جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اخلاق کارگزاران در حکومت اسلامی، اثر عبدالله جوادی آملی، کتابی است که در آن به اختصار برخی ویژگی‌‌های اخلاقی کارگزاران نظام اسلامی بررسی شده است. نظر نگارنده بیشتر به اصول اخلاقی است که پایه و مایه اخلاق سالم در کارگزاران می‌تواند بود. وی از این رهگذر با تکیه بر قرآن و حدیث به شرح نکاتی برگزیده پرداخته است. زبان کتاب پخته و استدلالی است. کتاب دارای مقدمه و پانزده بحث است. در مقدمه نخست از انگیزه کار اجتماعی یعنی، پیوندی مخصوص میان کارگزار و مارجعه کنند و اعتباری و یا تکوینی بودن آن و تأثیر این پیوند در سلامت یا سقامت کار یاد می‌کند. آنگاه یادآور می‌شود که رابطه اجتماعی در نظام اسلامی مبتنی بر پیوند تکوینی انسان با خداست و هدف نیز قرب به خدا و جلب رضایت اوست و از سویی قراردهد‌های اعتباری در میان مردم نیز مبتنی بر و برگرفته از همان پیوند تکوینی است. پس از این بر توجه اسلام به جامعه در عین پذیرش اصالت فرد اشاره می‌کند و در ن‌هایت به اینجا می‌رسد که تنظیم روابط اجتماعی به معنای اعم در اسلام تنها با هدایت الهی است و درعایت عواطف و اخلاق برای کارگزاران نظام اسلامی امری ضروری است. پس از این به آیاتی درباره لزوم رعایت تعهد و میثاق، لزوم ادای امانت و حرمت خیانت، پرهیز از مال حرام و رشوه، قوام به قسط و عدل بودن، پرهیز از تشوین و پاداش ناروا و خطر جاه دوستی و مال خواهی، اشاره می‌کند تا به اصل بحث می‌رسد. مراقبه و محاسبه، راه وصول به نظام عنداللهی: در این بحث از حضور در محضر حق و ارزش و سرانجام آن می‌گوید، بعد به محبت به خدا و محبت خدا به انسان می‌پردازد و از اسوه بودن پیامبر برای دیگران یاد می‌کند تا می‌رسد به اینکه هر که خود را در حضور حق دباند لاجرم وظیفه‌ای دارد به نام مراقبت و تکلیفی به نام محاسبه، باید هم رقیب خود بود و هم حسیب خود، سپس به این دو معنا از نگاه قرآن می‌پردازد و سرانجام یادآور می‌شود که راه رسیدن به مقام محبت، معرفت نفس و مراقبت از نفس و محاسبت آن است. اندوه و هراس را به ساحت والای ولی الله راهی نیست: در این گفتار ضمن یادآوری مطالب پیشین تأکید می‌کند که گذشته از خداوند، فرشتگان و اولیاء الله و مؤمنان خالص نیز بر ریز و درشت کردار ما ناظرند، یعنی انسان دائم در حضور است و کسی کهه این حضور را دریابد جز برخواست خداوند نمی‌رود و در نتیجه به مقام شامخ ولایت می‌رسد و ولی الله می‌شود. نگارنده چون به اینجا می‌رسد اشاره می‌کند که ولی الله پیوسته در شادی و لذت است و هیچ اندوه و غم بدو راه ندارد زیرا خواست ولی الله و عشق و محبوب او جاوید است. آنجه از میان رفتی است محبوب او نیست و آنچه محبوب اوست، از بین رفتنی نیست. آنگاه به نقطه مقابل ولی الله یعنی عدوالله و تلخکامی و سخت زیستی او اشارت می‌کند. یقین به احاطه خدای سبحان مهمترین مانع آلودگی به گناه: در ادامه بحث‌‌های پیشین یادآور می‌شود که اگر از خدا غافل شویم راه برای گناه و حرام باز می‌شود و با هر عملی گامی از خدا دور می‌شویم. پس از این به بحث حاضر و ناظر بودن خدا باز می‌گردد و به بخشها و مراحل چهارگانه آن در قرآن می‌پردازد و یاأاور می‌شود که در