جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بداء یکی از مهمترین آموزه‌‌های اعتقادی دین اسلام است تا جائی که در برخی از روایات، به عنوان شرط بعثت انبیاء معرفی شده است. اختلاف فراوانی که در باره ماهیت این مسأله بین متکلمان است، تعریف آن را بسیار دشوار می‌سازد. متکلمان مدرسه کوفه که مستقیماً از نعمت مصاحبت با منبع وحی برخوردار بوده، دیدگاهی متناسب با دیدگاه معصومین? داشته اند و برآن بودند که نسخ همان بداء است. اما متفکرین مدرسه بغداد به علت فاصله زمانی با عصر حضور و نیز به واسطه حاکمیت تفکرات معتزله، با تأویل آیات و روایات به باور‌ بداء به معنی ظهور و اظهار از طرف خداوند و همسانی بداء با نسخ گرویدند به‌ طوری که در مورد تساوی بداء با نسخ میان اندیشمندان امامیه در بغداد و معتزله تفاوتی به چشم نمی‌خورد و هر دو برای وقوع نسخ و بداء شروط چهارگانه‌ای را بیان می‌نمایند. پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی تاریخی به بررسی تطبیقی بین این دو دیدگاه پرداخته و با استفاده از کتب آنان و روایاتی که نقل نموده‌اند به بیان اندیشه آنان بپردازد. نویسنده بر آن است تا بدین طریق، ماهیت بداء را از دیدگاه معصومین معرفی کند و با مقایسه نظرات متکلمان شیعه با متکلمان معتزلی به میزان تأثیر حرکت اعتزال بر کلام شیعه پی ببرد.

گرچه إحکام و تشابه، وصف مشترک آیات و روایات است اما در علوم حدیث، کمتر از اصول فقه و علوم قرآنی به ‏مسئله محکم و متشابه پرداخته شده است. برخی، نگاهی ساده‌انگارانه به حدیث دارند و قرآن را ظنی‌الدلاله و حدیث ‏را به‌عکس آن، قطعی‌الدلاله می‌دانند درحالی‌که دلالت بسیاری از احادیث نیز غیرقطعی بوده و نگارش آثار فراوان در ‏زمینه فهم، تأویل و حل تعارضات و اختلافات احادیث، شاهدی بر این مطلب است. احادیث نیز همچون آیات قرآن، ‏گاه مورد سوءاستفاده منحرفان قرار می‌گیرد. بی‌توجهی به کشف تشابه در روایات و عدم رفع آن، آسیب‌های نظری و ‏عملی فراوانی به دنبال خواهد داشت. هدف این پژوهش، استخراج اصولی برای کشف احادیث اعتقادی متشابه و نیز ‏کشف تفاوت‌ها یا شباهت‌های این دو مقوله در قرآن و احادیث است. رساله حاضر به روش توصیفی-تحلیلی بر روی ‏احادیث اعتقادی الکافی انجام شده است. در این تحقیق، تلاش شده تعریفی معیار برای حدیث متشابه ارائه شود و ‏سپس راهکارهایی برای تأویل صحیح روایات متشابه، پیشنهاد، و از این راهکارها به‌صورت عملی در شرح احادیث ‏اعتقادی منتخب الکافی استفاده شده است. کاوش‌های ما نشان می‌دهد ماهیت و تعریف تشابه در قرآن و حدیث، ‏یکسان است و شواهدی صریح یا ضمنی بر وجود احادیث متشابه در دست است؛ تشابه در حدیث، نسبی و برخی علل ‏بروز تشابه، ازجمله نقل به معنا مختص احادیث است. همچنین میزان وجود متشابهات در حدیث، تقریباً همسان با ‏مقدار آن در قرآن است. بعضی ابواب الکافی، انباشته از احادیث متشابه و برخی دیگر، فاقد متشابهات‌اند. شارحان، در ‏صورت غیرقابل تأویل بودن حدیث متشابهی در الکافی، گاه حکم به رد و گاه، حکم به توقف در آن روایت داده‌اند.‏

محمد بن یعقوب کلینی رازی(د.329ق)، در تدوین مهمترین جامع حدیثی شیعه، پیش از پرداختن به مباحث فقهی، روایات اعتقادی را در دو جلد پیش روی ما می‌نهد. این بخش یکی از مهمترین منابع احادیث اعتقادی شیعه است. استفاده بهینه از این بخش در گرو پی بردن به اندیشه‌ها و نوع نگاه شیخ کلینی به هر موضوع است. علاوه بر این، شناخت آراء و افکار وی کمک بزرگی برای شناخت وضعیت فکری ـ فرهنگی شیعه و روشن کننده زوایای پنهانی از تاریخ کلام و عقاید شیعه در دوره غیبت صغری است. به این منظور لازم است ابتدا مهمترین فرقه‌ها و جریانهای کلامی و مهمترین منازعات، و شبهات مطرح شده در عصر وی شناخته شود و پس از آن با دقت در نوع گزینش، چینش و تبویب روایات کافی دیدگاه های کلامی او استخراج شود.

