جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مجموعه حاضر، شامل ترجمه، نقد و بررسی صد صفحه دوم از کتاب تفسیر مبهمات القرآن موسوم به: صله الجمع و عائد التذییل لموصول کتابی الاعلام و التکمیل به قلم: ابو عبدالله محمد بن علی البلسی(714782ه) است. این رساله بر آن است تا ضمن ترجمه کتاب یاد شده، تفسیر مبهماتش را براساس معیار های صحیح، و با توجه به منابع ومعتبر در نزد مکتب اهل بیت و مکتب خلفا، نقد و بررسی نماید. سایر موارد تحقیق در این رساله عبارت اند از: استخراج و استدراک مآخذ، استدراک مطالب توضیح الفظ و عبارات دشوار، شرح أعلام، نمایه سازی، فهرست اعلام، فهرست اماکن، فهرست آیات، و فهرست روایات، و در پایان نیز ترجمه چکیده به زبان عربی و انگلیسی آمده است.

برای اثبات اصالت یک فرهنگ و تمدن ضرورتی ندارد که آن فرهنگ از فرهنگها و تمدنهای دیگر بهره نگرفته باشد، زیرا چنین چیزی اصولا ممکن نیست.هیچ فرهنگی در جهان وجود ندارد که از فرهنگها وتمدنهای دیگر بهره نگرفته باشد ولی سخن در کیفیت بهره گیری و استفاده است . یک نوع بهره گیری آن است که فرهنگی، فرهنگ دیگر را بدون هیچ تصرفی درقلمرو خویش قرار دهد. البته چنین استفاده ای ازفرهنگهای دیگری چیزی جز التقاط فرهنگی ووابستگی فرهنگی به بیگانه نیست. اما نوع دیگر این است که یک فرهنگ مانند یک موجود زنده عناصرفرهنگهای دیگر را در خود جذب و هضم کند وارزشهای خود را بر آنها نیز حاکم سازد. در این تحقیق این نتیجه به دست آمد که فرهنگ اسلامی رابطه اش بادیگر فرهنگها از نوع دوم است. این نوع رابطه همان چیزی است که در آیات و روایات اسلامی بدان توصیه شده است. مضمون روایت اطلبوالعلم ولو بالصین نفس ارتباط و استفاده از دستاوردهای دیگران و مضمون آیه فبشر عبادالذین یستمعون القول فیتبعون احسنه برقراری ارتباط با دیگران با گزینش قول احسن ومقایسه و داوری نمودن در اندیشه های دیگران در حین این ارتباط را توصیح می کند.

در پایان نامه حاضر دیدگاه های مختلف دانشمندان فریقین درباره آیه «انّما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» در شش فصل بررسی شده و موضوعات آن به این قرار است: فصل اوّل، کلیاتی درباره موضوع؛ فصل دوم، اهل بیت و آیه تطهیر و مسئله آینده امّت؛ فصل سوم، واژه شناسی الفاظ آیه؛ فصل چهارم، بررسی اقوال درباره آیه تطهیر؛ فصل پنجم، بررسی نتایج حاصله از آیه تطهیر؛ فصل ششم، سیر تاریخی استدلال ائمه به آیه تطهیر.