مرحله چهارم آن است که خدامند بین انسان و قلبش است و اگر این مرحله درست فهم شود همه حجابها پس می‌رود. سپس به این نکته می‌پردازد که در هستی از غیر خدا هیچ کاری ساخته نیست و همه تحت تدبیر خدایند بنابراین بر غیرخدا تکیه کردن، دورشدن از راه عبودیت است و اگر این معانی برای کسی خوب حل شود دیگر به غیر خدا تکیه نمی‌کند و تن به آلودگی گناه نمی‌دهد. زیور‌های ناپایدار جهان، زیور‌های آسمان و زمین است نه زینت جان انسان: این گفتار درباره علت عاطفی و احساسی گناه و خیانت است؛ یعنی لذائذ زودگذر دنیا. از این رهگذر نگارنده به دو دیدگاه قرآن درباره زینت‌های دنیا اشاره می‌کند و به اینت نتیجه قرآنی می‌رسد که زینت و زیب انسان، تنها اعتقاد به مبدأ و معاد است، سپس یادآور می‌شود که قرآن این نکته را که مبادا انسان در بخش احساس و عاطفه گرفتار نیرنگ شود، در موارد گوناگون تبیین می‌کند. از هجرت تا امامت اهل تقوی: در این بحث نخست یادآور می‌شود که آنکه خود را در محضر حق می‌بیند نه تنها گناه نمی‌کند و نیکی می‌کند بل می‌کوشد از دیگران پیشی گیرد و امام متقیان شود سپس به دستورات خدا در قرآن برای پیمودن این راه می‌پردازد. مراحل پنجگانه دنیا و منازل سه گانه آخرت: در این گفتار به این نکته می‌پردازد که امور مادی زینت آدمی نیست و با تقسیم زندگی و انسان به پنج بخش از نگاه قرآن، یادآور می‌شود که در همه این مراحل آدمی پیوسته در معرض خطر دنیاگرایی و ترک مقام حضور است. سپس به مراحل مو منازل سه گانه آخرت از دید قرآن می‌پردازد و از بی ارزشی و پست لذت‌های دنیا از جمله پست و مقام می‌گوید. جهل اعتقادی و شهوت گرایی دو عامل سقوط: نگارنده یاآور شد که مقام حضور بس منیع است و به مرتبه عنداللهی و لقاءالله می‌انجامد؛ اینک به موانع این ترقی و فرگشت از نگاه قرآن می‌پردازد و دو عامل بازدارنده؛ یعنی، جهل اعتقادی و اسارت در چنگ لذت گرایی را تشریع می‌کند. تخصص و امانت، دو شرط صلاحیت کارگزاران: نگارنده در این قسمت با استناد به برخی رخداد‌های آمده در قرآن چون ماجرای ذوالقرنین، موسی و شعیب، سلیمان و بلقیس، به لزوم تخصص و تعد برای انجام امور از نگاه قرآن می‌پردازد و نگرش قارونی و موسوی به خدمت به مردم را می‌آورد و مقایسه می‌کند. شهود قدرت خدای قدیر، رمز پیروزی در همه صحنه‌ها: کسی که خود را در محضر خدای قدیر می‌بیند در چهار مرحله فاتح است: در گناه و معصیت به قدرت خود و دیگری تکیه نمی‌کند و در انجام وظایف و درک فضیلتها از ضعف خود و قدرت دیگری نمی هراسد. نویسنده در ادامه سخن از اهمیت نماز و زمینه بودن آن برای دیگر حسنات و پرهیز از بدیها می‌گوید سپس به حفظ امانت و اهمیت و مصادیق آن می‌پردازد. آنگاه به اجرای عدالت به عنوان مهمترین عامل بقای نظام اسلامی وظیفه کارگزاران در این باره اشاره می‌کند. پس از آن به عامل دیگر قوام نظام یعنی، عقل و نقش آن در این زمینه می‌پردازد از اهمیت تعقل و فرزانگی کارگزاران یاد می‌کند تا می‌رسد به مسأله نظم و لزوم رعایت آن در زندگی کارگزاران و نمونه‌هایی از آن در سیره و گفتار حضرت علی(ع)، آخرین گفتار کتاب رعایت حال محرومان و ضعیفان با ایمان در نظام اسلامی است[۱] پانویس 1.رفیعی، بهروز، ص48-51