جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامت از مباحث زیربنایی در مکتب تشیع است. قرآن کریم و سیره پیامبر (ص) و امامان علیهم‌السلام نسبت به این مسئله تأکید زیادی دارد. از جمله امامان دوازده‌گانه (ع) که به تبیین این اصل اهتمام زیادی دارد، امام سجاد (ع) است. در این نوشتار که با روش توصیفی – تحلیلی و با استناد به ادعیه و روایات و سیره امام سجاد (ع) انجام شده است به دنبال پاسخ‌دهی به این پرسش هستیم که جایگاه و شؤون امام از منظر امام سجاد علیه‌السلام چیست؟ یافته‌های تحقیق حاضر حاکی از آن است که همانگونه که امامت در اصطلاح به معنی ریاست عامه‌ در امور دینی و دنیوی است و امام در این زمینه نائب پیامبر (ص) به شمار می‌رود؛ باید از ویژگی و شئونات خاصی برخوردار باشد و میان امام و امت حقوق متقابلی وجود دارد که در کلام امام سجاد (ع) در این زمینه به گونه‌های متفاوتی اشاره شده است. از جلمه وبژگی‌های که امام سجاد (ع) برای امام بر شمرده برخورداری از علم لدنی است. از شؤون ویژه امام از منظر امام سجاد علیه‌السلام ولایت، خلافت و مرجعیت علمی است. امام سجاد (ع) در ذیل شأن خلافت امام به مباحثی چون: بیان نصب خلیفه، جایگاه خلافت، پیامدهای غصب خلافت، منزلت هارون، معرفت خلیفه بعدی، اوصاف خلافت، مهدویت تحقق خلافت پرداخته‌اند. در ذیل مبحث مرجعیت دینی و علمی امام نیز آن حضرت به مسائل چون: وارث علم تفسیر، توانایی علمی امام، علم خدادادی، بازگشایی درهای علم برای امام، محدث بودن امام، تایید امام توسط روح‌القدس، خزانه‌دار و شکافنده علم، حامل اسم اعظم و کانون علم الهی اشاره نموده‌اند. همچنین آن حضرت حقوق امام بر امت را شامل مسائل چون: معرفت و شناخت امام، مودت و محبت، اطاعت، تبعیت و پیروی، حمایت و کمک مالی، بدنی، لسانی، نصیحت و خیرخواهی، تولی و تبری، عدم غلو و اباحی‌گری دانسته است. حقوق امت بر امام از منظر امام سجاد (ع) نیز عبارت است از: هدایت، شهادت بر امت، امارت، عدالت، نصیحت و خیرخواهی. در مجموع می‌توان گفت با توجه به اشارات تفصیلی امام سجاد (ع) پیرامون امامت و شئونات آن این مسئله حاکی از اهمیت جایگاه امامت در اسلام و تشیع است.

اسلام کامل ترین شناخت را در انسان به عنوان موضوع اصلی تعلیم و تربیت ارائه می دهد و این شناخت در وحی و سیره و سنت معصومین (ع) به وضوح ارائه شده است، و ائمه معصومین خود، الگوی عملی سلوک در طریقت اسلام راستین می باشند که تمام افعال و سخنانشان منبع الهام بخش برای پیروان حقیقی مکتب توحیدی اسلام است. در این بین یکی از کتب معتبر شیعی، صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) است که از منظر تعلیم و تربیت، اهمیت شایانی دارد. انسان، برترین آفریده خداوند است که خداوند بستر و استعداد رشد و کمال را در وجود وی به ودیعه نهاده است تا به مقام خلیفه الهی برسد که طی این مسیر جز با تعلیم و تربیت صحیح ممکن نیست. این نوشتار در پی دستیابی و شناسایی روش های تربیت از منظر امام سجاد(ع) با تکیه بر صحیفه سجادیه با توجه به نظریات فیض الاسلام(ره) می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و روش گردآوری اطلاعات، اسنادی و کتابخانه ای است. بر این اساس با توجه به سؤال و هدف اصلی تحقیق، در مطالعه صحیفه سجادیه روش های تربیت استخراج گردید که عبارت اند از: فروتنی، انفاق ،عفو و بخشش، یادآوری نعمتها ،تغافل ،تبشیر و انذار ،توبه ،نیکی در برابر بدی ،تأخیر در کیفر ،موعظه، ناچیز شمردن خوبی ها و زیاد شمردن بدیها ،حسن ظن ،عذرپذیری، فراهم کردن زمینه مناسب ،تأمین صحیح نیازها ،سالم سازی محیط، تغییر موقعیت تزکیه وعبرت آموزی. ودر مطالعه رساله حقوق روش های تربیت استخراج گردید که عبارت اند از: طاعت خدا،قدر شناسی و سپاسگذاری،اکرام و تعظیم، اکرام والدین،عیب پوشی، انصاف، گذشت، عبرت، صداقت و یکرنگی، احترام به استاد و نیکو پروری .

