جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جایگاه و حجیت عقل همواره از مباحث خطیر در امر اجتهاد و استنباط احکام شرعی محسوب گشته، و بحثهای دامنه داری را در علوم مختلف اسلامی اعم از فقه و کلام به خود اختصاص داده است، از این رو نگاه به کارکردهای عقل همواره منشاء اختلافات گسترده ای بوده است، مسئله ی حسن و قبح عقلی در کلام عدلیه و اشاعره و بحث ملازمه حکم عقل و شرع در اصول فقه اسلامی بستری است که بسیاری از این مسائل در آن انباشته شده است، جدای از کارکرد منبعی که برای عقل قابل تصور است، عقل، ابزاری در خدمت دیگر ادله برای استنباط حکم شرعی تلقی می شود که جز با فعالیت آن، هیچ یک از مبادی دست یابی به حکم شرعی به نتیجه منجر نخواهند شد؛ تفاوت رویکرد به دلیل عقل در فقه شیعه و اهل سنت و پنداشتن آن به عنوان منبعی مستقل که در کنار کتاب و سنت به حکم شرعی رهنمون گردد، ناشی از اختلاف کلامی آنان در بحث عقلی و ذاتی بودن حسن و قبح های شرع و تبعیت احکام از مصالح و مفاسد نفس الامری است، هرچند تنقیح مناط و تناسب حکم و موضوع که در تعامل میان نص و عقل بدست می آیند از زمره ی دلیل عقل در معنای مستقلات عقلیه شمرده نمی شوند، لیکن بهره گیری از آنان در ذیل استلزامات و علاقات، خود نیازمند اعتقاد به ضابطه مند پنداشتن شریعت است، لذا منکرین حسن و قبح عقلی و مخالفین ملازمه حکم عقل و شرع نمی بایست راهی به بهره گیری از این ادله بیابند، اما این فرضیه به جهت استفاده ی فقه اهل سنت از استقراء و حکم نمودن بر اساس عادت شارع، و نیز بهره گیری مخالفین شیعی ملازمه اعم از اخباری و اصولی از تنقیح مناط، به اثبات نرسیده، لذا تناسب حکم و موضوع در فقه شیعه و مباحث مناسبت و برخی مسالک علت در فقه اهل سنت و کاکرد عقل در آن ها، در عین وجود تشابه، متفاوت است، همچنین است کارکرد عقل در تنقیح مناط شیعی با مفاهیم مشابهی از مسالک علت در ذیل قیاس اهل سنت، لازم به ذکر است عمده ی این تفاوت از تلاش برای ابداع جامع و نیز استنباط ظنی در فقه اهل سنت و تأکید بر قید یقینی و اطمینانی و مساوی نمودن مورد معلوم با مسکوت در فقه شیعه نشأت می گیرد.

با توجه به جایگاه ویژه اسباب النزول در تفسیر مجمع البیان، توجه این پژوهش به بخش النزول این تفسیر گرانقدر معطوف شده است. بدین صورت که روایات اسباب -النزول سوره‌هاي اعراف تا نحل از تفسیر مجمع البیان انتخاب و با روایات اسباب ‌النّزول همین آیات از تفاسیر مختلف شیعه و اهل سنت مقایسه و سپس با توجه به ملاک-هایی مشخص، روايات صحيح و سازگار با ظاهر و سياق آيات و روايات و عقل و ... انتخاب شده است. در این راستا پژوهش حاضر بحث‌های مهمی را در خود جای داده است. بعد از بیان کلیات به معرفی شخصیت مفسر بزرگوار، طبرسی و آثار علمی و تفاسیر ایشان عموماً و تفسیر مجمع‌البیان خصوصاً پرداخته، سپس به مقدمات علم اسباب ‌النزول تحت عنوان گذری بر اسباب ‌نزول، ملاک‌های تشخیص روایات صحیح اسباب‌النزول و ملاک‌های طبرسی در نقد، تحلیل و ترجیح روایات سبب نزول و نهایتاً به بررسی مقایسه‌ای روایات اسباب‌ نزول سوره‌هاي اعراف تا نحل از تفاسیر روایی شیعه و اهل‌سنت که هدف اصلی این پژوهش می‌باشد، پرداخته است و پس از بررسی تطبیقی سعی شده است که به روایات صحیح ذیل آیات دست یابد.

