جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از ترجمه متون فلسفی به زبان عربی و ورود فلسفه به جامعه اسلامی، عده‌ای با فلسفه به‌عنوان دانشی بیگانه که با دین سازگار نیست و حتی گاه با آن در تضاد است، به مخالفت پرداختند. فیلسوفان برای مقابله با این مخالفت‌ها، تلاش کردند نشان دهند فلسفه نه‌تنها با دین در تضاد نیست، بلکه بسیاری از آموزه‌های دینی را می‌توان با فلسفه اثبات کرد. آنها با این انگیزه کم‌کم نگاه فلسفی را وارد تفسیر قرآن کرده و مدعی شدند زبان قرآن لایه‌های زیرینی دارد که در پی القای معارفی عمیق و درخور فهم خواص است و جز با فلسفه قابل کشف نیست. دیدگاه آنان درباره تفسیر و همچنین تفاسیر فلسفی آنان مخالفانی داشته که آن را از ابعاد گوناگون از جمله اشاره به پیامدهای آن، نقد کرده‌اند. از میان این پیامدها می‌توان به دگرگونی معنایی در الفاظ قرآن، گرایش به تفسیر خلاف ظاهر، نادیده‌انگاشتن عناصر احساسی و عاطفی در قرآن، دورشدن از مقصد اصلی قرآن یعنی هدایت و تزکیه نفوس، مشکل جلوه‌دادن فهم قرآن و لزوم وابستگی فهم قرآن به مرجعی دیگر اشاره کرد.

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

آموزه آخرت از تعالیم مهم کتاب مقدس و قرآن کریم است. در هر دو متن، آیات متعددی درباره آخرت آمده است. با این حال، معنا و ماهیّت آخرت در این دو کتاب تفاوت‌هایی با هم دارد. این تفاوت ماهوی در نهایت به تفاوت در رویکرد این دو کتاب در مطرح‌کردن آموزه معاد انجامیده است. این مقاله با هدف نشان‌دادن تفاوت اساسی رویکرد این دو متن در مطرح‌کردن آموزه معاد نوشته شده است. روش این مقاله، تحلیل محتوای عرفی است و نویسندگان از این طریق به کشف چارچوب مفهومی این آموزه در هر دو متن اقدام کرده‌اند. بر اساس این روش، کتاب مقدس با استفاده از چارچوب مفهومی خاصی آموزه آخرت را مطرح کرده که چنین است: مرگ، بازگشت مسیح، رستاخیز، روز خدا، نامه‌های عمل، داوری، نوسازی زمین و آسمان، زندگی بازپسین، بهشت، جهنم. چارچوب مفهومی قرآن کریم هم چنین است: مرگ، رجوع به خدا، قیامت، محاسبه و داوری، نامه عمل، گواهی و گواهان، حکم و حسرت و شادی، حیاة‌الآخرة، بهشت، جهنم. چارچوب مفهومی هر دو کتاب تا حدی مشابهت دارد. وجود مفاهیمی چون «نامه عمل»، «گواهان»، و «داوری» نشان می‌دهد که رویکرد و هدف اصلی و کلّی هر دو کتاب در مطرح‌کردن آموزه آخرت، اخلاقی است. با این حال، قرآن کریم در این زمینه بیشتر و آشکارتر از کتاب مقدس به دنبال این هدف است. در عوض، کتاب مقدس زمینه‌های الاهیاتی را بیش از قرآن در مطرح‌کردن آموزه آخرت دنبال می‌کند. اناجیل با تأکید بر بازگشت عیسی و زنده‌شدن مردگان به دنبال توجیه ایمان مسیحی هستند.

