جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خضر شخصیتی اسطوره‌ای، اسرارآمیز و پیامبرگونه است که در ارتباط با آیاتی از قرآن (کهف، 18/60-82) مطرح می شود. روایات، افسانه‌ها و حکایات گوناگونی در فرهنگ اسلامی، اعمّ از متون تاریخی، روایی و تفسیری، ادبی و عرفانی به ویژگیهای این شخصیت و همسفری او با موسی پیامبر اختصاص یافته و مسائلی چون نام و نسب خضر، پیامبر بودن یا نبودن او، علم لدنّی و معرفت باطنی که منشأ افعال عجیب و غریب اوست، عمر جاودانه‌اش، و ارتباط او با شخصیتهای دیگری چون الیاس، اسکندر، ذوالقرنین، ارمیا و دیگر شخصیتهای انجیلی مورد بحث قرار گرفته است. پژوهشگران با توجه به این مستندات، ردّ پای خضر و یا داستان او را در شخصیتهای دیگر موجود در کتاب مقدس و ادبیات ربّانی، و نیز در اساطیر، داستانها و افسانه های باستانی ملل مختلف جهان جستجو کرده و مباحث و آراء گوناگونی را ارائه نموده اند. به باور محققان غربی، برای این چهر? اسلامی نمی‌توان یک منشأ خاص در نظر گرفت، بلکه خاستگاه آن مجموعه‌ای از حکایات، افسانه‌ها و اسطوره‌هایی است که در سرزمینهای اسلامی قبل از ظهور اسلام جریان داشته است، و گفته می‌شود شخصیت خضر ترکیب و تلفیقی از عناصر مختلف و ناهمگون غیراسلامی است که در فرهنگ و ادبیات دینی مسلمانان به یک شکل منسجم و واحد ترسیم شده است. اغلب پژوهشگران ریشه‌های این شخصیت را شرقی و به ویژه سامی دانسته‌اند. ولی فرضیات دیگری نیز در تطبیق شخصیتهایی از اسطوره‌های غیرسامی مانند اساطیر یونان ، ایران باستان و ادبیات گنوسی با خضر اسلامی طرح شده که هر یک قابل تأمل و بررسی است. بعلاوه، بررسی نقش و جایگاه هر یک از عناصر و مؤلفه های داستان خضر در اساطیر کهن بشری مؤید نظریات و فرضیات فوق خواهد بود.

از همهی آثار خدا، شناخت هیچ یک مهمتر از شناخت انسان نیست . یونانیان اولیه مستقیماً با مسأله موقعیت انسان در جهان کاری نداشتند، اما تئوریهای آنها درباره ماهیت جهان به طور ضمنی انسان را بخشی از جهان معرفی میکرد . خلقت خداگونه انسان برای اولین بار در آموزههای تورات آمده است. پروردگار در همه حال انسان را فرا میخواند: این فراخوان از » عهد جدید « در تمام صفحات خلال پیام مسیح آشکار است؛ پروردگار عملی انجام میدهد، و عمل او مسئولیتی برای انسان به بار میآورد. ]در کتاب مقدس[ پروردگار به انسان در قالب هستی انسانی او مینگرد یعنی مخلوقی که خلق شده است تا در نهایت به رستگاری دست یابد و در ملکوت او سکنی گزیند . مبدأ هر پژوهش باشد. انسانشناسی مسیحی بر » مسیحشناسی « انسانشناختی در گستره سنّت مسیحیت همانا باید مسیحشناسی قائم و استوار است . نگاه کلی مسیحیت قرون وسطی به جایگاه انسان و رابطه او با خداوند به خصوص بعد از دوره آباء کلیسا و انعکاس آن در مسیحیت کاتولیک بر نفی رابطه مستقیم انسان و خدا و طرح واسطه گری کلیسا بین انسان و خدا استوار بود. بعد از دوره آباء کلیسا و قرون وسطی، اراسموس که مشهورترین محقق عصر خود و نماینده اومانیستها بود عمیقاً به انسانگرایی مسیحی معتقد بود. در انسانگرائی اراسموس هیچ چیز سلطه جویانه وجود ندارد؛ در قلمرو آن نه دشمن وجود دارد نه برده. هر کس خواستار آموزش و فرهنگ بود، میتوانست انسانگرا شود. در دیدگاه اراسموس، فاصله میان وضع انسان در دوران پیش از مسیح و روزگار