بر خلاف تصور عده ای که گمان می کنند امام سجاد بعد از جریان کربلا، زهد و بی رغبتی نسبت به دنیا را در پیش گرفته، مشغول عبادت و مناجات با خداوند شدند و نسبت به مسائل مختلف جامعه اسلامی بی اعتنایی کرده و سکوت اختیار نمودند، باید گفت: امام یک حرکت فکری، سیاسی و فرهنگی را علیه مفاسد اجتماعی عصر خود، شکل دادند که می تواند برای امروز ما نیز به عنوان یک الگو مورد توجه باشد. در بین متفکرین، آیت الله خامنه ای در این حوزه نگرش ویژه‌ای دارد. در این پایان نامه با روش توصیفی تحلیلی، دیدگاه های ایشان بررسی گردیده است. بر اساس نتایج این تحقیق، زمینه هایی از جمله حکومت و مدیریت غیرتوحیدی، اختناق و استبداد دستگاه حاکم، مادی گرایی حاکمان، خواص و توده‌های مردم و نیز مهجوریت تعلیمات دین در بین مردم، سبب شکل‌گیری مفاسد اجتماعی، در دوران امام سجاد گردید. شماری از این مفاسد عبارتند از: انحرافات فکری و اندیشه ای، انحطاط اخلاقی جامعه، عالمان درباری، تعصب و نژادپرستی، فقر و فقدان عدالت. امام سجاد نیز بر اساس رسالت الهی خود در جهت مقابله با این مفاسد اجتماعی و ازبین بردن زمینه‌های فساد، اقداماتی را به شرح ذیل انجام دادند: زمینه سازی برای عینیت بخشیدن به حکومت توحیدی، تبیین حقایق و معارف الهی، تبیین جایگاه امام و اثبات حقانیت اهل بیت، تربیت نیرو و ایجاد تشکیلات منسجم، عتاب نسبت به دستگاه حاکم، مبارزه با عالمان درباری، زنده نگاه داشتن یاد عاشورا، ترویج زهد و عبادت، مبارزه با تعصب و نژادپرستی، مبارزه با فقر.

هدف: هدف تحقیق حاضر، بررسی ماهیت انسان از منظر فروید و مقایسه و نقد آن از منظر انسان‌شناسی امام سجاد(ع) در صحیفۀ سجادیه بود. روش: روش تحقیق پژوهش حاضر در چارچوب تحقیقات توصیفی- تحلیلی قرار دارد که هدف آن، بررسی و نقد مبانی انسان‌شناختی فروید بود. یافته‌ها: در دیدگاه انسان‌شناختی فروید و تطبیق آن با دیدگاه انسان‌شناختی امام سجاد(ع) در صحیفۀ سجادیه، نکات اختلافی قابل ملاحظه‌ای به چشم می‌خورد که مبیّن اشراف حضرت(ع) بر سرشت انسان و وقوف بر فطرت است. نکاتی چون: برتری داشتن جنبۀ وجودی انسان و ارزشمندی او، لزوم توجه به دو ساحتی بودن شخصیت انسان، مزیت جنبه‌های اخلاقی و صاحب اختیار بودن او و سرانجام، هدفمندی انسان در ساختار زندگی‌اش، مباحثی است که در صحیفۀ سجادیه به چشم می‌خورد. نتیجه‌گیری: در مقام تطبیق نظریات فروید با سخنان امام سجاد(ع) نقدهای اساسی بر آرای فروید وجود دارد؛ زیرا فروید تلاش دارد انسان را در غرایز خلاصه کند و این بر خلاف آموزه‌های پیرامون ماهیت انسان در صحیفۀ سجادیه است.

