جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف این نوشته آن است که با بررسی نظریه‌ها و مدل‌های روان‌شناسان اخلاق و پیوند زدن این مباحث با مفهوم «استعاره»، پیشنهادی کاربردی برای تقویت تفکر اخلاقی کودکان، از طریق بازی و ادبیات ارائه کند. ابتدا به بررسی الگوی پیاژه برای رشد اخلاقی کودک می‌پردازیم و سپس بحث را با بررسی آراء کولبرگ، از دیگر روان‌شناسانی که در قالب رویکرد شناختی، به این موضوع نگاه کرده‌ است، دنبال می‌کنیم. در ادامه، با بیان برخی انتقادهای وارد بر این رویکرد، به بررسی آراء گیلیگن، از نظریه‌پردازان فمینیست، در باب نسبت رشد اخلاق و «روایت» می‌پردازیم. سپس با طرح نکاتی دربارة تعریف مفهوم استعاره، به استعاره‌های مفهومی و غیر زبانی خواهیم پرداخت. هدف از این نکات آن است که بتوانیم «بازی»، به ویژه «بازی وانمودی» را به عنوان نوعی استعارة مفهومی تعمیم‌یافته تعریف کنیم. چنین تعریفی به ما اجازه می‌دهد که در چارچوب رویکرد روایت‌محور به اخلاق، به امکانات بالقوة ادبیات و بازی به عنوان یکی از مهم‌ترین سرچشمه‌های تقویت قوة اخلاقی کودکان بیشتر واقف شویم.

یگانه‏انگاری راسلی، عنوان یکی از جدیدترین نظریه‏های فلسفه ذهن است. این نظریه مدعی غلبه بر مشکلات نظریه‏های فیزیکی‏انگار و دوگانه‏انگار است. به طور خاص مشکل عمده فیزیکی‏انگاری، تبیین آگاهی پدیداری است. یکی از مهم‏ترین استدلال‏های موجود علیه فیزیکی‏انگاری استدلال زامبی یا استدلال تصورپذیری است. یگانه‏انگاری راسلی بر اساس یک فهم هستی‏شناسانه متفاوت از عالم، مدعی است ویژگی‏های درونی (ذاتی) اشیاء فیزیکی که تاکنون مورد غفلت نظریه‏های فیزیکی واقع شده‏اند، منشاء ظهور آگاهی پدیداری است. بر این اساس، یگانه‏انگاری راسلی مدعی ارائه تبیینی مناسب از آگاهی پدیداری است که با عالم فیزیکی، یکپارچه است. در این مقاله، پس از تقریر دو نظریه فیزیکی‏انگاری و یگانه‏انگاری راسلی، نسبت آن دو تا‏اندازه‏ای روشن می‏شود و نشان داده می‏شود که تبیین‏های فعلی نظریه یگانه‏انگاری راسلی برای مرزبندی آن با فیزیکی‏انگاری کافی نیست. همچنین بیان خواهد شد که استدلال تصورپذیری که علیه فیزیکی‏انگاری طرح شده است علیه یگانه‏انگاری راسلی (اگر آن را فیزیکی‏انگار قلمداد کنیم) کار نمی‏کند.

در این درس-گفتگو چه می‌گذرد؟ بحث از نسبت علم و دین و تعارضات و همراهی های آنها با هم سابقه طولانی هم در تک تک ما دارد و هم در تاریخ تاملات فلسفی داستان طولانی ای پیدا کرده است. این بحث خصوصا پس از اوج گیری علم جدید و بالخصوص با طرح نظریاتی مانند تکامل داروین و مکانیک کوانتوم جدی­ تر شد، البته بیشتر در بستر مسیحیت. اما در ایران مساله کمی متفاوت بود، آشنایی دیر هنگام با علم جدید و نتایج مختلف آن بالخصوص در علوم انسانی و اجتماعی و مدیریتی و اقتصادی خیلی از صاحبنظران را به این فکر فرو برد که جایگاه این علوم و مبانی و دیدگاه های مستتر و یا مطرح شده در آنها در نسبت با اعتقادات دینی اسلامی چیست. این جرقه پس از چند سال نام «نظریه علم دینی» به خود گرفت. نظریه ای که تلاش می کرد نسل جدیدی از علوم را غالبا در مقابل علوم فعلی و مبتنی بر جهان بینی دینی پرورش دهد. این نظریه را گروه ها و اندیشه های مختلفی پیگیری کردند که شاید هیچ وجه مشترکی میانشان جز نام علمِ دینی موجود نباشد! جریان فرهنگستان علوم که با اندیشه های سید منیر الدین هاشمی آغاز شد و اکنون با دیدگاه های حجت الاسلام میرباقری ادامه پیدا می کند، جریان فلسفه اسلامی که بیشتر از همه متاثر از دیدگاه آیت الله جوادی آملی است، جریان متفکران فلسفه علمی که محوریت آنها را سعید زیباکلام و حمیدرضا آیت اللهی تشکیل می دهند و همچنین جریان فردیدی ها و ... همگی کمابیش معتقد به چنین ایده ای هستند. اما این اندیشه مخالفان زیادی نیز دارد که از قضا تقریبا همان روشنفکران دینی همانند عبدالکریم سروش و علی پایا و مصطفی ملکیان هستند. مخالفان معمولا مدعی هستند که این دیدگاه آزادگی علم را از بین خواهد برد و سبب رکود علم و جدایی آن از معیار اصلی اش یعنی تطابق با واقعیت می گردد. ما در این درس-گفتگو برخی دیگاه های موافقان و مخالفان علم دینی را خواهیم شنید و بررسی خواهیم کرد که این ایده تا چه حد می تواند چراغ راه ما برای مواجهه با علم و دنیای جدید باشد.