اسباب نزول از ابزارهای کارسازی است که بیشتر مفسران در تبیین مفاهیم آیات قرآن از آن بهره‌ی فراوان برده‌اند. گرچه پیشینه‌ی استفاده از این ابزار به صدر اسلام باز می‌گردد، اما این گونه روایات به دلایل مختلف، قابل اعتماد نیستند وضروری است مورد بررسی قرار گرفته و ارزش‌گذاری شوند. از آنجا که تفسیر مجمع البیان از تفاسیر گرانسنگ شیعی است که اسباب نزول در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، این تفسیر در این پژوهش مبنا قرار گرفته و روایات اسباب نزول آن استخراج شده و با روایات سایر تفاسیر مورد مقایسه قرار گرفته است. به عنوان مقدمه، فصل اول این پژوهش به بررسی شخصیت علمی، آثار و روش تفسیری طبرسی در مجمع البیان اختصاص یافته است. در فصل دوم به تعریف اسباب نزول، اعتبار آن، ملاک‌های تشخیص صحت و سقم آن و دیدگاه و سبک مفسران در استفاده از اسباب نزول پرداخته شده است. در نهایت، پژوهش حاضر به جمع آوری روایات اسباب نزول سوره‌ی نساء از این تفسیر پرداخته، آنها را با سایر روایات از تفاسیر شیعه و اهل سنت مقایسه کرده است و با استفاده از ملاک‌های تشخیص صحت و سقم روایات همچون سازگاری با ظاهر و سیاق آیات، سازگاری با سایر روایات بویژه روایات ائمه‌ی معصومین:، سازگاری با عقل و واقعیت‌های تاریخی، قرائن معنوی، اجماعو سایر ملاک‌ها نتیجه‌گیری شده است.

این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول، کلیات و مفاهیم را شامل می شود. مانند تعریف فقه و مذاهب فقهی، ادله فقهی، قاعده فقهی و اقسام آن، قاعده نفی سبیل و مفهوم آن و توضیح واژه های آن.فصل دوم، مربوط به ادله و مستندات قاعده نفی سبیل است. فصل سوم در مورد آثار قاعده نفی سبیل در مسائل فقهی مانند بیع ، اجاره، ولایت، حضانت، وصیت، تولیت بر موقوفات، نکاح، شفعه و ... می باشد. فصل چهارم در مورد مباحث سیاسی است که با این قاعده مرتبط هستند مانند قاعده نفی سبیل و عضویت در مجامع بین المللی ، قاعده نفی سبیل و حقوق بشر و ... و مواضع سیاسی و مبارزاتی برخی از علمای شیعه در دورانهای اخیر که روح قاعده نفی سبیل در آنها متجلی است.

تبیین ریشۀ انحرافات قوم یهود از دیدگاه قرآن موضوع پژوهش حاضر است که با توجه به کتابها و مقالات موجود در این زمینه، موضوعی نسبتاً جدید به حساب می‌آید. بدین منظور، با محوریت قرآن کریم، مطالبی در چهار فصل گرد آمده است.پس از بیان کلیات تحقیق و مفاهیم اصلی در فصل اول، تصویری کلی از مشخصات قوم یهود از قبیل عناوین قرآنی این قوم، پیشینه، برتری بر جهانیان، انحطاط و عاقبت او در فصل دوم ارائه شده است. یهود بسیار مورد توجه قرآن است و آن کتاب شریفْ با عناوین مختلف از او یاد کرده است. نژاد این قوم به حضرت ابراهیم می‌رسد و از لحاظ اعتقادی، مؤمن و موحد بوده است و همین سبب شده بر جهانیان برتری یابد و نعمتهای فراوانی از جانب خدای متعال دریافت کند؛ ولی سرانجام بر اثر نافرمانی-های پیاپی، به انحطاط کشیده شده و در دنیا و آخرت بدعاقبت گردیده است. در فصل سوم، علت انحطاط و بدعاقبتی یهود از رهگذر برشمردن انحرافهای او در سه برهه از حیاتش یعنی دوران حضرت موسی، دوران انبیای بنی‌اسرائیل و دوران پیامبر گرامی اسلام تبیین گردیده است. انحرافْ ویژگی ذاتی نژاد یهود است که در طول تاریخش، به اَشکال مختلف در او بروز کرده است. در فصل چهارم، به چرایی گرفتار شدن یهود در انحرافهای متعدد و متنوع پرداخته شده است. «ضعف ایمان» به خدای متعال، نبوت حضرت موسی و تعالیم توراتْ ریشۀ انحرافات یهود در دوران حضرت موسی است. «کبر» ریشۀ انحرافات او در دوران انبیای بنی‌اسرائیل است و «حسد» ریشۀ انحرافات او در دوران پیامبر اسلام است. حسد آنها ریشه در کبر دارد و کبر ریشه در ضعف ایمان. ضعف ایمان هم محصول فضای آلودۀ حاکم بر یهود در دوران حضور در مصر است که «بت‌پرستی»، «سحرورزی» و «فشار و آزار» از مؤلفه‌های اصلی اثرگذارِ آن فضا است. چنین نتیجه‌ای در پژوهش‌های پیشین بی‌سابقه است.

این پایان نامه بمنظور بررسی آثار و احکام سکوت در فقه امامیه و حقوق موضوعه در پنج فصل تدوین گردیده است: در فصل اول به کلیات، مفردات و مسایل اولیه همچون مقدمه، اهداف، پیشینه و روش تحقیق و واژه شناسی، ارزش سکوتو حکم تکلیفی سکوت پرداخته شده است. بخش دوم نگرشی بر نظریات فقهای شیعه و سنی در مسائل عبادی و الهی سکوت مانند نماز و روزه صمت داشته و در فصل سوم نقش سکوت در مسائل قضایی به رشته تحریر در آمده است. فصل چهارم که بیشترین مباحثات را در خود دارد مربوط به بررسی جایگاه سکئت در عقود لازمه، بیع، اجاره، مزارعه، کفالت و نکاح و عقود جایزه-عاریه، ودیعه، مضاربه و وکالت- وایقاعات -اسقاطات و شفعه از دیدگاه حقوقدانان و فقها پرداخته شده است. در فصل پایانی گذری اجمالی در مباحث اصولی تقریر معصوم، سیره عقلائیه و اجماع سکوتی دارد و در پایان نیز نتایج این کنکاش ذکر شده است.

