جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اینکه معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین راه ثبات نبوت، معجزه است، بررسی و تحقیق پیرامون معجزات از مقوله‌های بسیار مهم است. اوصاف و مشخصات متعددی برای تشخیص معجزه از افعال مشابه بیان شده است ازجمله آنکه معجزه، کاری خارق عادت و مقرون به تحدی است که بشر عادی، از آوردن مثل آن عاجز و ناتوان است. در این راستا تفاوت معجزات پیامبران از مقوله‌هایی است که پیرامون آن نظرات گوناگونی مطرح شده است. از دیدگاه برخی دانشمندان علوم قرآنی، معجزه هر پیامبری از جنس کمال و فضیلت عصر آن پیامبر بوده است تا مردم بدانند که آن عمل متفاوت از تخصص و عمل بشری است و کاری الهی و خارج از توان بشری است، باورمندان به این نظریه که از آن به "تناسب معجزه با زمانه"یادکرده­اند؛ بیش از هر چیز مستند خود را روایتی از امام هادی ع قرار داده­اند. این گفتار پس از تعریف و بیان اندیشه تناسب معجزه با زمانه و بیان ادله عقلی و روایی آن؛ تلاش دارد تا دلایل ادعایی را ردّ نماید. در بحث روایی که مهم‌ترین دلیل این گزاره دانسته شده؛ نقد سندی و متنی موردتوجه قرار گرفته است. در ادامه قرائنی دیگر نیز بر ابطال این گزاره ارائه شده است.

شايد عمده دليل در افتراقات کلامي مذاهب و يا اختلافات کلامي در يک مذهب، مستندات حديثي يا برداشت‌هاي متفاوت از احاديث توسط پيروان هر انديشه باشد. احاديث فراواني به‌ویژه در سده‌هاي اوليه از ساير فرق و مذاهب اسلامي به حوزه تشيع راه يافته است. پديده انتقال حديث در کنار محسنات و فوايد فراواني که به همراه داشته، موجب بروز پيامدهاي ناخوشايندي نيز در فرقه اماميه گرديده است. اين نوشتار درصدد است تا به يکي از عوارض سوء اين مهم بپردازد: ايجاد اختلافات کلامي. ازاين‌رو، با تمرکز بر دو گزاره «سهو‌النبي» و روايات «تحريف قرآن» در آثار شيخ صدوق نشان خواهيم داد که آغازگر اختلافات بعدي و انديشه‌هاي ناسازگار با اجماع شيعي در خصوص اعتقاد به سهو پيامبر توسط شيخ صدوق و انديشه ناسازوار تحريف قرآن توسط ديگران؛ راه يافتن اخبار اهل‌تسنن به دایره حديثي شيعه و استناد عالمان شيعي بدين احاديث و عدم توجه به ريشه‌هاي حديثي منقولات کتب اوليه است. تعدد طرق و کثرت نقل و شروع اين روايات از اهل‌تسنن در مقايسه با منابع شيعي ازجمله قرائن بر صحت مدعاي اين نوشتار در اصالت سني بودن اين اخبار است.

ابواحمد عسکری از بزرگترین ادبا، لغویون و محدّثان سنی مذهب قرن چهارم است. آثار و تألیفات او دارای جایگاهی رفیع درحوزۀ علوم اسلامی است. با توجه به مذهب ابو احمد عسکری، جایگاه او در کتب حدیثی شیعه قابل‌توجه و در خور بررسی است. این نوشتار تلاش می‌کند پس از معرفی کوتاهی از این اندیشمند به بررسی حضور، جایگاه و گونه‌شناسی استناد به وی در آثار شیعی بپردازد. از این میان توجه به جایگاه و مرویات مهم وی در آثار شیخ صدوق (هم عصر/ مروی عنه) که آغازگر استناد به او در بین شیعیان می‌باشد و نیز سید ابن طاوس (از پسینیان) قابل‌توجه است. با این حال نوع رویکرد سید‌بن‌طاووس به آثار ابواحمد همان رویکرد صدوق به وی بودهاست. روایات این عالم بی‌تعصب و آزاد اندیش اهل‌تسنن از بهترین مستندات استفاده شده در ردیه‌های شیعی و مجادلات کلامی و نیز اثبات صدور و شرح چند خطبه از نهج البلاغه به ویژه خطبه شقشقیه بوده است. او از معدود عالمان اهل تسنن است که هم خطبۀ شقشقیه را نقل کرده و هم به شرح فقه الحدیثی آن به‌طور تفصیلی پرداخته است. عسکری را با این پیشینه می‌توان در زمره متشیعان برشمرد. این نوشتار ابطال دو گزارش «شیعه بودن» و«ضد شیعه بودن» ابواحمد عسکری را نیز روشن می‌کند.