انسان از ديرباز در جستجوي زندگي بيشتر و بهتر بوده است. امروزه طرفداران طول عمر، بیشتر به تحقيقات دانشمندان رشته‌ی زيست شناسي و ژنتيك چشم دوخته‌اند. از سوي ديگر تحقيقات اين عده، سؤالات گوناگوني را مطرح ساخته است. از جمله اينكه: چه كسي بايد تصميم بگيرد كه انسان چقدر عمر كند؟ آیا زندگی طولانی‌تر لزوما زندگی بهتری است؟ در اين نوشته تلاش بر اين است که عمر انسان از دیدگاه اسلام بررسی شود. آموزه‌های اسلامی با توجهِ ويژه به عمرِ انسان، بر اهميت، ارزش و کیفیت آن تأكيد مي‌كند؛ معیارها و مصادیق تضییع عمر و راهکارهای استفاده‌ی بهینه از آن را معرفی می‌کند؛ همچنین به ادوار عمر انسان و ويژگي‌هاي آن، به صورت فصلی یا وصفی اشاره کرده است تا حقانيت و قدرت خداوند متعال، معاد و زودگذر بودن زندگي دنيا را يادآورى کند. این پژوهش نشان می‌دهد برخلاف نظریه‌ی غیرقطعی برخی از دانشمندان علوم تجربی، عمر انسان در مسیر تاریخ سیری نزولی داشته است. اندازه عمر انسان توسط خداوند متعال تعیین می‌شود و نقش انسان در مقدارِ عمر خویش این است که می‌تواند با اعمالی که انجام می‌دهد تا آن مدتِ مشخص شده (اجل حتمی) زندگی کند یا زودتر (با اجل معلق) از دنیا برود. این پژوهش حدود 50 عامل فزونی و 20 عامل کاستی عمر انسان را از دیدگاه آیات و روایات معرفی می‌کند.

شناخت و تحلیل مکاتب حدیثی به منظور آشنایی با خط مشی فکری حاکم بر قلمرو اندیشه های حدیثی، از مباحثی است که در عرص? مطالعات حدیث شناختی به تازگـی مورد توجهحدیث پژوهان قرار گرفته است. در این میان مکتب حدیثی جبل عامل،از مهمترین مکاتب حدیثی شیعه به شمار می‌رود که در میان? قرنهای هشتم تا نیم? قرن یازدهم هجری شکوفا بوده است؛ اگرچه این دوران مقارن با حکومتهای ممالیک، جنگهای صلیبی و دولت متعصب و سنی مذهب عثمانی بوده و این همه، فشارهای زیادی را بر شیعه موجب می‌شده که نمون? بارز آن، شهادت محمد بن مکی مشهور به شهید اول و زین الدین بن علی مشهور به شهید ثانی است. در این پژوهش که از روش مطالع? کتابخانه ای استفاده شده، مواد تحقیق از کتب دانشمـندان مکتــب جبل عامل و نیز آثار تاریخی، حدیثی، رجالی، فقهی، اصولی، کلامی و غیره فراهم آمده است. نگارنده در این رساله کـوشـیده است تا پس از مروری اجمالی بر تاریخ شیعیان جبل عامل، به بررسی تحلیلی دانشهای حدیثی در آن مکتب بپردازد و آراء اساطین آن را به دست دهد. در پرتو این پژوهش می‌توان گفت مکتب حدیثی جبل عامل که در قالب سه جریان عمد? مکتب شهید اول، مکتب شهید ثانی و مکتب شیخ بهایی به فعّالیّت پرداخته، علوم حدیث، به ویژه علم درایه الحدیث را پایه گذاری نموده است. بارزترین ویژگیهای این مکتب که سبب تمایز آن با دیگر مکاتب حدیثی گشته اسـت عبـارتند از: اعتبار بخشی ویژه به سند حدیث در مقابل متن، تبویب علم مصطلح الحدیث، عدم اعتبار حدیث موثق، طرح مجدد مباحث رجالی و تبیین مبانی جرح و تعدیل راویان.