پس از او چندان که فکر میکنیم زیاد نیست. مارتین لوتر که سردمدار جنبش نهضت اصلاح دینی است از اومانیستها و به خصوص اراسموس در باب جایگاه انسان و رابطه او با خدا، تأثیر پذیرفته است. از مارتین لوتر نظرات مهمی به جای مانده که چند مورد آن به خصوص نظریه آمرزیدگی تنها به وسیله ایمان، تأثیر شگرفی بر تاریخ کلیسا گذاشت و به تبع آن نگاه مسیحیان به انسان که منوط به شناخت مسیح بود، دگرگون گشت. کلام )تفکر و اندیشه ( لوتر صرفاً ناظر بر زندگی است و بر حسب آن، انسان خواه ناخواه موقعیتی پیدا میکند که گویی همیشه بدهکار است. به عقیده لوتر باید دغدغه کسب ایمان به نحو حیّ و حاضر در نزد هر کسی که خود را مسیحی میداند، به نحو انضمامی وجود داشته باشد و کوشش او در جهت مطابق سازی زندگی با کتاب مقدس دیده شود. لوتر با اراسموس در بازگشت به سرچشمه- ها )کتاب مقدس و اندیشه آباء کلیسا( اتفاق نظر داشته امّا در نگاه به جایگاه انسان در مسیحیت از جمله اراده و ایمان انسان اختلاف نظر داشت. این دو متفکر هر چند در پی هم میآیند اما بر تاریخ اندیشه مسیحی تأثیری بنیادین گذاشته اند. واژگان کلیدی: انسان، انسانشناسی، اراسموس، لوتر، اراده، ایمان.

موضوع پایان‌نامه حاضر، بررسی اندیشه‌های عرفانی داراشکوه است. در این تحقیق، زندگی داراشکوه از ابتدا تا انتها که با اعدام توسط برادرش اورنگ زیب خاتمه می یابد و هم چنین تاریخ مختصر سلسله تیموریان که داراشکوه، شاهزاده این سلسله بوده، بررسی شده است. در آخر، اندیشه‌های عرفانی داراشکوه در حوزه عرفان نظری و عرفان عملی مورد بررسی قرار می‌گیرد. داراشکوه را می توان از جمله عرفای طریقه صحو دانست که البته با بعضی از اصول سکر از جمله شطح نیز موافق است. آنچه در اندیشه های دارا بیشتر از همه خود نمایی می کند، مبحث وحدت وجود است که موضوعاتی همچون وحدت ادیان و صلح کل را درپی دارد. جهان شناسی داراشکوه بر پایه وحدت وجود و وحدت ادیان استوار شده است که البته هر دوی این آموزه ها کارکرد سیاسی برای ولیعهد پادشاه هم داشته است. انسان شناسی وی مبتنی بر آیات قرآن و احادیث است. وی انسان را خلیفه خدا بر روی زمین می داند که بایستی از طریق سلوک به اصل الهیش بازگردد و آیینه تمام نمای حق شود. خداشناسی دارا نیز بر پایه اندیشه های ابن عربی است. خدا به واسطه تجلی و صفات و اسماء است که ظهور دارد و البته ذات خدا غیر قابل شناخت است. داراشکوه از آنجایی که از جمله اولین عرفایی است که به مبحث عرفان و ادیان تطبیقی پرداخته، بخشی را نیز اختصاص به این موضوع داده ایم و به تطبیق آموزه های عرفانی و دینی دو دین هندویی و اسلام در آثار دارا و سلوک عرفانی و همنشینی وی با عرفا اشاره شده است. در سیر اندیشه های عرفانی دارا به وضوح می توان آزاداندیشی وی و تأثیرات متون دینی و عرفانیِ هندویی و اسلامی، به خصوص اندیشه وحدت وجود را مشاهده کرد. تمامی این فعالیت ها و اندیشه های داراشکوه است که ضرورت پرداختن به اندیشه های وی در حوزه شبه قاره و تاثیر آن بر ادامه راه علم ادیان و عرفان تطبیقی را روشن می سازد. بنیان این تحقیق بیش از آنکه بر برداشت‌های دیگر محققین درباره داراشکوه متکی باشد بر آثار خود وی و اندیشه‌های عرفانی مطرح‌شده در نوشته‌هایش، متمرکز است؛ چرا که بهترین و موثق‌ترین منابع در این مورد، نگاشته‌های خود داراست.

