جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رسول جعفریان: ما عقب‌گرد داریم. از جنبش‌های فکری اخیر یکی مکتب تفکیک است که می‌خواهد برای دنیای جدید ایده تازه بدهد.

34 جلد از مجموعه 110 جلدی بحار الأنوار، ذیل عناوین مرتبط با تاریخ اسلام قرار دارند و می‌توان این تاریخ را به سه بخش: «تاریخ پیامبر(ص) [ج 15 ـ 22]»، «تاریخ تحولات سیاسی از تشکیل سقیفه تا پایان خلافت امیرمؤمنان، علی(ع) [ج 28 ـ 34]» و «تاریخ امامان شیعه: [ج 35 ـ 53]» تقسیم نمود. مجلسی برای تکمیل دائرةالمعارف حدیثی خویش، به تدوین تاریخ اسلام با محدوده‌ای که خودش تعریف نموده و بر اساس منابع شیعی، همت گمارده است. مصادر تاریخ‌نگاری مجلسی و چینش ابواب تاریخی بحار الأنوار، بیانگر اثرپذیری تاریخ‌نگری وی از مبانی کلامی شیعه است؛ اما وی در مواجهه با اخبار و احادیث تاریخی و سنجش آنها، روشی غیرکلامی برگزیده است. این نوشتار که با هدف واکاوی روش نقد گزارش‌های مربوط به تاریخ اسلام در بحار الأنوار تدوین شده، به این نتیجه رسیده است که مجلسی غالباً نظرات خود درباره احادیث را پس از نقل کامل روایت بیان نموده و در موارد بسیاری، به شباهت میان روایات منابع شیعه و سنّی و اقتباس‌های احتمالی صورت‌گرفته در کتاب‌های مختلف اشاره کرده‌ است. نقد محتوایی روایات شیعه و سنّی، رفع تعارض میان اخبار تاریخی منابع شیعی، ارجاع غیرمستقیم به منابع اهل‌سنّت، توجه به عنصر زمان در نقادی‌ها و رفع ابهام از اسامی خاص در برخی روایات تاریخی، از دیگر شیوه‌های رایج شرح اخبار در بحار الأنوار علامه مجلسی است. مجلسی در زمینه شرح و توضیح اخبار، گاه به روایات موازی و گاهی نیز به استنباط‌های شخصی خویش متکی است. بااین-همه، برخی نقادی‌های مجلسی در بخش تاریخ اسلام بحار الأنوار، بر پیش-فرض‌های اعتقادی استوار است که شامل موارد معدود و خاصی می‌گردد.

کتاب حاضر در اصل ترجمة متن عربی سفر پیدایش تورات است که در سال 1671 م. در روم چاپ شده است. مؤلف آن یعنی علی‌قلی از دانشمندان تازه‌مسلمانی بود که به عنوان کشیش عازم ایران شد و پس از سال‌ها اقامت با پذیرش اسلام شیعی به ردّیه‌نویسی بر ضد مسیحیت پرداخت. وی کتاب مزبور را در سال 1122 ق. و با انگیزة نقد ترجمة عربی رایج کتاب مقدس نوشت و چون خود از علمای مسیحی بود، کوشیده است با ارائة ترجمه‌ای دقیق از متن، علمای شیعی را در نقد کتاب مقدس یاری کند. متن کتاب مشتمل بر 50 فصل است که بخش‌هایی نیز بدان افزوده شده است، نویسندة پس از هر فصل، اشکالاتی را که نسبت به متن وارد دانسته، تحت عنوان «مزخرفات» آن باب شرح کرده است. این کار تا پایان سفر پیدایش ادامه یافته است. وی همچنین به ترجمة چهار فصل از کتاب امثال و چهل سورة تورات منسوب به امام علی (ع) پرداخته و سپس دوازده باب از حکمت سلیمان را ترجمه کرده است.

التشيع في العراق و صلاته بالمرجعية و إيران (نظرة عابرة)، اثر رسول جعفریان ، پژوهشی است پیرامون تشیع در عراق و ارتباط آن با ایران و مرجعیت در آن، که به زبان فارسی و در دوران معاصر نوشته شده است و به قلم حیدر محمد جواد، به عربی ترجمه شده است. کتاب، فاقد مقدمه بوده و مطالب در پنج فصل، سامان یافته است. نویسنده ابتدا به بحث پیرامون پیشینه تشیع در عراق پرداخته و سپس ضمن نگاه به جغرافیای انسانی و سیاسی شیعه در عراق، به بررسی گستردگی حضور اتباع ایرانی در عراق، مرجعیت شیعه در عراق و ایران و چالش‌های پیش روی مرجعیت در عراق در دوره اخیر پرداخته است. نویسنده در فصل اول در باب پیشینه تشیع در عراق می‌نویسد و در ادامه تأکید می‌کند که تشیع از کوفه در قرن دوم و سوم قمری به بغداد انتقال یافت و در قرن چهارم با اوج گرفتن اهمیت کربلا و نجف و کاظمین و حمایتی که آل بویه از تشیع کردند، نویسنده فصل دوم را به جغرافیای انسانی و سیاسی شیعه در عراق اختصاص داده است.

