جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحقیق حاضر به بررسی جنبه های مثبت انسان از دیدگاه قرآن پرداخته و شامل این مباحث است: نخست از اختیار انسان از دیدگاه علامه طباطبایی و جنبه های مثبت انسان، مانند خلیفه خدا بودن، ظرفیت علمی داشتن، برخورداری از فطرت الهی، کرامت و شرافت ذاتی، و داشتن وجدان اخلاقی بحث کرده، سپس ارزش های فردی انسان، مانند صبر، شکر و سپاس، کظم غیظ، و غضب محبوب را بررسی کرده و در پایان از ارزش های اجتماعی مانند عفو، راستی، و عیب پوشی سخن گفته است.

موضوع پایان نامه، بررسی ارتباط عقل و دین در آیات قرآن و احادیث معصومان علیهم السلام است. نگارنده، پس از تعاریفی که از عقل در قرآن، احادیث و روایات معصومان علیهم السلام و لغت آورده، می گوید به این نتیجه رسیده که عقل، نیرویی است تشخیص دهنده و ملاک فهم و درک، که انسان را از حیوان جدا می کند، و همه تعاریف، در نهایت به یک چیز برمی گردد، گرچه از نظر عبارت با یکدیگر اختلاف دارند؛ لیکن اگر دقّت شود، هر تعبیر از عقل، در واقع، به بُعدی از ابعاد آن اشاره دارد، نه این که تعریف حقیقی عقل باشد و به عبارت مصطلح، به آن «شرح الإسم» می گویند، نه تعریف حقیقی. بنا بر این، نگارنده، ارزش عقل را از دیدگاه دین به معنای جامعش بررسی کرده و چون در جمع بندی بین تعاریف عقل به این نتیجه رسیده که عقل در مجموع، وسیله سعادت و کمال بشر است ، رابطه بین عقل و دین را در همین نقطه مشترک می داند و همسویی عقل و دین را به اثبات می رساند. کلّیات بحث در این پایان نامه، بر محور سه بخش قرار داده شده است: در بخش نخست، نگارنده، ابتدا معانی عقل در لغت، فلسفه، کلام، اخلاق، قرآن و حدیث، مورد بحث و بررسی قرار داده است. در بخش دوم، اهمّیت و ارزش عقل در قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش سوم، مقام و ارزش عقل از دیدگاه حدیث، مورد توجّه قرار گرفته، که به دلیل گستردگی مباحث، قسمت زیادی از مطالب پایان نامه را به خود اختصاص داده است. مباحث مطرح شده در بخش اخیر، به اجمال عبارت اند از: 1 . عقل، قوّه و قدرت شناخت، 2 . راه شناخت عقل، 3 . منابع عقل و اندیشه، 4 . خاصیت استقلال در شناخت عقل، 5 . عوامل شکوفایی عقل، 6 . موانع رشد و تعالی عقل، 7 . ارتباط عقل و علم، 8 . ارتباط عقل و عبادت، 9 . تقابل عقل و جهل، 10 . عقل، ملاک هویت انسان. در این نوشتار، نگارنده، در رجوع به منابع تحقیق خود از کتاب پُر ارزش تفسیر المیزان علامه طباطبایی(ره) به نیکی یاد کرده و آن را تفسیری جامع برای کار تحقیقی خود دانسته و علاوه بر استفاده گسترده از جوامع روایی شیعه، احادیث منابع اهل سنّت را هم مدّ نظر داشته و مورد استفاده قرار داده است.

قرآن کتاب الهی از ادبیات ویژه ای برخوردار است. ادبیاتی که سراسر روشنگر است. ادب، روش خوب زیستن و بازداشتن خویشتن از هر ناسزاست که در قالب رفتار و گفتار متجلی می شود. گفتگوهای انبیاء(ع) و ادب نهفته در آن، در قرآن کریم با هدف به کاراندازی عقل و اندیشة انسان ها و بیدار کردن فطرت پاک الهی و هدایت کردن به صراط مستقیم آمده است. حضرت آدم(ع)، نوح(ع)، هود(ع)، صالح(ع)، ابراهیم(ع)، اسماعیل(ع)، لوط(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، شعیب(ع)، موسی(ع)، هارون(ع)، داود(ع)، اشموئیل(ع)، سلیمان(ع)، ایوب(ع)، یونس(ع)، الیاس(ع)، عزیر(ع)، زکریّا(ع)، عیسی(ع) و خاتم النبیّین محمد(ص)، هر کدام در گفتگوهای خویش، ادب خاصی را به کار برده اند که تأمل در آنها باعث پی بردن به آداب گفتگو و روش سخن پردازی می باشد و می تواند بهترین الگوی رفتار برای انسان ها قرار گیرد.