مانویت دین خاموش شده ای است که نویسنده در این جستار سعی داشته است رد پای بزرگ آن را در قرن ها و سرزمین های مختلف و در میان ادیان بزرگ تاریخ دنبال کند. به این منظور در فصلی مجزا به بررسی تاریخی زندگی مانی و مانویان پرداخته شده است و زمینه و زمانه ی شکل گیری مانویت در سرزمین های ایران، روم باستان و چین، مورد بررسی قرار گرفته است. سپس بسترها و مباحث کلامی موجود در آیین و آموزه های مانی جستجو و برشمرده شده اند؛ محور همه ی بررسی ها در این زمینه، عقل، خرد و آگاهی مانوی هستند. در نهایت به بررسی آگاهی ها و دلایل رویارویی های کلامی اندیشمندان مسلمان با آیین باوران مانوی پرداخته شده است تا هدف نهایی این رساله نشان داده و تبیین شود؛ اینکه چرا و چگونه مانویت شکل گرفت، در گستره ای جهانی مورد اقبال واقع شد و با کار آمدن حکومت سیاسی دینی اسلام در سرزمین پدری خود تسلیم و خاموش شد.

در این نوشتار به بررسی مفهوم ایدئولوژی از دیدگاه دکتر علی شریعتی پرداخته می‌شود و معنا و منظور پروژه‌ی «ایدئولوژیک کردن دین» واکاوی می‌گردد، و سپس تفاسیر ایدئولوژیک وی از اسلام توصیف و تبیین می‌شود. سرانجام، آرا دو تن از مخالفان این پروژه، یعنی دکتر عبدالکریم سروش و دکتر داریوش شایگان، مورد بررسی قرار می‌گیرد و نسبت این انتقادات با آن پروژه ارزیابی می‌گردد. در بررسی آرا دکتر علی شریعتی روش توصیفی ـ تحلیلی، و در بررسی آرا مخالفان روش توصیفی ـ تحلیلی ـ انتقادی لحاظ شده است. این نوشتار می‌کوشد دستاورد نظری پروژه‌ی ایدئولوژیک کردن دین را، بر اساس طرح هندسی مکتب، به‌تفصیل و مستند نشان دهد، و روشن سازد که تعریف دکتر علی شریعتی از ایدئولوژی با تعریف مخالفانش از همین مفهوم، متفاوت و حتی متضاد است. به عبارت دیگر، مفهوم ایدئولوژی در اندیشه آن‌ها نه «اشتراک معنایی»، بلکه صرفاً «اشتراک لفظی» دارد، و از این رو انتقادات آن‌ها بر این پروژه «منتفی به انتفا موضوع» می‌باشد.