تغییر مفهومی و بررسی نتایج آن بر تاریخ علم همواه یکی از مسائل چالش‌برانگیز در مباحث تاریخ و فلسفهٔ علم بوده است. در این مقاله ابتدا به معرفی آرای پُل تاگارد یکی از فیلسوفان طرفدار فلسفهٔ علم محاسباتی در مورد چیستی و چگونگی تغییر مفاهیم می‌پردازیم و بر این اساس، به رویکرد او به تاریخ علم از جهت انباشتی بودن یا انقلابی بودن اشاره خواهیم کرد. از نظر تاگارد، شواهد و روش‌ها دست‌کم چیزهایی هستند که در اکثر انقلاب‌های علمی بین نظریهٔ موجود و نظریهٔ جایگزین مشترک هستند. در این مقاله، نشان داده خواهد شد که این ادعا با رویکرد کل‌گرایی معناشناختی تاگارد سازگار به نظر نمی‌رسد. همچنین با موردکاوی تاریخی در خصوص انقلاب علمی مکانیک کوانتومی در تاریخ علم فیزیک، نشان خواهیم داد که - برخلاف نظریهٔ پل تاگارد‌‌ - تدریجی بودن و همپوشانی نظریهٔ موجود و جایگزین دلیلی بر پیوستگی آن دو نیست‌؛ زیرا اگر چه مرز دقیقی نمی‌توان میان آن دو یافت‌‌، اما این به معنای عدم وجود هیچ مرزی نیست و علی‌الاصول جایی نظریهٔ موجود کنار رفته و نظریهٔ جایگزین مستقر شده است.

نظریه هاى روان شناختى درباره اخلاق عمدتا حول این سوالات شکل گرفته اند: چگونه، در چه سنى و با چه سازوکارى قواى اخلاقى کودک شکل می گیرند و توانایى هاى اخلاقى او تثبیت می شوند. بخش اول این نوشته به مرور مختصر آرای پاره اى از مکاتب مهم روان شناسى درباره اخلاق می پردازد. از آن جاکه هدف اصلی بحث پیوند اخلاق و ادبیات داستانی است، خواهیم کوشید تا از دل نظریه های مطرح شده سوالاتی را برای سنجش و ارزیابی اخلاقی آثار داستانی استخراج کنیم. هدف از تهیه چنین فهرستی از سوالات آن است که اولا نشان دهد چگونه می توان از دل آثار داستانی موضوعاتی برای تامل اخلاقی کودکان و نوجوانان به دست آورد و به عنوان نمونه در نشست ها و جلسات فلسفه برای کودک (P4C) از آن ها سود جست، و ثانیا با در دست داشتن چنین فهرستی می توان تشخیص داد که آثار داستانی مورد پژوهش عمدتا به کدام جنبه های اخلاقی پرداخته اند و کدام جنبه ها را مغفول گذاشته اند. در بخش دوم مقاله به سراغ آثار داستانى جمشید خانیان خواهیم رفت و می کوشیم با توجه به چهارچوب نظرى فراهم شده در بخش نخست، مولفه ها و عناصر مربوط به اخلاق را در میان شش اثر داستانى او بازشناسى و تحلیل کنیم.