معرفت در حیات معنوی و مادی انسان، جایگاهی بی بدیل دارد. تنها وسیله ارتباطی وی با جهان خارج از ذهن شناخت اوست. دوام زندگی آدمی بدون شناخت امکان‌پذیر نیست. نوع نگرش انسان نسبت به جهان آفرینش و هدف خلقت وابسته به نحوه شناخت اوست. بر اساس آموزه‌های اسلامی و براهین نقلی و عقلی، سعادت و رستگاری انسان فقط از طریق ایمان و عمل صالح محقق می‌شود. درفرآیند حصول ایمان و عمل صالح به ویژه دستیابی به مراحل عالی، معرفت از نقشی ممتاز و بی جایگزین برخوردار است. نیل به معرفت صحیح و درست و صیانت از آن بدون پرهیز از موانع و آفات ممکن نیست. پدیده علم و معرفت همواره در معرض تهدیدها و آسیب‌هایی است که از پیامدهای آن، زوال، نقصان و وراونگی است. فقدان معرفت صحیح و درست، موجب انحراف شدید در بینش و گرایش فرد از مسیر حق می‌گردد، او را از شناخت کمال و راه رسیدن به آن، ایمان و اعتقاد ورزی به عقائد حق، عبادت و پرستش و در نهایت نیل به سعادت و کمال نهایی باز می‌دارد و سرانجامی جز شقاوت برای وی به دنبال نخواهد داشت.بر اساس آیات و روایات دراصل ارتباط و تأثیر اجمالی گناه در معرفت نمی‌توان شک و تردید کرد؛ ولیکن در نوع آثار، کمیت و کیفیت تأثیرات، آفت و تهدید بودن گناه نسبت به معرفت، نقاط ابهام و پرسش‌های متعددی مطرح است. مسأله تأثیر گناه درمعرفت دارای ابعاد گوناگون است. تاکنون در این باره اثر مستقل و منسجمی ارائه نشده است که به بررسی موضوع از منظر آیات و روایات پرداخته باشد. بدین سان یافتن پاسخ پرسش‌ها و برطرف نمودن ابهام‌های یادشده، جستجوی دقیق و بررسی گسترده آیات و روایات را به دنبال داشت. استنطاق، استنباط و استنتاج از ادلّه، مستلزم آگاهی از ثمرات تحقیقات دانشمندان اسلامی در علوم مختلف به ویژه تفسیر، حدیث، کلام و اخلاق بود. همچنین لازم شد که از یافته‌های متخصصان دانش‌های مرتبط با موضوع، نظیر معرفت شناسی و روانشناسی اطلاع حاصل شود. در قرآن و حدیث برای گناهان پیامدهای بسیار زیادی بیان شده که از جمله آنها آثار سوء معرفتی آن است. گناه موجب مهر شدن قلب، قساوت، غفلت و دگرگونی آن می‌شود و تیرگی دل را در پی دارد. زنگار گناه سبب بسته شدن چشم و گوش دل نسبت به حقایق و معارف می‌گردد. در مورد چرائی و چگونگی تأثیر گناه در معرفت، تبیین‌های مختلفی وجود دارد. براساس تبیین کلامی – اخلاقی، حقیقت علم نور است و شرط بهره‌مندی از آن، پذیرش ولایت خاص الهی است و شرط برخورداری از ولایت، ایمان و تقوا می‌باشد که مستلزم پرهیز از گناه است. اثرپذیری از وسوسه‌های شیطان و انجام گناه نه تنها باعث خروج از ولایت الهی می‌شود، بلکه زمینه ساز ولایت شیطان و باعث بیرون شدن از نور علم و ورود به تاریکی جهل می‌گردد. شیطان با تلقین‌های مکرر و ترفندهای متنوع در ساحت عواطف و احساسات نفوذ کرده، سپس در ساحت اندیشه و دل تصرف می‌کند و ابزارهای ادراکی را در اختیار می‌گیرد و به مدیریت آن‌ها می‌پردازد. تبیین روانشناختی بیانگر آن است که براساس قرآن و حدیث، گناه یک نوع بیماری روحی و روانی است و آثاری همچون رنج و عذاب، غم واندوه، شک و اضطراب به دنبال دارد که عوامل موثر در یادگیری را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با تبعات منفی در انگیزه، آرامش خاطر، تمرکز و دقت و غیر آن، در فرایند یادگیری اخلال ایجاد می‌کند.از آیات و روایات استفاده می‌شود که گناه در معرفت سه نوع تأثیر دارد: الف) از پیدایش معرفت ممانعت می‌کند؛ ب) باعث زوال و از بین رفتن معرفت می‌شود؛ ج) سبب دگرگونی و وارونگی معرفت می‌گردد. گرچه قدر متیقن این تأثیرات در علم ملازم با ایمان و هدایت است؛ امّا تأثیر فی الجمله گناه در علم به معنای مطلق ادراک و آگاهی نیز قابل انکار نیست.