بازکاوی شخصیت والای پیامبر اکرم(ص) به گونه ای که تمامی زوایای پنهان آن به روشنی تصویر شود، فقط از خدای محمد(ص) بر می آید که دانای غیب و شهود است و این مهم تا حدی در کلام الهی(قرآن مجید) صورت تحقق پذیرفته است. از آن جاکه حضرت امیر مؤمنان(ع) در آیه مباهله، نفس پیامبر(ص) معرفی شده و افتخار همراههی با وی را در تمام دوران رسالت و پیش از آن داشته، بلکه چونان فرزندی عزیز در دامان پر مهر نبی گرامی اسلام پرورش یافته و اشراقات شخصیت آن حضرت، هماره بر دل و جان علی(ع) سایه گستر بوده، به روشنی می توان پس از کلام الهی، ابعاد دیگری از شخصیت آن بزرگوار را در بیان شیوای امیرمؤمنان(ع) باز یافت که: «أهل البیت أدری بما فی البیت: بدین منظور در این نوشتار، بخش هایی چند از زندگی سراسر نور حضرت رسول(ص) را در آیینه کلام مولا علی(ع) از نظر گذرانده ایم. در فصل اول، به بیان ویژگیهای بعثت و رسالت آن حضرت پرداخته ایم. در فصل بعد از آن، تحلیلی از شخصیت و ویژگیهای پیامبر(ص) ارائه داده ایم. فصل سوم، بیانگر سیره و شمائل حضرتش بوده، فصل چهارم، حکایت از ارتباط ویژه پیامبر(ص) و امیر مؤمنان(ع) می کند، و در آخرین فصل، رحلت پیامبر(ص) و سوز و گداز امام(ع) در فراق رسول خدا(ص) را به نظاره نشسته ایم. اهل خانه به آن چه درآن می گذرد، داناترن

مطالعات مذکور در پی آن است تا بداند آیا تأثیر قراءات بر تفسیر، از قبیل تغییرات بنیادین در مفهوم و معنای قرآن است بگونه ای که بتواند حکمی از احکام شریعت یا اصول اعتقادی را دگرگون سازد، یا منجر به تغییرات جزئی و قابل اغماض در تفسیر و معانی آیات می گردد. در این تحقیق به تبیین و بررسی کیفیت استناد فقیهان، متکلمان و مفسران بر ظواهر الفاظ قرآن در قالب قرائتهای ده گانه، خواهیم پرداخت. تأثیر قراءات بر تفسیر از دو زاویه قابل بررسی و پژوهش است که عبارتند از: الف) تأثیر قراءات بر تفسیر آیات احکام، احکام فقهی که در این باره مورد مطالعه قرار می گیرند در ‎5 باب خلاصه می شوند. این ابواب شامل عبادات، معاملات، نکاح، حدود و جهاد می باشد. ب) تاثیر قراءات بر تفسیر آیات اعتقادی و مسائل کلامی از قبیل توحید، نبوت، معاد و سایر مباحث اعتقادی. نگارنده معتقد به نزول واحد بوده و مسئله تواتر قراءات از پیامبر (ص) و نزول هفت حرف را به عنوان منشاء قراءات، استوار نمی داند. این مسئله در نقد و بررسی و ترجیح فراوانی که بر تفسیر اثر می گذارند، دخالت دارد. به همین سبب در بخشهایی از پایان نامه مبانی نظری خود را در ارتباط با موضوعاتی چون، رابطة قرآن و قراءات، تعدد قراءات، مسئله تیسیرامت، اقراء پیامبر(ص) و قرائت عامه مسلمانان، مطرح و آراء گروهی از قرآن شناسان اهل سنت را مورد مناقشه قرارداده است. در خاتمه نیز نتایج حاصل از بحث در اختیار محققان و قرآنپژوهان قرار می گیرد/

تبیین برخی زوایای بُعد قرآنی حماسه حسینی در واقعه عاشورا است. رساله حاضر در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول، تجلی قرآن در سخنان نقش آفرینان کربلا مطرح می گردد و از جری و تطبیق، اثرپذیری واژگانی از قرآن، تفسیر قرآن در حماسه حسینی، و حضور نمادین قرآن در حماسه حسینی بحث می شود. در بخش دوم، تجلی قرآن در رفتار نقش آفرینان کربلا ارائه می گردد و در این راستا، ذکر و یاد خدا در اردوگاه حسینی، و امر به معروف و نهی از منکر بررسی می شود. نویسنده معتقد است علت ماندگاری حماسه حسینی در پیوند این نهضت با قرآن کریم نهفته است و عوامل دیگر هر یک به گونه ای به این عنصر اساسی باز می گردد. حضور و نقش آفرینی کلام الهی در متن این حادثه از یک سو و جاودانگی قرآن کریم از سوی دیگر، گواه درستی این سخن است.

