جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب شکند گمانیگ وزار، نوشته مردان فرخ پسر اورمزد، از جمله کتاب‌های جدلی و فلسفی پهلوی است که در آن مردان فرخ به رد فرق و ادیان زمان خود، از جمله اسلام، یهودیت، مسیحیت و مانویت پرداخته و سرانجام نتیجه گرفته است که آیین زرتشت از تمام ادیان موجود بهتر است. این کتاب در 16 فصل و به زبان و خط پهلوی بوده که امروزه فقط تحریر پازند و ترجمه سنسکریت از آن به یادگار مانده است. در این مقاله درباره فصل‌های سیزدهم تا پانزدهم کتاب شکند گمانیگ وزار بحث شده است. مردان فرخ در این فصل‌ها از داستان آفرینش تورات و مهیب و ترسناک‌بودن خدای یهود و عقاید مسیحی انتقاد کرده است. نویسنده مقاله با تمرکز بر دو واژه بد‌خوانده‌شده در شکند گمانیگ آنها را دو وام‌واژه، یکی از سریانی و دیگری از یونانی، می‌داند. در پایان، با استفاده از بخش پیشین، منابع مردان فرخ و تاریخ متون مقدس در ایران را بررسی می‌کند.

یکی از مسائل مهم در حوزۀ تحقیقات دینی، تبیین ماهیت و کیفیت رابطۀ انسان و خداست، به‌ویژه که در بسیاری از ادیان، سعادت نهایی انسان در گرو برقراری ارتباط صحیح با خداوند دانسته می‌شود. در این زمینه، آیین زرتشتی با رویکرد خاصی که به خدا، نظم عالم، جایگاه هستی‌شناختی انسان و اخلاقیات دارد، دیدگاه پیچیده‌ای در این خصوص دارد و به جوانب مختلفی دربارۀ رابطۀ انسان و خدا پرداخته است. این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل رابطۀ بین انسان و اهوره‌مزدا و با تأکید بر متون اوستایی و پهلوی در صدد پاسخگویی به چیستی و چگونگی این رابطه است. از این جنبه، پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و با مطالعۀ کتابخانه‌ای سامان یافته است. با توجه به یافته‌های پژوهش، می‌توان گفت که در آموزه‌های زرتشتی، مهم‌ترین نوع رابطۀ بین انسان و خدا، رابطۀ وجودشناختی و تکوینی محسوب می‌شود. در بستر چنین رابطه‌ای است که انسان باید نسبت معرفتی خود با خدا را قوام بخشد و در چارچوب دیانت زرتشتی، پرستش خداوند و زیستن بر طبق قواعد راستین دین را سرلوحۀ زندگی خود قرار دهد تا بتواند آن‌گونه نسبتی را با خداوند برقرار کند که هم مؤید اَشه/aŝa (نظم راستین و اهورایی عالم) هم سبب زوال اهریمن و هم موجب سعادت اخروی فرد مؤمن باشد. بنابراین، می‌توان گفت که در آموزه‌های آیین زرتشتی آن‌گونه که در متون اوستایی و پهلوی ظهور و بروز یافته است، رابطۀ تشریعی و سعادت‌شناختی/ فرجام‌شناختی انسان با خدا، در ذیل رابطۀ وجودشناختی/ تکوینی معنا پیدا می‌کند.

سنت تنتريك پيچيده و چندشكلي است و در نگاه ناظران تركيب پيچيده اي است از خدايان، اعمال، و نمادهايي كه با آيين بودا اوليه تفاوت چشمگيري دارد. تا آنجا كه بوداپژوهان غربي قديم در مقام داوري درباره آيين بوداي تنره يانه آن را آييني تباه مي دانستند. نگرش هاي غيرعالمانه هم، خصوصا در غرب معاصر، غالبا سكسي اند، يعني آيين بوداي تنتريك را سكسي مي دانند، غافل از آن كه عناصر سكسي در اواخر تحول اين سنت پيدا شده اند. با پيداشدن اصطلاح «وجره يانه» در قرن هفتم، در تاريخ آيين بوداي تنتريك اتفاق مهمي افتاد. برخي «آيين بوداي وجره يانه» را با «آيين بوداي تنتريك» يكي مي گيرند كه خطاي آشكار است. زيرا اين دو تفاوت چشمگيري با هم دارند مثلا يافت سريع بوداگي مقصد آيين بوداي وجره يانه است حال آنكه آيين بوداي تنتريك در چهارصد سال اول تحولش چنين مقصدي ندارد.

دین مانی سرشار از آموزه‌های عرفانی است که ریشه در اندیشه‌های گنوسی، ایرانی و یونان باستان داشته و با باورهای مسیحی و بودایی پربارتر شده است. بی‌شک یکی از عوامل رشد و پیشرفت سریع این دین ویژگی‌های عرفانی آن است. عرفان مانوی در بطن آموزه‌ها و مفاهیم دینی مانویت نهفته، و کمتر به شکل مجزا به آن توجه شده است. این عرفان با تأکید بسیار، راه نجات روح انسان از اسارت عالم ماده را در کسب معرفت می‌داند. وصول به این معرفت، از طریق خودشناسی و کشف و شهود قلبی است. اهمیت تزکیه نفس و زهد و ریاضت از پررنگ‌ترین بخش‌های این عرفان است. با مروری در متون به‌جامانده از مانویان، عناصر بسیاری یافت می‌شود که دارای اشتراکات بسیار با شاخصه‌های مکاتب عرفانی است. این مؤلفه‌ها را می‌توان جداگانه دسته‌بندی کرد تا به جهان‌شناسی، معرفت‌شناسی و خداشناسی مستقلی برای این دین عرفانی دست یافت.

مسئلة «جنسيتِ زن» و چگونگي پديداري و چرخش آن در «گردونة سمساره» و نجات از اين چرخه، از جمله موضوعات مطرح در متون آييني جينه است. جنسيت انسان با رهايي در ارتباط است و همواره در متون جيني، مسئلة رهايي زن مورد بحث و مناظره بين فرق شوتامبره يا سپيدجامگان و ديگمبره يا آسمان جامگان بوده است. ديگمبره ها با مطرح كردن وضعيت رواني ـ كرمه اي و نيز جسماني زن، آنان را ناتوان در دستيابي به رهايي دانسته است. اما شوتامبره، تنها دست يافتن به كمال سه گوهر جيني؛ ايمان درست، معرفت درست و رفتار درست را براي دست يافتن به رهايي يك زن يا مرد، در كالبد كنوني خود كافي مي داند؛ يعني ازآنجاكه عوامل جدايي دو مكتب شوتامبره و ديگمبره و مهم ترين عامل، همين مسئله بوده است و رساله هاي هر دو گروه دربردارندة دلايل و مناظره هاي متقابل اين دو فرقه مي باشند، روشن است كه اين مطالعه ما را به رهيافت جديدي از باورهاي يكي از اديان هند، نسبت به جايگاه زن در انديشة ديني شان رهنمون مي سازد.