه، ضمن مخالفت نکردن با شرع مقدس و به‌شرط تأمین موافقت حکم با شرع، بر‌حسب تأمین مصلحت امت اسلامی، به‌صورت موقت وضع می‌شود. احکام حکومتی می‌تواند به اختلاف اعصار و امصار مختلف شود و با برطرف‌شدن اهداف و مصالحی که موجب وضع آن‌ها شده، به‌صورت خودکار مرتفع گردد. این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و به شیوة توصیفی- تحلیلی، اسناد و داده‌های جمع‌آوری‌شده از آرا و اندیشة علّامه طباطبائی را مورد تحلیل و تحقیق قرار داده و به بررسی ماهیت و مبانی مشروعیت حکم حکومتی از منظر ایشان پرداخته است.

از نظر علاّمه طباطبائی، تأویل حقیقت اصلی قرآن را تشکیل می‌دهد و معارف حصولی که ما با عقل خود از طریق شبکۀ الفاظ به دست می‌آوریم، مرتبه‌ای نازل شده از حقیقت‌های متعالی در عالم برتر است. از این رو، تمام آیات قرآن دارای تأویل است و هیچ آیه‌ای نیست که تأویل نداشته باشد. از نظر علاّمه طباطبائی(ره)، تأویل در عرف قرآن همان مصداق و حقیقت خارجی است و مفاهیم قرآن هم به آن مصداق و حقیقت خارجی برمی‌گردد. به تعبیر دیگر، علاّمه طباطبائی معتقدند که واژة تأویل در قرآن ناظر به امر عینی است و فقط در این معنا به کار رفته است. وی تأکید و تصریح فرموده‌اند که همه حقایق و مفاهیم قرآنی، از حُکم و موعظه و حکمت، مستند به آن حقیقت متعالی است که در قالب الفاظ نمی‌گنجد. هدف این مقاله بحث و بررسی و تبیین نظریّة علاّمه طباطبائی پیرامون این مباحث است.

چکیده ندارد.