جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به بررسی واژگان فارسی قرآن می پردازد و هدف از این بررسی تحلیل ریشه شناسی واژگان فارسی در قرآن است و این که از چه مسیری وارد قرآن شدهاند؟ و چه عواملی سبب آشنایی اعراب با آن واژگان شده است؟ و در نهایت این که این واژگان تحت تاثیر چه روابطی به قرآن در راه یافتهاند؟ بررسیها نشان می‌دهد، برخی از واژگان فارسی قرآن به زندگی دربار شاهان ایرانی تعلق داشتند ودر موقعیت های زندگی اشرافی به کار می‌رفتند. این واژگان عبارتاند از: استبرق و سندس و سرابیل برای پوشاک، مرجان برای زینت، مسک برای عطر، زنجبیل و کأس برای نوشابهها، ابریق و سرداق، نمارق، زرابی، عبقری، ارائک و... که به دلیل روابط تجاری به قرآن راه یافتهاند؛ برخی از واژگان فارسی قرآن در موقعیت دینی به کار میرفتند مانند: جناح، مجوس، عفریت، صلیب و... واژگان فارسی سرد و جند و... در موقعیت نظامی و واژگان فارسی کنز و رزق و... نیز در موقعیتهای اقتصادی به کار میرفتهاند. این واژگان یا از مسیر مستقیم یا مسیر غیر مستقیم و براساس روابط زبان عربی و فارسی در پیش از اسلام به دلیل روابط تجاری، نظامی، مذهبی و دینی میان ایرانیان و اعراب به زبان عربی و در نهایت به قرآن، راه یافته است.

اين مقاله جايگاه روايات تفسيري را با روش توصيفي تحليلي در جديدترين تفسير معاصر اهل سنت يعني«التفسير الوسيط للقرآن الکريم»از محمد سيد طنطاوي عهده دار است.با اين که روش تفسيري وي«اجتهادي»است ولي اين روش مانع استفاده وي از روايات در فهم بهتر آيات نشد.در اين نوشتار مباحث در سه محور سامان يافت محور اول:منابع روايات تفسيري؛که بررسي ها بيانگر آن است که مفسّر،تعصب خاصي به استفاده از منابع اهل سنت دارد. از روايات اهل بيت(ع)کمترين بهره را برده است.بيشتر مصادر وي بعد از صحاح، تفاسير مهم هستند يعني روايات را غير مستقيم گزارش مي کند.محور دوم:گونه هاي روايات تفسيري؛که در ده محور تبيين شد.محور سوم: نقد روايات تفسيري؛که مشخص شد،نقد هم سندي و هم متني بوده که غالب نقد متني است.و نقد سندي بر مبناي اطلاعات رجال شناسي مفسِّر نيست بلکه ديدگاه ديگران را بيان مي کند.و روايات، بدون سند و غالبا به ذکر آخرين راوي اکتفاء شده است.

رسمیت یافتن مذهب تشیع در دوران حکومت صفوی در ایران، در فاصله سده دهم تا نیمه سده دوازدهم هجری، و یکپارچه‌شدن فضای مذهبی ایران به سود تشیع دوازده‌امامی تأثیرات گوناگونی در حوزه‌های مختلف دانش‌های دینی، از جمله تفسیر قرآن، بر جا نهاد و دگرگونی‌هایی را در این حوزه موجب شد. برخی از این تحولات عبارت‌اند از: پیدایش و گسترش جریان اخباری‌گری در حوزه‌های علمی شیعه، نگارش گسترده تفاسیر روایی، کم‌رنگ‌شدن رویکرد کلامی در تفسیر، رونق‌یافتن تفسیر فقهی، خرده‌گیری تند عالمان از جریان خلافت، گرایش به تأویل‌گرایی، گرایش به فلسفه و به‌کارگیری آن در تفسیر، پافشاری مفسران بر به‌کارگیری روایات معصومان (ع) در تفسیر، فاصله‌گرفتن از مبانی، دیدگاه‌ها و روش‌های تفسیری اهل سنت، و گسترش بیش از پیش تأویل‌گرایی در آیات فضایل. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی و مطالعه ژرف‌کاوانه آثار تفسیری و تاریخی زمان صفویه تحولات تفسیری این دوران را تحلیل کرده است.

«تغنی به قرآن» از جمله مسائل مورد اختلاف بین اندیشمندان اسلامی است، از جمله عوامل اختلاف در مورد «تغنی به قرآن»، اجمال در تعریف «غناء» است که نتیجه آن اختلاف در حکم شده است، اگر اندیشمندان اسلامی ابتدا به‌صورت شفاف، موضوع و محدوده غنا را مشخص می­نمودند، اختلاف بسیار اندک می‌شد. با توجه اهمیت این مسئله و نیز مورد ابتلا بودن آن، تلاش می‌شود در این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی ابتدا مفهوم «غنا» مورد بررسی قرار گیرد، سپس دیدگاه اندیشمندان اسلامی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. دو دیدگاه عمده در مورد تغنی به قرآن وجود دارد، قائلان به حرمت برای اثبات دیدگاه خود به آیات، روایات، ادله عقلی و اجماع استناد کرده‌اند که این ادله مخدوش‌اند و نهایت چیزی که با این ادله اثبات می‌شود حرمت فی‌الجمله تغنی به قرآن است و برای حرمت تغنی به قرآن به‌صورت مطلق کافی نیستند. قائلان به جواز تغنی به قرآن نیز به ادله قرآنی، روایی و عقلی استناد کرده‌اند. با این ادلّه می‌توان جواز فی‌الجمله «تغنی به قرآن» را اثبات کرد. نتیجه حاصل شده از این پژوهش آن است که تغنی به معنای مطلق آواز خواندن در قرآن کریم به‌صورت فی‌الجمله جایز است و ادله عقلی و نقلی مؤید این نظر است.