الاهیات مسیحی نوارتدوکسی، که به الاهیات نواصلاحات، بحران یا دیالکتیک نیز مشهور است، اولین صدای مخالف با الاهیات مسیحی لیبرال است که در تمدن غرب، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، الاهیات غالب بود. الاهی‌دانان نوارتدوکس، هرچند با هم کاملاً همنوا نیستند، ولی در ضدیت با آموزه‌های الاهیات لیبرال و بازگشتی نو به الاهیات ارتدوکسی هم‌صدا هستند. راینهولد نیبور بنیان‌گذار اصلی الاهیات نوارتدوکسی آمریکا است. انسان‌شناسی، محور اصلی الاهیات او است که اساس آموزه‌های الاهیاتِ اخلاقِ اجتماعی و الاهیات سیاسی‌اش را شکل می‌دهد. او خوش‌بین‌ترین دیدگاه بدبینانه به ماهیت انسان در رویکرد الاهیاتی نوارتدوکسی را دارد. الاهیات نفس و الاهیات گناه در انسان‌شناسی او برجسته است. در اندیشه نیبور، انسان روحی خودمتعال و خودآگاه با روابطی دیالکتیکی در موقعیت‌های پارادوکسی است. انسان به نحو اجتناب‌ناپذیری گناهکار است، هرچند گناه ضرورت ماهیت او نیست. گناه نخستین در انسان موروثی نیست بلکه در تمایل به شورش و عصیان او در برابر خدا است.

یکی از خصلت‌های ماه رمضان چگالی اخلاقی بالای این ماه است. در این سی روز مساجد شلوغ‌تر از پیش‌اند، میل به خوبی و رفتار اخلاقی در مردم افزون‌تر است، سخنرانان بیشتر به آموزش اخلاق و فراخوانی‌های اخلاقی می‌پردازند، فرصت و تمایل گوش دادن نیز به گونه‌ای نمایان در میان مردم بیشتر می‌شود. در این میان، در این سی روز رسانه ملی بیش از همیشه سخنرانی پخش می‌کند. افزایش موعظه‌گری‌های اخلاقی در این ماه بر این اندیشه استوار است که معنویت اشراب شده در “ماه خدا” بر نفوذ کلام گویندگان می‌افزاید و نرم‌دلی روزه‌داران، نرخ پذیرش آنها را بالا می‌برد. این پدیده را از سویه‌های زیادی می‌شود بررسی کرد و پی‌آمدها خوب و ناخوب آن را برشمرد. در این کوته نوشته، ضمن پافشاری بر پسندیدگی بهره بردن از تراکم بالای اخلاقی این ماه، بد نیست به دو نکته توجه کنیم:

این سال‌ها شاهد پیدایش الگوهای تازه‌ای از آموزش دین و تبلیغ دین‌داری هستیم. این الگوها بیش‌تر به وسیله‌ی رادیو و تلویزیون و “روحانیّون رسانه‌ای” پی‌گرفته می‌شود. روحانیانی چون شهاب مرادی، بِرمایی، عباسی، دهنوی، و سرلک که تمرکزشان بیش‌تر بر کِشش کلام و جذب مخاطب است، تا درستی محتوای آن‌چه تعلیم می‌دهند.

آقای تبریزیان، روحانی پرآوازه‌ای که سالیانی‌ست در حوزه‌های علمیّه درس خارج می‌دهد، در دفاع از چیزی به نام طب اسلامی، یکی از مهم‌ترین منابع علم پزشکی جدید را آتش زده و فیلم آن را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته است.

اگر گذرتان به خوزستان و بویژه دزفول و شوشتر افتاده باشد، احتمالاً بر سردَر و یا لَبِ دیوار پُشتِ بامِ برخی از خانه‌ها پرچم‌های کوچکی در کنار هم دیده‌اید. دزفولی‌ها به این پرچم‌ها “بیرَق” می‌گویند و آن‌ها را به نشانه‌ی تشرُّف به حج واجب بر بالاترین قسمت ساختمان، به گونه‌ای نصب می‌کنند، که توسط رهگذران دیده شود.

پیامبر اسلام، صلوات‌الله و سلامه علیه، در جامعه‌ای از دریافت وحی و نبوت سخن گفت که پیش‌تر یهودیان و مسیحیانِ شبه‌جزیره‌ی عربستان از آن‌ها سخن گفته بودند. مفاهیم دیگر و نیز گزارش‌های تاریخی‌ای که بعدها قرآن کریم از آن‌ها سخن گفت، مفاهیم و گزارش‌هایی بودند که در متون مقدس یهودی و مسیحی آمده بودند. این مشابهت چنان بود که شماری از یهودی‌ها و مسیحی‌ها گمان می‌بردند پیامبر اسلام سخن تازه‌ای نیاورده و همان مفاهیم را با ادبیاتی تازه بازگو می‌کند.