تحقیق حاضر تلاشی است در جهت ریشه یابی نهضت عظیم عاشورا با توجه به فرامین و رهنمودهای قرآن کریم. چهار فصل اصلی در این مجموعه مورد نظر می باشد. فصل اول به شأن کتاب الهی پرداخته و ضرورت روی آوردن به این عهد نامه الهی بررسی شده است. این فصل قرآن را از زبان خود قرآن کریم و نیز وجود مقدس معصومین علیهم السلام به مخاطب معرفی می نماید. همچنین اشاراتی در رابطه با فریضه جهاد و امر به معروف ونهی از منکر از کتاب خدا و سخنان امام حسین)ع) مطرح گردیده است. در فصل دوم به منزلت امام حسین(ع) و بیان فضائل آن بزرگوار اشاراتی شده است. فصل سوم را به بررسی قیام سیدالشهدا و نهضت عاشورا اختصاص داده و به بیان فرازهایی از تاریخچه این قیام پرداخته ایم. فصل پایانی استشهادات ابا عبدالله را در میان سخنان آن حضرت مورد توجه قرار داده و با الهام گیری آن حضرت از قرآن کریم را پی گیری می کند.

تلاوت قرآن کریم دارای آدابی ظاهری و باطنی است. این مجموعه در شرح مجملی به آداب ظاهری پرداخته و سپس مفصلاً به بررسی آداب باطنی می پردازد بدین صورت که: قاری قرآن ابتدا باید به جنبه های عظمت قرآن، معرفت حاصل کند تا به تعظیم شأن قرآن و آثار کمالی آن نائل گردد. پس این قرآن معظم باید راههای استفاده عملی داشته باشد یعنی تالی قرآن از این کتاب عزیز درس زندگی بیاموزد. و این امر میسر نمی گردد مگر این که انسان موانع و حجابهای بین خود و استفاده از قرآن را از سر راه بردارد و همین، گامی مهم می شود برای تولد کمالات روحی در وجود انسان. و این چنین می شود که تالی در هنگام تلاوت با حضور قلب کامل گوش جان به آیات الهی می سپرد و سپس با تفکر و تعقل و تدبر در این آیات، آنها را بر احوال و رفتارهای خویشتن تطبیق داده و از معاصی و گناهان خویش و سپس از خویشتن متبری گشته و از این نردبان، راه کمال و ترقی به پله های عالی انسانی را در پیش می گیرد. و نیز از راه تفکر وتدبر است که به صفات و افعال جمیل الهی معرفت حاصل کرده و درک می کند که چگونه و از چه راهی به سعادت الهی و رضوان الهی برسد. و همة این موارد میسر نمی گردد مگر آنکه دل و جان تالی پاک و طاهر از ارجاسات معنوی گشته و به درجه ای از طهور باطنی نائل گردد، چرا که طهور مطلق فقط مختص به معصومین است، و انسانهای عادی بنابر ظرفیت وجودی خویش می توانند از اقیانوس لایزال معرفت قرآنی اهل بیت بهره مند گردند.