مفهوم "انسان" و جایگاه او در جهان هستی همواره دغدغه فکری انسانها در طول تاریخ بوده است و همه اندیشمندان، متکلمین، فلاسفه، عرفا و شعرا، هر یک به نحوی خاص به این موضوع پرداخته اند که معیار و ملاک تعیین رفتار انسانی شایسته چیست. هانس کونگ و سیدحسین نصر از جمله متفکرین دوره معاصر هستند که به منظور ارائه تعریفی از مفهوم "انسان معیار" می توان مطالب سودمندی در میان آثارشان یافت. در این رساله ابتدا تاریخچه بحث درباره مفهوم انسان در دو دین اسلام و مسیحیت، و به خصوص در قلمرو اخلاق مسیحی و تصوف اسلامی، به طور مختصر مرور می گردد. سپس دیدگاه های کونگ و نصر درباره مقوله انسان ذکر می گردد. و در نهایت به منظور مقایسه آراء این دو اندیشمند به بیان شباهتها و تفاوت های نظرات آنها پرداخته می شود. کونگ و نصر هر دو به نقد مدرنیته می پرادزند و بر این باورند که مدرنیته بیشتر از آنکه به پیشرفت انسان کمک کند، موجب گردیده تا انسان جایگاه حقیقی خود در نظام هستی را گُم کند و ارزش وجودی خویش را به فراموشی بسپارد. این دو متفکر هم چنین به وحدت متعالی ادیان اعتقاد دارند، و راه حل ایجاد صلح جهانی را بیان شباهت های ادیان و مکاتب فکری می دانند. با این وجود تفاوت های بسیاری در میان سخنان آنها وجود دارد. برجسته ترین مسئله در زمینه تفاوت آراء آنها این نکته مهم است که کونگ از نقطه نظر اخلاقی به مقوله انسان نگاه می کند، در حالیکه خاستگاه مباحث نصر تصوف است. از این رو هانس کونگ راه رسیدن به کمال را تشبّه به مسیح یعنی اخلاقی زیستن می داند، در صورتی که انسان معیار از دیدگاه سیدحسین نصر انسان کامل است و گام نهادن در طریقت عارفانه شرط لازم برای رسیدن به این هدف در نظر گرفته می شود.

ونزبرو از اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان غربی مشهور و برجسته معاصر بوده که چالش برانگیزترین نظریه وی، تدوین قرآن در قرن سوم می‌باشد. این نظریه بازتاب گسترده‌ای در میان دانشمندان داشته و بسیار محل تضارب آراء واقع گردیده است. به‌رغم نقدهای فراوانی که به این نظریه صورت گرفته، ونزبرو همچنان در اسلام‌شناسی و قرآن پژوهی به عنوان دانشمندی مطرح دانسته شده و آراء وی مکرر مورد ارجاع قرار می‌گیرد. در اهمیت وی همین بس که امروزه در غرب بسیار گفته می‌شود اولین قدم در اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی، اتخاذ موضع میان آرای ونزبرو و مخالفان وی می‌باشد. ازینرو هدف این پژوهش بر این بوده که دریابد علت این اهمیت -علیرغم نقدهای فراوانی که به او شده- از چه بابی می باشد. بنابراین در این راستا به شیوه تحلیلی-توصیفی روش‌شناسی و رویکرد ونزبرو که بسیار هم متأثر از جریان نقد کتاب مقدس می‌باشد مورد بررسی قرار گرفته است. به واقع آنچه ونزبرو را اینچنین برجسته ساخته، همین روش و رویکرد اوست. او نخستین کسی بود که تحلیل ادبی و به تبع آن نقد منبع و نقد صوری را در مورد قرآن اعمال می‌کند. همچنین نخستین کسی بود که تفاسیر قرآن از صدراسلام تا طبری را مورد بررسی و تحلیل ادبی قرار می‌دهد. همین بررسی منابع و ادبی خواندن آنها بود که او را آغازگر رویکرد تجدیدنظرطلبانه قرار داد. رویکردی که منابع اسلامی و روش‌های بررسی آنها را مورد چالش قرار داده و مسیری جدید در اسلام‌پژوهی به منصه ظهور رسانده است. وارد کردن مفهوم ادبی و ادبیات به اسلام‌پژوهی و منابع اسلامی چشم‌انداز جدیدی بود که ونزبرو را می‌توان آغازگر آن دانست. کلید واژه‌ها: تجدیدنظرطلب، منابع ادبی، نقد ادبی، نقد منبع، تاریخ نجات.