تحقیق حاضر در نظر دارد مساله ابراآ را که یکی از مسائل مهم فقهی است مورد بررسی قرار داده و احکام و آثار آن را باتوجه به کتب فقهی و حقوقی بیان نماید. و دیدگاه فقهای متقدم و متاخر و حقوقدانان را ارائه کند و برای نیل به این هدف به اکثر منابع فقهی ، حقوقی و منابع موجود دراین زمینه مراجعه شده است این تحقیق در ۵ فصل تهیه و تنظیم شده است . فصل اول - کلیات تحقیق را در برمیگیرد فصل دوم - حاوی مطالبی پیرامون ماهیت ، ارکان ، اقسام ابراآ و همچنین شرایط تحقق ابراآ و مواردی از این قبیل است فصل سوم - مقایسه ابراآ با اعمال حقوقی دیگر مانند هبه ، ایفاآ دین ، اعراض و.. را در برمیگیرد و در فصل چهارم - که شاید مهمترین فصل تحقیق نیز باشد احکام ابراآ را در عقود و ایقاعات مختلف مورد بررسی قرار داده و در فصل پنجم - مشابهات ابراآ ارائه گردیده است

موضوع این رساله بررسی مساله اصاله الحلیه در فقه امامیه و اهل سنت است و در سه فصل ترتیب یافته است . فصل اول بیان کلیات و شامل شش مبحث است و در این مباحث ، بیان مساله و پیشینه تاریخی و روش تحقیق و هدف و اهمیت موضوع و معنای لغوی و اصطلاحی آن مورد بررسی قرار گرفته و چون عنوان بحث بررسی دو دیدگاه شیعه و سنی است لذا هر جا نیاز بوده نظرات هر دو گروه بیان گردیده است . و در مبحث ششم مفردات موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . در فصل دوم با عنوان مدارک و مستندات حجیت اصل ، طلب از منابع چهارگنه مورد کاوش و جستجو واقع شده و به روال تحقیق ، نظرات هر دو فرقه ایراد شده و به نقطه نظر بزرگان فقها و اصولیون آنها استناد گردیده است . در فصل سوم با عنوان بررسی محدوده اصاله الحل ، در شش گفتار ، سخت به میان آمده و محدوده جریان این اصل از نظر احراز موضوع و ثبوت حکم و مجرای آن در شبهات مختلف جستجو شده است . و گفتار پنجم به مجال عدم جریان آن پرداخته و در گفتار ششم مصادیق کاربرد این اصل در کلام فقهایشیعه و در گفتار هفتم مصادیق آن در سخن علمای اهل سنت ذکر شده است . رساله با دو صفحه نتیجه گیری و وصیه و ذکر کتابنامه و منابع به پایان آمده است .

در این پایان نامه برخی از موضوعات اخلاقی مثبت و منفی انسان به قرار ذیل مورد بحث قرار گرفته است:موضوعات مثبت: خودشناسی، ایمان، تقوی، علم،عبادت، ذکر، صبر، تواضع و جهاد . موضوعات منفی:جهل، قساوت، غفلت، تکبر، حرص، بخل و حسد.

مطالب اصلی این پژوهش در دو بخش تنظیم و تدوین شده است: در بخش اول، ابتدا رابطه ایمان و عمل و نقش آن در تحقق ایمان بررسی شده است و سپس با توجه به آیات قرآن و روایات معصومین(ع) و آرا و دیدگاههای مفسّرین اهمیت عمل نیکو در کمال آدمی، تعلق اجر و پاداش بی منّت و دائمی خداوند به مؤمنان دارای عمل صالح و بی خبری خطاکاران از حقایق اعمال خویش، اهمیت عمل در جزای روز قیامت و مباحث دیگر بیان شده است و در بخش دوم، نخست درباره رابطه عمل و جزا این موضوعات بررسی شده است: بررسی ماهیت نامه اعمال، نامه اعمال در روایات اسلامی، تجسم اعمال به صورت جزا و پاداش و رسیدن به سعادت و شقاوت ابدی; سپس به بیان جزا و پاداش پرداخته شده و از این موضوعات سخن رفته است: جزا و پاداش دنیاخواهان، پاداش و کیفر اخروی نتیجه کامل و مستقیم اعمال انسان، عالم برزخ و جزای اعمال در آن، بهشت ثمره و میراث اعمال نیک انسان در دنیا، ذکر اوصاف بهشتیان و نعمتهای بهشتیان، ماهیت دوزخ و اوصاف دوزخیان و عذابهای جسمانی و روحانی و تفاوت پاداش و عقوبت اخروی و دنیوی.