جاهلیت به دوران قبل از اسلام اطلاق می­شود که مردم به لحاظ عقیدتی، فرهنگی و روابط اجتماعی و اخلاقی وضعیتی بحرانی داشتند. ظهور اسلام و بعثت پیامبر در این شرایط برای اصلاح این وضعیت شرک­آلود، پرآشوب، بی­اخلاق و سرشار از جنگ­ها و خون­ریزی­های بی­منطق بود. حل این بحران­های شایع فرهنگی ـ اجتماعی که بعضاً به‌صورت یک سنت اجتماعی در قلب مردم و جامعه رسوخ کرده بود، نیازمند تدابیر و راهبردهای حساب­شده بود که از سوی پیامبر به مدد وحی اتخاذ شد و به نتیجه رسید. استخراج و تحلیل این راهبردها از قرآن و حدیث مسئله این تحقیق ­است. با توجه به اینکه در طول تاریخ، همواره جاهلیت اجتماعی و فرهنگی وجود داشته و بحران­ساز بوده است و امروزه نیز با پدیده­ای به نام جاهلیت مدرن روبرو هستیم، هدف از این تحقیق الگوگیری از این اصول و راهبردهای مستخرج از قرآن کریم به‌عنوان کتاب انسان­ساز و جامعه­ساز الی­الابد و روایات، جهت اصلاح فرهنگ اجتماع معاصر است. تحقیق حاضر ازنظر روش توصیفی-تحلیلی است و هدف آن کاربردی محسوب می­شود. درنهایت یافته­های تحقیق در حل بحران جاهلیت در قالب چهار اصل راهبردیِ: برخورد تدریجی و فرایندی، راهبرد جایگزینی، راهبرد أخذ پیمان و راهبرد رد و ابطال قاطع حاصل شده­است.

قرآن کریم،کامل‌ترین برنامهخداوند برای بشریت بوده وپیشرفت وسعادت انسان‌هادرسایه بهره‌مندی از هدایت آن است. برای بهره‌مندی از هدایت قرآن به‌دست‌‌‌ آوردن نظر آن ضروری است.کشفنظر قرآن منوط به آشنایی با فرایند درست نظریه‌پردازی قرآنی و طی مراحل آن است. این تحقیق با هدف فراهم‌سازی زمینه استخراج صحیح نظریه قرآن در مسائل مختلف، فرایند نظریه‌پردازی قرآنی را بررسی می‌کند. گردآوری اطلاعات به روش مطالعهکتابخانه‌‌ای و فیش‌برداری و پردازش به روش توصیفی و تحلیلی است. بررسی نشان می‌دهد،فرایند نظریه‌پردازی قرآنی دوازده مرحله دارد کهعبارتند از:انتخاب مسئله، ایضاح مفاهیم کلیدی مسأله، تهیهساختار، آگاهی از پیشینه ودستاوردهایبشری درباره مسأله، به‌دست‌آوردن دیدگاه‌های مهمدر مسئله، مطالعه اکتشافیقرآن و استخراج آیات، ارائه فرضیه، دسته‌بندی و مرتب کردن آیات، تفسیر آیاتگردآوری شده در جایگاه خود، مشخص کردن حد دلالت آیات، استخراج نظریه، ارزیابی نظریه.

کرامت انسان و ارزش‌های انسانی از موضوعات محوری قرآن کریم است؛ برخی از عالمان دینی، قائل به کرامت ذاتی انسانند و او را موجودی برتر از سایر مخلوقات می­دانند و مطلق بودنِ فعلِ کرامت در آیه 70 سوره اسراء را دلیل بر ادّعای خود می­دانند. برخی دیگر، قائل به کرامت اکتسابی­ هستند و قابلیت‌های بالقوه انسان ازجمله تقوا، ایمان و اعمال مثبت انسان را دلیل بر کرامت او می­دانند. اما ادّعای موافقان کرامت ذاتی در ظاهر با چالش‌هایی مانند ارتداد، جهاد ابتدایی، نجاست مشرکین و دوگانگی اوصاف انسان روبروست. رفع این چالش‌ها با هدف درک اعتبار و موقعیت انسان نسبت به سایر مخلوقات است. پژوهش پیش‌رو با روش توصیفی تحلیلی از نوع کتابخانه ­ای و با اتکاء به آیات قرآن، نخست به این نتیجه دست یافته که قرآن کریم بین آزادی اندیشه و انکار دین از روی عناد، تفکیک قائل است؛ دوم: دستورات قرآن کریم در بحث جهاد، غالباً جنبه دفاعی داشته و به قیودی نظیر ایجاد فتنه، ظلم و تعدّی و... مقید شده است؛ سوم: نجس دانستن مشرکین در آیه «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ» هرگز به معنای نجاست ظاهری نیست؛ چراکه انسانِ مشرک با شرک خود، دچار یک نوع آلودگی روحی و نجاست باطنی است. چهارم: اوصاف مذمّت آمیز، ناظر به برخی انسان‌هاست که فطرت الهی خود را نادیده انگاشته‌اند؛ لذا این چالش‌ها جنبه‌های عارضی وجودِ انسان است و نمی­تواند کرامت ذاتی انسان را مخدوش نماید.