این پژوهش به موضوع محبت و خدمت در زندگی و اندیشه ی دو تن از عارفان که یکی مسلمان و دیگری مسیحی است، یعنی شاه نعمت الله ولی و قدیس کاترین سینایی و سپس مقایسه ی اندیشه و عملکرد آن دو دراین باره می پردازد. هدف از این پژوهش، از یکسو نشان دادن تاثیر مثبتی است که کمال فردی بر بهبود اوضاع اجتماعی دارد و از سوی دیگر یافتن شباهت ها و قرابت هایی است که با وجود تفاوت های بزرگ عقیدتی، می تواند میان رفتارهای اخلاقی و انسان دوستانه ی افراد وجود داشته باشد. این پژوهش، تطبیقی است و با روش گردآوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و بهره گیری از سایت ها و نرم افزارها انجام شده است. شاه نعمت الله ولی و کاترین سینایی، علاوه بر پیمودن مسیر سیر و سلوک و تلاش برای رشد و کمال فردی، در اجتماع، حضوری فعال و دارای تاثیرات مثبت داشتند. از لحاظ فکری در قائل بودن به تأثیر فراوانی که محبت و خدمت به همنوع در کمال و نجات فردی و سعادتمندی اجتماعی دارد، دارای اشتراک هستند؛ همچنین در زندگی عملی خود در زمینه ی محبت و خدمت به همنوع دارای عملکرد تقریباً مشابهی هستند. تفاوت های عمده ی آنان در این است که میزان عملکرد و فعالیت کاترین سینایی در انجام خدمات مادی در اجتماع از جمله اطعام نیازمندان و رسیدگی به بیماران بیشتر از فعالیت شاه نعمت الله در این زمینه نمود دارد؛ درحالیکه نمود محبت و خدمت شاه نعمت الله در هدایت و ارشاد طالبان و تکمیل ناقصان است.

در این پژوهش سعی بر آن بود تا به تبیین مفهوم نیایش آمرزش‌خواهانه در دو کتاب اعترافات آگوستین قدیس و صحیفه‌ی سجادیه پرداخته شود تا علاوه بر هر چه بیش‌تر روشن کردن چنین مفهومی از نیایش، این مفهوم را در دو کتاب برآمده از دو سنت مسیحیت کاتولیک و اسلام شیعی مورد مقایسه قرار دهد. به همین منظور با روش توصیفی ـ تحلیلی در ابتدا سرچشمه‌ی هر یک از این نیایش‌ها در کتب مقدس‌شان جستجو شد و مقایسه‌ای میان درون مایه، نوع بیان و کارکردهای آن‌ها با یکدیگر صورت گرفت. سپس با تبیین این نوع نیایش در هر یک از کتب اعترافات و صحیفه، علاوه بر مقایسه‌ی آن‌ها با سرچشمه‌هاشان، با یکدیگر نیز مورد مقایسه قرار گرفتند، تا تفاوت‌ها و شباهت‌های این نوع نیایش هم به صورت درون دینی و هم در چهارچوب مقایسه‌ی تطبیقی مشخص شود. چنین مقایسه‌هایی، شباهت‌ها و تفاوت‌های نیایش‌های آمرزش‌خواهانه‌ی دو کتاب اعترافات و صحیفه را روشن ساخت و نیز شباهت‌ها و تفاوت‌های سرچشمه‌های این دو کتاب را با هر یک از دو کتاب و با یکدیگر نشان داد و منجر به این امر ‌شد که هر متنی تعریف خاصی از نیایش‌ آمرزش‌خواهانه ارائه دهد تا این طور نتیجه‏ گرفته شود که چنین مفهومی از نیایش در هر دوره و در هر فرهنگ دینی، از معنای به خصوص، بیان و کارکرد ویژه‌ی خود برخوردار می‌باشد.