کِندی نخستین محصول مهمّ دوران گذار از کلام به فلسفه بود که با اتّکا به آثار مکتب ارسطویی تلاش کرد جهان­شناسی قابل دفاعی در برابر اندیشه­های وارداتی به عالَم اسلام عرضه کند. او فلسفه­ی اولی را اشرف علوم به­شمار می­آورد و علوم مبتنی بر برهان را مفید یقین می­دانست.کِندیبا بهره­گیری از مفهوم «ابداع» در تبیین آغاز آفرینش، به نظریّه­ی خلق از عدم، تناهی حرکت، متناهی بودن زمان و مکان و در نتیجه، حدوث عالَم و ماسوی الله اعتقاد داشت. به باور وی، دو نوع حرکت انتقالی وجود داشت: دَوَرانی و مستقیم؛ او حرکت افلاک را از نوع اوّل و حرکت عناصر اربعه را از نوع دوّم می­دانست. نظریّه­ی عناصر چهارگانه در منظومه­ی فکری کِندی، به­ویژه در میان علوم طبیعی، از جایگاه خاصی برخوردار بود.این نظریّه نه­تنها در علوم طبیعیاز محوریّت خاصّی برخوردار بود، بلکه کِندی حتّی سعی کرد آن را به علوم تعلیمی هم تسرّی دهد و میان این عناصر و موسیقی هم ارتباط برقرار کند. او همین محوریّت عناصر و ویژگی­های آنها را در نورشناسی هم حفظ کرد و وجود عنصر غیرشفّاف و کدر خاک را موجب وجود رنگ­های مختلف در عالَم طبیعت دانست. او تمایل عناصر از خاک و آب گرفته تا جرم اقصی را به کره (کامل­ترین شکل) می­دانست و جهان را کروی­شکل تصوّر می­کرد که کره­ی زمین در وسط آن جای داشت، فلک ثوابت در این کیهان­شناسی آخرین افلاک بود و ورای آن هیچ چیز وجود نداشت.

رازي در جستجوي گوهر هستي با گرايشي پيشيني انگار به جواهر پنجگانه باري (خالق)، نفس ناطقه، هيولا (ماده)، زمان مطلق (دهر) و مکان مطلق (خلاء) اعتقاد داشت. او در تبيين فرايند خلقت بواسطه چهار قديم در کنار خداوند، با پيش کشيدن نقش جهل نفس در تمايل به ماده تعلق اراده الهي را بر امر خلقت توجيه نمود و اثبات کرد که آفرينش جهان به اراده است نه به طبع. به باور وي، اين تنها انسان است که ميتواند بمدد فلسفه باواسطة عقل دوباره نفس را از آلام و آفات ماده رهايي بخشد و به سعادت و فلاح بازرساند؛ ولي با اين تفاوت که ديگر نفس به ماده ميلي پيدا نخواهد کرد. رازي قائل به امکان فساد و تغيير در اجسام و درنتيجه، جهان خلقت بود؛ حتي اگر اين جسم گوهري زميني يا گوهري فلکي باشد. او اجسام را متشکل از دو جوهر هيولا و خلاء ميشمرد و معتقد بود که جواهر داراي حجم و ازلي هستند. بر همين اساس، وي به ترکيب و بي¬نهايت بودن ذرات باور داشت و منكر ابداع و خلق از عدم بود. کيفيات عناصر اربعه و افلاک سماوي از قبيل سبکي و سنگيني، روشني و تاريکي، نرمي و سفتي و مانند آن هم از نگاه وي، ناشي از ميزان حجم و شمار اجزاء خلائي بود که در ميان جواهر هيولا نفوذ ميكرد. در ضمن، او به مرکزيت و سکونت زمين اعتقاد داشت و فلک و بتبع آن خورشيد و ديگر کواکب را بواسطة توازن اجزاء هيولا و خلاء درون آنها داراي حرکتي دوراني ميدانست. رازي جهان را حادث و وجود جهانهايي ديگر را هم ممکن ميشمرد. او خلاء و ملاء را در قالب مفهوم مکان کلي بيکرانه يي که وابسته به جهان نيست، توضيح ميداد و وراي آن را هم فضا معرفي ميكرد.