در این پژوهش، کوشش شده تا با بررسی ساختار و چارچوب حاکم بر «اصول الکافی»، اثرگذاری پیشینیان بر کلینی در تبویب و تدوین این کتاب، واکاوی شود. با همین هدف و با روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی ساختار حاکم بر چینش روایات و نظریه «اقتباس» یا «ابتکار» کلینی در تدوین اصول کافی، پرداخته شده است. نگارنده در این پژوهش، تلاش می‌کند تا نشان دهد که روش موضوع‌محور کلینی در چینش احادیث- در مقابل کتب حدیثی مُسندی- از جنبه ساختاری- هرچند در مواردی ابداعی- بیشتر تأثیر گرفته از پیشینیان بوده است. در این مسیر، کلینی از «المحاسن» احمدبن‌خالد برقی و «بصائرالدرجات» محمدبن‌حسن صفار، بهره جسته است. همچنین برخلاف نظر برخی از مستشرقان که تدوین اصول الکافی را متأثر از جریان عقل‌گرای حوزه حدیثی بغداد می‌دانند، این پژوهش نشان می‌دهد که اصول الکافی، نمودار جریان نص‌گرای حوزه حدیثی قم بوده است.

محمدهادی معرفت (1309-1385ه.ش) از قرآن‌پژوهان معاصر و برجسته شیعی می‌باشد که به‌ویژه با تألیف کتاب گرانقدر «التمهید» در حوزه علوم قرآنی و ارائه نظریات بدیع شناخته شده است. وی بر پایه سه منبع اصلی مورد استفاده‌ خود، یعنی قرآن، تألیفات حدیثی و اسناد تاریخی، بر آن است تا گره‌های موجود در مفاهیم قرآنی را با محوریت آیات باز نماید. مرحوم معرفت با توجه به سابقه علمی خود در این زمینه، تلاش دارد به ارائه پیشنهادات بدیع و مستدل در مصادیق مختلف علوم قرآنی بپردازد. در این مقاله بر زمینه‌های تدوین نظریات علوم قرآنی آیت الله معرفت و به‌طور خاص، بر ابعاد تاریخی، کلامی، عصری-اجتماعی مورد نظر ایشان تمرکز نموده و در پی آن هستیم که نشان دهیم رویکردهای «حفظ تراث»، «نوآورانه»، «شبهه‌‌شناسانه و پاسخ‌گویانه» و «وحدت‌گرایی» در مطالعات و آرای قرآنی وی نقشی بسزا داشته است. نوشتار حاضر با بررسی زمینه‌های شکل‌گیری نظرات قرآنی مرحوم معرفت از محیط، مکتب، منابع و فضای حاکم بر اجتماع نتیجه‌گیری نموده که به میزان اثرپذیری مرحوم معرفت از بسترهای مذکور و اثرگذاری بر جریان‌های عصری غالب، رویکردهای متفاوتی از جانب ایشان اتخاذ شده است.

