جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین مراتب وجودی انسان از منظر برخی از عارفان مسلمان، تطبیق آنها بر مراتب متعدد عالم کبیر و قرآن کریم و همچنین به نقد و بررسی این دو نکته از منظر متون دینی پرداخته است. در ابتدا این نکته به تفصیل بیان شده که عبدالرزاق کاشانی انسان را دارای سه مرتبه کلی نفس، قلب و روح و ده مرتبه جزئی‌تر می‌داند. فناری و صدرالمتألهين هرکدام، با تعابیر گوناگون، هفت مرتبه برای انسان برمی‌شمرند و عارف معاصر، امام خمینی ره نیز، انسان را به وزان قرآن کریم و عالم کبیر، دارای هفت، هفتاد، هفتادهزار، و بلکه بی‌نهایت مرتبه می‌داند. در ادامه، با اشاره به تعابیر گوناگونی از آیات و روایات، این نکته به اثبات رسیده که هم اصل ذومراتب بودن وجود انسان، و هم تطبیق مراتب وجودی وی، بر مراتب متعدد قرآن کریم و عالم کبیر، از تعابیر و فرازهای مختلفی از متون دینی قابل اصطیاد است.

خداوند در قرآن بارها از شب یاد کرده ‌است؛ شب در قرآن مورد قسم وی واقع شده و شب زمانی خاص برای ارتباط خداوند با بندگان در نظر گرفته شده‌است. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی رویکردی عارفانه به قرآن داشته و تفسیر آیات مربوط به شب را با نگاهی عرفانی مورد بررسی قرار می‌دهد. اینکه عرفا با توجه به ویژگی‌های خاص شب، آن را زمان خاص ارتباط دو طرفه خداوند و بنده می‌دانند. به علت این ویژگی‌های ممتاز، از جمله خلوت، آسودگی و در حجاب ماندن از دید دیگران، فرصت مناسبی است تا بنده به درگاه خداوند خود، و دور از چشم نامحرم به عبادت و مناجات بپردازد و خداوند نیز بهره‌ای از برکت و عنایات ویژه خود را نصیب وی کند. تأکید خداوند بر قیام شب در قرآن به این امر اشاره می‌کند. در نهایت اینکه خداوند شب‌های خاص (که اتفاقات ویژه‌ای در آنها رخ داده) را مورد توجه قرار داده و برای آنها اهمیت خاصی قائل می‌شود.

يکي از مسائلي که ذهن قرآن‌پژوهان را به خود مشغول ساخته، مسئلة روش‌شناسي تفاسير و تأويلات عرفاست. از جمله مهم‌ترين فوايد روش‌شناسي تفسير عرفاني اين است که نگاه منفي برخي از انديشمندان علوم قرآني را به تفسيرهاي باطني عرفا تغيير مي‌دهد. اين تحقيق از نوع تحقيقات توصيفي و تحليلي است. روش به‌کار‌رفته در اين نوشتار، اسنادي و روش جمع‌آوري داده‌ها کتابخانه‌اي است و داده‌هاي مورد نياز از طريق ابزار فيش‌برداري گرد‌آوري شده‌اند. در‌بارة روش‌ تفسيري اهل معرفت، ديدگاه‌هاي گوناگوني مطرح شده است. گروهي روش تفسيري اهل عرفان را خلاف روش‌هاي متداول تفسيري و قواعد عقلايي فهم متن مي‌دانند و گروهي ديگر تفاسير عرفاني را ذوقي و غير ‌روشمند مي‌خوانند. به نظر نگارنده، تفسير عرفاني يا تأويل، روشمند بوده و داراي مباني و اصول مختص به خود است. يکي از اين روش‌ها، که اهل معرفت به آن اشاره کرده‌اند، روش شهودي مستقيم است. از جمله ابزار و شروط نيل به باطن کلام در اين روش، طهارت باطني قاري، تلاوت مداوم و مکرّر آيات قرآن، و تدبر و تفکر همراه با حضور قلب است.