معناشناسی یکی از گسترده‌ترین شاخه‌های زبان‌شناسی جدید معاصر است که به تحقیق و مطالعه تحلیلی درباره کلمات کلیدی زبان می‌پردازد و به عنوان یکی از روش‌های نوین تحقیق و پژوهش در حوزه حدیث (دانش جرح و تعدیل) قابل توجه است. پژوهش حاضر با نگاهی معناشناسانه و رویکردی حدیث پژوهانه، با بهره‌گیری از شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای و اسنادی به بررسی مبانی و راهکارهای علم معناشناسی در حوزه حدیث پرداخته، از رهگذر تتبع در روایات رجال کشی، شاهراه اصلی تحقق بخشی جایگاه و مرتبه الفاظ جرح و تعدیل منقول از ائمه? را به بحث و گفتگو می‌گذارد. این ارزیابی در حوزه‌های لغت، سیاق، تضاد و ترادف، بافت و ساختار و بر اساس مبانی مستخرج از دانش معناشناسی، به صورت پژوهش واژگانی معنا (بُعد زبانی) و پژوهش توصیفی واژگان (بُعد غیر‌زبانی) مورد واکاوی علمی قرار می‌گیرد تا بدین‌وسیله جایگاه و مرتبه علمی الفاظ جرح و تعدیل منقول از ائمه?، ارزیابی و سامان‌دهی شود.

کتاب غررالفوائد و دررالقلائد مشهور به امالی، از آثار علی بن الحسین موسوی مشهور به "شریف مرتضی" کتابی است شامل مباحث قرآنی و حدیثی مربوط به عقاید اسلامی و ادبیات عربی‎۰ این پایان نامه ترجمه ای است از مباحث قرآنی و حدیثی بخشی از این کتاب (از مجلس اول تا مجلس پانزدهم)‎۰ این پایان نامه همچنین عبارات مشکل امالی را توضیح می دهد و در آن با استفاده از تفاسیر و کتاب های گوناگون و ابتکارات خود مترجم، مباحث تفسیر و حدیثی امالی نقد شده است‎۰ نویسنده برداشت های قرآنی جدیدی نیز با استفاده از علوم جدید عرضه داشته است‎۰

در بسیاری از آیات قرآن کریم اهل کتاب مخاطب قرار گرفته اند یا از عقاید و رسوم آنان سخن به میان آمده است. اما به نظر می رسد مفسران به سبب نداشتن آگاهی دقیق و شناخت همه جانبه درباره عقاید و رسوم آنان،‌ در مواردی به گونه ای سخن گفته اند که با واقعیت فاصله بسیار دارد. مثلا خداوند متعال در آیه «صبغه اله و من احسن من اله صبغه» به «آیین تعمید» اشاره کرده است. از میان مفسرانی که به این معنا پی برده اند، برخی چون فراء و طوسی از «تعمید کودکان» و بعضی چون زمخشری، میبدی، نظام نیشابوری، بیضاوی و نسفی از «تعمید کودکان نصاری در آبی زرد رنگ» سخن گفته اند، در حالی که تعمید اهل کتاب نه منحصر به کودکان است و نه آب تعمید رنگ خاصی دارد. نگارندگان در این مقاله با بررسی و نقد آرای مفسران در تفسیر «صبغه» (به عنوان نمونه) نشان می دهند که مفسرانی چون زمخشری احتمالا با مشاهده رفتار مسیحیان یک منطقه خاص از «تعمید کودکان در آبی زردرنگ» سخن گفته و آن رسم را به همه مسیحیان نسبت داده اند و آن گاه مفسران بعدی همان سخن را تکرار کرده اند. بنابراین، می توان گفت آگاهی های دینی این مفسران محققانه، علمی و روشمند نیست و برای تدارک این کاستی باید آگاهی دقیق، علمی و مستند از عقاید و آیین های اهل کتاب را به «مبادی تفسیر» افزود.