سده دوم هجری و دوران دو امام بزرگ شیعی امام باقر و امام صادق عصر رویارویی جریان‌های فکری و عقیدتی با همدیگر است. نزاع امویان با عباسیان در عرصه قدرت سیاسی و حاکمیتی، برداشت‌های ناصواب از آیات قرآن و برخی روایات پیامبر ; بروز و ظهور اندیشه‌های گونه‌گون در عرصه‌های کلام اسلامی را موجب گردید. از سوی دیگر امام باقر به مثابه حافظ و مرجع فکری- دینی مسلمانان و به ویژه تفکر شیعی اثنی‌عشری نمی‌توانست در برابر این اندیشه‌ها بی‌تفاوت باشد. پنجمین امام شیعه با الهام از آموزه‌های قرآن و روایات ائمه پیش از خود و با عنایت به این‌که ایشان میراث‌بر مکتب فکری نبوی و علوی بود، در زمینه‌های توحید، ایمان، قضا و قدر و امامت مواضعی را اتخاذ کرد که با مبانی و دیدگاه‌های فکری جریان‌های رقیب همچون معتزله، خوارج، مرجئه و سایر مکاتب فکری دیگر کاملاَ مخالفت و مباینت داشت. این پژوهش بر اساس روش توصیفی و تحلیلی احادیث امام باقر را در این زمینه‌ها مورد بررسی قرار داده و فاصله عمیق آن را با آنچه بر اساس روش صحیح است از آیات قرآن و سایر روایات پیش از امام به دست می‌آید، نشان داده است.

علامه سیدمرتضی عسکری از محدثان معاصر است که با همتی بلند و از رهگذر بررسی و تحلیل روایات به پیگیریِ ریشه‌ی اختلافات بین مذاهب اسلامی پرداخته است. افزون بر ایران آثار ایشان در سایر کشورهای اسلامی نیز مخاطبانِ بسیاری از جمله در میان علما پیدا کرده است. این حدیث‌پژوه در تحقیقات علمیِ خود با جمع همه‌ی روایات ذیل یک موضوع از اصیل‌ترین منابع حدیثیِ اهل‌سنت به پاسخ‌گوییِ شبهات در مورد مکتب اهل‌بیت پرداخته و کوشیده است بسیاری از اختلافات را بر اساس مشترکات میان مذاهب اسلامی از میان بردارد. وجود کاستی در آثار مکتوبِ شخصیتی مانند علامه عسکری به ویژه آثاری با این تنوع موضوعی امری طبیعی است. نقد ناکافی روایات صحیح از نظر اهل‌سنت در پاره‌ای موارد، رد یک باور بدون استناد به همه‌ی ادله‌ی طرف مقابل و به اشتراک‌ نگذاشتن چگونگی فهم و نقد روایات در برخی موضوعات از جمله کاستی‌های آثار ایشان است.

یکی از عوامل مهم در ایجاد افتراء به شخصیت رسول ­اکرم (ص) توسط مستشرقان معاند، ناآگاه یا کج فهم، وجود اشکالات فراوان در روایات اسلامی است که به فعالیت­های فقه ­الحدیثی توسط محدثان و متخصصان این فن نیاز دارد. عمده این روایات که مربوط به عامه مسلمانان است و برخی از آن روایات به جوامع حدیثی شیعه نیز وارد شده است، از لحاظ سندی و متنی اشکالات فراوانی دارد. در رابطه با ازدواج رسول اکرم(ص) با زینب بنت جحش روایات مربوطه معضلات عدیده­ای را در فهم دقیق آن واقعه ایجاد نموده و لازم است این بار با نگاه منتقدانه به منابع حدیثی، شیوه دیگری از تحلیل افسانه ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش در پیش گیریم. در این پژوهش نقد روایات مربوطه با روش تحلیل محتوا با این هدف صورت گرفت که راه بر نقد نادرست مستشرقان دیگر بسته شود.

ظهور محدثی چیره دست و نقادی خبیر در علم الحدیث بسان شیخ صدوق، نتیجۀ بهرر ه گیر ری وی از اساتیدی دانشمند و عالمانی خبره است که طی طریق کمال را بدو راهبری نموده اند. کنکاش در زندگی علمی صدوق، جست وجو در آثارش و تتبع در اقوال و آرای او نشان می دهد ابن ولید و پدر صدوق، ابن بابویه، بیشترین تأثیر را در زندگی علمی و شخصیت اخلاقی و علمی او داشته اند. این نوشتار در پی آن است که وجوه مختلف تأثیرگذاری این دو استاد را بر سیرۀ علمی شیخ صدوق از جنبه های مختلرف ، از جمله روایت و درایت حدیث و مواجهۀ صدوق با مقتضیات زمانی و مکانی، بررسی کند