اهداف اصلی نگارنده از نگارش این پایان نامه، در چند امر خلاصه می شود: اختصاصی نمودن و به تعبیری جزئی نمودن تاریخ حدیث با قید دوره خاص، بیان علل ورود علمای جبل عامل به ایران و نقش آنها در پیشبرد حکومت صفویه و میزان موفقیت آنان، بررسی اهتماماتی که با تکیه بر نقش علمای جبل عامل در حدیث نگاری صورت گرفته ، توضیح زمینه های اجتماعی و سیاسی روآوردن به حدیث در این دوره، با تأکید بر نقش حاکمان صفوی ، ارائه اطّلاعات جزئی، دقیق و مستند از روند تکاملی فعّالیت های حدیثی در این دوره ، شناسایی محدّثان این دوره از روی کتب رجال و تراجم ، تبیین صوفیگری و اخباریگری و تأثیر آن در گسترش فعّالیت های حدیثی ، بیان انگیزه پیدایش تفکّر اخباریگری و تقسیم بندی آنها به دو دسته افراطی و معتدل. این پایان نامه، از یک پیش گفتار و چهار بخش کلّی و یک خاتمه تشکیل یافته است. هر بخش نیز به فصل های جزئی تری تقسیم شده، که هر فصل با یک نقد و نظر، پایان می پذیرد. نگارنده در پیش گفتار به تاریخچه پیدایش شیعه و رواج آن در عهد صفویه پرداخته و علّت اوج ترویج مسلک شیعه را از زبان و قلم اندیشمندان بیان نموده و در پایان، اهداف اصلی پایان نامه خود را در نُه مطلب عنوان داشته است. در بخش اوّل، درباره زمینه های پیدایش حکومت صفویه، دعوت از علمای جبل عامل و نقش آنها در تثبیت حکومت و توجّه پادشاهان صفوی به عالمان دینی در این دوره اشاره کرده است. این بخش از چهار فصل تشکیل شده است فصل اوّل، درباره اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران در دوره صفویه است. فصل دوم، به بحث از حکومت صفویه و دعوت از علمای جبل عامل اختصاص یافته است. فصل سوم، توجّه پادشاهان صفوی به عالمان دینی مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل چهارم، تجلّیگاه گفتگوهای علمی بودن حکومت صفویه مورد بحث واقع شده است. در بخش دوم که از شش فصل تشکیل شده، بعد از شناخت کلّی از مفهوم و خاستگاه تصوّف، بحث بر این محور متمرکز است که چه شد تصوّف که یکی از مهره های اصلی تشکیل حکومت صفویه بود، مورد بی مهری آنان قرار گرفت و چه طور شد که علما در مقابل آنها ایستادند و با ارائه آثار علمی بر علیه تصوّف، زمینه های زوال آنها را در حکومت صفویه فراهم ساختند. در بخش سوم که بخش اصلی پایان نامه و دارای سیزده فصل است، گفته شده که هدف پایان نامه، تخصّصی نمودن تاریخ حدیث است و به همین لحاظ، بعد از اشاره به زمینه های اجتماعی و سیاسی روی آوری به حدیث در این دوره، بحث های جالب توجّهی در زمینه محتوای فعّالیت های حدیثی، پالایش منابع حدیثی این دوره از روایات مخالفان، فعّالیت های فقه الحدیثی، شناسایی پژوهش های حدیثی مختلف در محورهای تدوین، ترجمه، حاشیه نویسی، درایه، رجال و شرح نویسی پرداخته است. نگارنده، در این بخش با طلایی شمردن عصر حدیث در این دوره، اوّلین زمینه سازان و ناشران علم حدیث را معرّفی کرده و سپس، ترتیب تألیف کتبی را که در این زمینه نوشته شده، بیان کرده است. بخش چهارم، بحث درباره اخباریگری و رواج آن و علل و عوامل پیدایش این تفکّر در دوره صفویه، جریانات و برخوردهای فکری اصولی - اخباری و مناقشات آنان بر روی مسائل حدیثی است که در پنج فصل با تعریف اخباریگری و زمان پیدایش آن و معرّفی مشاهیر علمای اخباری و اصول و بیان وجوه اختلاف بین اصولیان و اخباریان آغاز و انجام می پذیرد. در خاتمه نیز تأثیر مکاتب اخباریگری و صوفیگری در حدیث شیعه در دوره صفویه و تأثیر بسزای این دو در گسترش فعّالیت های حدیثی شیعه در این عهد، برشمرده شده است.