در منظومه معارف اسلامی، شناخت ویژگی‌های امام از اهمّیّتی بسیار برخوردار است، تا جایی‌‌که کسب معرفت در این خصوص، لازم و ضروری است. یکی از بهترین و معتبرترین منابع جهت شناخت هرچه بهتر اهل بیت عصمت و طهارت؟عهم؟، کلام ایشان در معرفی خود است که در بعضی موارد به صورت دعا در مجامیع حدیثی نقل شده است. در این پژوهش به منظور شناسایی بهتر جایگاه امام، شئون و مناصب و ویژگی‌های ایشان، به تحلیل محتوای دعای عرفۀ امام سجّاد؟ع؟_ که پس از دعای عرفۀ امام حسین؟ع؟ از مشهورترین دعاها به شمار می‌آید _ پرداخته شده و از ره آورد تحلیل مضامین و دسته‌بندی موضوعات آن، به سؤال‌های اصلی تحقیق، پاسخ داده شده است. یافته‌های این پژوهش که با روش «تحلیل محتوا» به مثابۀ یک روش تحقیق میان رشته‌ای و متن محور انجام شده، نشان می‌دهد که در دعای مذکور، 13 ویژگی خاصّ برای امام معصوم بیان شده است. مهمترین آنها متعلق به موضوع مویّد بودنِ امام به قدرت و نصرت الهی است. همچنین نتایج تحلیل محتوای دعای عرفه نشان می‌دهد که امام سجّاد؟ع؟، چهار شأن و منصب خاصّ و انحصاری برای امام در جامعۀ اسلامی تعریف کرده‌اند به طوری که از میان آنها، مرجعیت دینیِ امام، جایگاه نخست را در بین وظایف به خود اختصاص داده است. ضرورت انجام این تحقیق آن است که توجّه به این ویژگی‌ها و شئون مختلف می‌تواند راهگشای مؤمنان در شناخت صحیح امام و به ویژه تشخیص رهبران حقیقی و الهی از رهبران باطل در عصرهای مختلف باشد.

اَعْلامُ الْهِدایَه عنوان چهارده جلد کتاب به زبان عربی درباره زندگی چهارده معصوم است که جمعی از محققان در معاونت فرهنگی مجمع جهانی اهل بیت جمع‌آوری و تهیه نموده‌اند. ترجمۀ دورۀ کامل أعلام‌الهدایة یا تعدادی از مجلدات آن به زبان‌های فارسی، ترکی استانبولی، اردو و مالایی نیز منتشر شده است. پیشوایان هدایت، عنوان ترجمه فارسی این مجموعه است. جلد ششم مجموعه اعلام الهدایه کتاب «زین العابدین، حضرت امام سجاد(ع)» است و پنج فصل دارد. فصل اول درباره شخصیت و فضائل امام سجاد(ع) است. فصل دوم به مباحث ولادت و مراحل زندگی ایشان می‌پردازد. فصل سوم درباره زندگی امام زین العابدین(ع) بعد از فاجعه کربلا و شهادت ایشان است. فصل چهارم به ویژگی‌های زمانه و زندگی امام سجاد(ع) اشاره می‌کند و فصل پنجم درباره میراث علمی ایشان و رساله حقوق و صحیفه سجادیه است.

«بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (علیهم السلام)» مشهور به بحار الانوار، مفصل‌ ترین مجموعه حدیثی شیعه است که با نظارت علامه مجلسی تألیف شده است. تألیف این کتاب که مجموعه‌ ای از آموزه‌ ها و تعالیم شیعی است، بیش از ۳۰ سال طول کشیده و گروهی از شاگردان علامه مجلسی او را در این کار یاری کرده‌ اند. مؤلف، کتاب را بر اساس ۲۵ موضوع کلی طراحی و آن را در ۲۵ جلد جای داده است (در دوره‌ های اخیر به صورت ۱۱۰ جلدی منتشر می‌ شود). در هر جلد ریز موضوعات مربوط به آن را در ابواب مختلف گرد آورده است. او در هر باب، ابتدا آیات قرآنی مرتبط با موضوع را ذکر کرده و تفسیر آنها را می‌ آورد و در مرحله بعد احادیث مربوط به آن باب را نقل می‌ کند. مجلسی تلاش کرده است که در بحار الانوار تمام موضوعات و مسائل موجود را پوشش دهد. برای مثال، این مجموعه با عنوان کتاب العقل و الجهل آغاز و با مباحث مربوط به خداشناسی و توحید، عدل الهی، و تاریخ پیامبران ادامه پیدا می‌ کند. از جلد ۱۵ تا ۵۳ چاپ ۱۱۰ جلدی، به تاریخ زندگی و فضایل پیامبر اسلام (ص) و حضرت زهرا (س) و امامان شیعه (ع) اختصاص دارد. بحار الانوار به خاطر ذکر مستند بیشتر روایت‌ های منقول از ائمه شیعه (ع)، باب‌ بندی موضوعات، شرح و بیان بسیاری از روایات، تحقیقات گوناگون کلامی، تاریخی، فقهی، تفسیری، اخلاقی، حدیثی و لغوی، نزد محققان و پژوهشگران مقامی والا داشته است؛ چنانکه با وجود حجم زیاد، از همان روزگار تألیف، نسخه‌ های خطی بسیاری از آن نوشته شده و با رواج صنعت چاپ، همه یا بخش‌ هایی از آن بارها به چاپ رسیده است. برخی عناوين و موضوعاتی كه در اين جلد به آن پرداخته شده است عبارتند از: کتاب تاریخ علی بن الحسین و محمد بن علی و جعفر بن محمد الصادق و موسی بن جعفر الکاظم (ع)، أبواب تاریخ سید الساجدین و إمام الزاهدین علی بن الحسین زین العابدین صلوات علیه و علی آبائه الطاهرین و أولاده المنتجبین، أبواب تاریخ أبی جعفر محمد بن علی بن الحسین باقر علم النبیین صلوات الله علیه و علی آبائه الطاهرین و أولاده المعصومین و مناقبه و فضائله و معجزاته و سائر أحواله و...

امام سجّاد علیه السلام به عنوان وارث علم پیامبر صل الله علیه و آله روایات تفسیری گران‎ بهایی را علی‎ رغم زندگی در شرایط حساس ـ از خود به یادگار گذاشته‌‌ اند که جمع قابل توجّهی از آن‎ها در منابع اهل سنّت نیز انعکاس یافته و همین امر، ضرورت و اهمیت پرداختن به موضوع مورد نظر را دوچندان می‌نماید. مقاله‎ حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی، با تتبّع در مصادر اهل سنّت و استخراج احادیث تفسیری امام زین العابدین علیه السلام، نشان می‌دهد که مهم‎ترین گونه ‌های روایات تفسیری امام عبارتنداز: جایگاه ثقلین در کلام امام، تجلّی آیات در سیره‎ امام، آموزه‌ های کلامی و تبیین معارف اعتقادی، روایات فقهی، احادیث اخلاقی، تربیتی و هدایتی. نکته‎ی قابل تذکّر این است که تحقیق پیش رو، در مقام برشمردن تعداد روایات تفسیری امام سجّاد علیه السلام در منابع اهل سنّت نبوده، بلکه در پی رمزگشایی از گونه ‌ها و روش ‌های تفسیری امام علیه السلام در آن‌هاست. از دیگر مسائل مطرح‎ شده در این نوشتار، بیان روش‌ های تفسیری امام زین‎ العابدین علیه السلام است؛ از جمله‌‌: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به سنّت، تفسیر واژه‎ای، بیان اسباب نزول، مکّی و مدنی، تبیین مجملات، تقیید مطلقات، تخصیص عمومات، استفاده از جری و تطبیق در تفسیر و سایر مبانی علوم قرآنی. همچنین برخی از روایات این امام همام، در شرایط تقیّه صادر شده‌‌اند که در این نوشتار، به آن‎ها پرداخته است.