جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیدگاه‌های مختلف درباره مسئله جبر و اختیار، با اندک تفاوتی، به قلمرو تاریخ هم دامن گسترانده است. مورخان، متأثر از اینکه تاریخ را تا چه اندازه عرصه نقش‌آفرینی انسان بدانند یا جلوه‌گاه اراده خدای انسان، گرایش‌های مختلفی دارند. مشیّت‌گرایی، عنوانی عمومی برای اشاره به طیفی از رویکردهاست که خواسته خداوند را در رویداد‌های تاریخی مؤثر می‌داند. تقدیرگرایی را می‌توان یک سر این طیف دانست که انسان را فاقد اراده و اسیر بی‌اختیار مشیّت الهی می‌شمرد و قانون‌گرایی مشروط را طرف دیگر این طیف که ضمن باور به اراده انسان‌ها، خداوند را دارای توجهی عام در همه زمینه‌ها و دخالت مستقیم در برخی امور می‌داند. این نوشتار، کوشیده است باور به مشیّت الهی را در آثار مورخان مسلمان قرن سوم تا ششم هجری با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی جهت‌دار، و همچنین، تحلیل محتوای کمّی، مورد بررسی قرار دهد. یافته‌‌های تحقیق، نشانگر آن است که طبری و بیهقی را می‌توان در شمار مورخان تقدیرگرا قرار داد و یعقوبی، مسعودی، مسکویه و مقدسی را جزو مورخان قانون‌گرای مشروط.

یکی از ویژگی‌های مهم علم در اندیشه اسلامی، سودمندی آن است. این ویژگی که از آیات و روایات سرچشمه می‌گیرد، همه ارکان و اجزای نهاد علم در گستره تمدن اسلامی را از خود متأثر ساخته است. تنوع محیط‌های آموزشی، آسان بودن شکل‌گیری فضای آموزش، قرار گرفتن مدارس در مراکز پرجمعیت شهر مانند بازار و در دست‌رس بودن عالمان، از جمله پیامدهای این ویژگی علم به شمار می‌رود. اهتمام عالمان دینی به نیازهای جامعه و هم‌سو قرار دادن اندوخته علمی‌شان با رفتار اجتماعی‌ در مناسبات خود با مردم و گروه نخبگان و صاحبان قدرت و یا حتی پذیرش مناصب سیاسی توسط ایشان را نیز می‌توان در همین چارچوب قرار داد. علم‌ورزی فقیهان شیعه در سده‌های هفتم و هشتم هجری در قلمرو ایران و عراق، نشان‌دهنده آن است که این فقیهان، مردم‌گرایی را در عرصه‌هایی مانند عرف‌گرایی در صدور فتوا، توجه به خواسته‌های شیعیان مناطق مختلف، توجه به خواسته‌های علمی غیرمسلمانان، ادعیه‌نگاری، و مقتل‌نگاری دنبال کرده‌اند.

اخیرا یک قطعه فیلم شش دقیقه و چهار ثانیه‌ای به تاریخ جمعه 23 اسفند به صورت رسمی از سوی پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر شیخ الاسلام مولوی عبدالحمید در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که در آن جناب مولوی عبدالحمید سخنانی به این مضمون بر زبان آورده‌اند: “معروف است که ویروس کرونا از سوی طلاب چینی جامعه المصطفی وارد ایران شده است. این نهاد با بالاترین بودجه و بر خلاف استراتژی جمهوری اسلامی و نهادهایی مانند مجمع تقریب مشغول شستشوی مغزی کسانی است که آگاهی از مذهب ندارند و از کشورهای دیگر به ایران آورده شده‌اند و برخی از آنها که متوجه اهداف این نهاد شده‌اند برای فرار از کشور به ما مراجعه کرده‌اند ولی پول کافی برای خروج از کشور ندارند و گذرنامه آنها را هم نمی‌دهند. باید آسیب‌شناسی کرد که چرا ویروس کرونا در مسیر خود از چند کشور گذشته ولی وارد ایران شده است. خیرخواهانه و دوستانه توصیه می‌کنم به الله رجوع کنیم و توبه کنیم. اگر کسانی به صحابه پیامبر که با ایشان هجرت کردند احترام نمی‌گذارند لااقل حرمت آنها را حفظ کنند و به آنها اهانت نکنند.”