نگارنده در این پژوهش در پرتو بازشناسی، تحلیل و تحقیق این اثر مهم مشهور و سعی دارد چگونگی محتوا و اسانید آن را روشن سازد و در نهایت به سه پرسش دربارۀ این کتاب پاسخ دهد: ۱. مؤلف واقعی نسخۀ رایج تفسیر قمی کیست؟ ۲. آیا می توان به منقولات این کتاب به عنوان مرجعی قوی و معتبر اعتماد کرد؟ ۳. نظریۀ توثیق عام مشایخ تفسیر قمی تا چه اندازه معتبر است؟ وی این مهم را در این فصل ها به انجام رسانده است: در فصل اول به عنوان کلّیات بحث، تعریف، پیشینۀ علمی، ضرورت ها، اهداف و فواید پژوهش، جایگاه تفسیر اثری، حجیت و جایگاه سنت و خبر واحد در تفسیر، کمبودها و آفت های تفسیر مأثور و منابع موجود در تفسیر اثری و نقش شناخت آنها در فهم تفسیر اثری را توضیح می دهد. در فصل دوم به ساختارشناسی تفسیر قمی پرداخته، ضمن معرفی علی بن ابراهیم قمی، به شیوۀ چینش مطالب در تفسیر قمی اشاره دارد. فصل سوم در خصوص درون شناسی تفسیر قمی است که در آن، نگارنده ضمن بررسی تفسیر قرآن به قرآن، به کاربرد تأویل در تفسیر قمی و کاربرد علوم قرآنی در آن و نیز مباحث موضوعی در این تفسیر پرداخته است. در فصل چهارم نیز استناد و انتساب تفسیر قمی را مورد بحث و بررسی قرار داده و در پنجمین فصل هم توثیق عامِ راویان تفسیر قمی را توضیح می دهد.

در این پایان نامه بهشتیان با استفاده از آیات قرآن و تفاسیر بررسی شده اند و مطالب آن در پنج فصل با این عنوان ها آمده است: فصل اول، کلیات؛ فصل دوم، عناوین بهشت در قرآن: جنت، روضه، غرفه، دارالسلام، دارالمقامه، فردوس و علیین؛ فصل سوم، ویژگی های اعتقادی بهشتیان: ایمان به خدا، ایمان به روز قیامت؛ فصل چهارم، ویژگی های رفتاری فردی: تفکر، تسبیح، خوف از پروردگار، برپاداشتن نماز و محافظت بر آن و خشوع و مداومت در آن، شب زنده داری، استغفار کردن، توبه و...؛ فصل پنجم، ویژگی های رفتاری اجتماعی: امر به معروف و نهی از منکر، هجرت، جهاد، شهادت، انفاق و....

پایان نامه حاضر در سه بخش تدوین شده است:بخش اول، مباحثی چون زمینه های اثر پذیری شعرفارسی از قرآن و حدیث، پیشینه آن، تحول و تکامل آن. بخش دوم، شیوه ها و گونه های اثرپذیری از قرآن وحدیث، مثل اثرپذیری واژگانی، گزارشی، تأویلی،تفسیری، تصویری و ساختاری. بخش سوم، معرفی نمونه هایی از بهره گیریها و اثر پذیریهای شماری ازپارسی سرایان از آغاز تا سده هشتم.