انگیزش، از اساسی ترین مباحث در اخلاق نظری و عملی، و فرایندی است که طیّ آن، عاملی درونی در انسان به نام انگیزه، رفتار او را نیرو و شدّت می بخشد و جهت می دهد; از این رو، عنصری مهم و تأثیرگذار بر رفتار انسان به شمار می آید. از سوی دیگر، چون رفتارهای اخلاقی انسان میان دیگر رفتارهای او، به دلیل رابطه مستقیم رفتارهای اخلاقی با سعادت جاودانی انسان، اهمیت و جایگاه ویژه ای دارد، بررسی و شناخت این رفتارها و چگونگی ایجاد، تغییر، تقویت و تضعیف آن ها به شدّت با اهداف اخلاقی مرتبط می شوند و اهمیت می یابند. هدف از این تحقیق، یافتن و تبیین دیدگاه متون دینی در اسلام و به طور عمده، قرآن کریم درباره سرچشمه های فطری انگیزه های اخلاقی، سپس شیوه ها و زمینه های تقویت این انگیزه ها است. برای رسیدن به هدف پیشین، ابتدا به بررسی تک تک آیات قرآنی پرداخته شده و آیاتی که مرتبط با موضوع به نظر می آمدند، دسته بندی، و دلالت هر یک بررسی شده است. ضمن بحث ها مؤیّدها و شواهدی نیز از میان احادیث و یافته های علمی جدید بیان شده است. تحقیق، پنج 5 فصل دارد که یافته های اصلی آن بیش تر در دو فصل 3 و 4 آمده است که چکیده ای از آن ارائه می شود: 1. دسته ای از آیات، بر وجود آگاهی های فطری دلالت دارند که این آگاهی ها، مستقیم یا غیر مستقیم به بینش های اخلاقی مربوط می شوند. از سوی دیگر، چون داشتن بینش، در جهت دادن به انگیزه مؤثّر است و تقویت آن، زمینه تقویت انگیزه را فراهم می کند، انگیزه های اخلاقی را می توان با فطریات شناختی مرتبط دانست و با هدایت و تقویت آن ها، انگیزه های اخلاقی را نیز هدایت و تقویت کرد. 2. درباره گرایش ها، دلیلی بر وجود گرایش های اصیل فطری اخلاقی یافت نشده است; بلکه آن چه از ادلّه مورد بحث به دست آمده، این است که سرچشمه انگیزه های اخلاقی، خداگرایی و کمال گرایی نامتعیّن انسان است که در فطرت بشر ریشه دارد و جهت یابی آن ها به سوی انگیزه های اخلاقی، نیازمند هدایت است. 3. درباره شیوه ها و زمینه های تقویت انگیزش اخلاقی نیز به مواردی اشاره شده است که عبارتند از عرضه مستقیم اطّلاعات و بینش ها، فراهم ساختن زمینه های تفکّر و تعقّل، فراهم آوردن زمینه همنشینی با عالمان دین و نیز بیان نتایج و غایات رفتار یا ارزش اخلاقی، تصویرپردازی از حقیقت اعمال، تمجید و تعظیم ارزش ها، ستایش از پیروان ارزش و دارندگان صفات نیک، اقدام برای هجرت یعنی دوری گزیدن از محیط های نامساعد و تغییر گروه همسالان، اقدام برای جهاد و امر به معروف و نهی از منکر، اصلاح روابط خانوادگی و سرانجام، زدودن انحراف های اجتماعی از جامعه مسلمانان; البتّه چهار مورد اخیر از طریق زمینه سازی در تقویت انگیزه های اخلاقی و تضعیف انگیزه های ضدّ اخلاقی، تأثیر می کنند.

هدف رساله ای که در پیش رو دارید، بررسی آداب و فرهنگ معاشرت در قرآن کریم به کمک روایات اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام و صاحب نظران معاشرت اسلامی است. این مجموعه، پس از بررسی مفاهیم معاشرت، ادب، مصاحبت و... با نگاهی گذرا به ضرورت معاشرت از دیدگاه جامعه شناسی و روانشناسی علمی، و مبانی و اصول معاشرت را به بحث می گذارد و این مبانی و اصول را که دربرگیرنده عقل، فطرت، ایمان و ... می باشد با استفاده از آیات و احادیث اسلامی بررسی می کند و به طرح تمامی برنامه های منظمی که اسلام برای ابعاد مختلف معاشرتی در نظر گرفته است می پردازد و در این راستا به شرح و تفسیر انواع معاشرت شامل معاشرتهای الزامی، ترجیحی و توبیخی، می پردازد. آنگاه با تمسک به قرآن و عترت به بیان و شرح پاره ای آداب معاشرت پرداخته است تا بیانگر توجه ویژه اسلام به زندگی و یا بهتر بگوییم؛ چگونه زیستن انسان باشد. سرانجام معاشرتهای ناسالم، آسیبهای ناشی از آن، علائم، آثار و راه های علاج این گونه معاشرتها، از نظرگاه علمی و اسلامی بر مبنای قرآن و احادیث شریفه اسلامی، تجزیه و تحلیل شده است.

التفات یکی از فنون بلاغی است که تقریباً در پژوهشهای جدید برای آن اهمیتی قائل نشده اند، ولی پیشینیان بر این فن بلاغی - علی رغم اینکه أحیاناً دچار خلط وغموض شده- اهتمام ورزیده و آن را در تألیف های بلاغی و نقدی خود آورده اند. در این پژوهش التفات از دیدگاه پیشینیان و معاصران بررسی، و به رابطه بین این اسلوب و ارزش نقدی آن اشاره شده است. اسلوب التفات اضافه بر آنکه یک فن بلاغی است، یکی از مباحث علوم قرآن نیز به شمار می رود. لذا می بینیم که این اسلوب بلاغی در قرآن بسیار ذکر می شود، زیرا با اعجاز بلاغی قرآن پیوند خورده است. ره آوردهای این پژوهش عبارتند از : 1- آراء و نظرات علمای بلاغت و مفسران قرآن کریم در مورد آیاتی که التفات در آنها به کار رفته ذکر شده است. 2- آگاهی از این مهم که بیشتر آیاتی که در آنها التفات به کار رفته، آیات مکی هستند. 3-بعد از بررسی این اسلوب بلاغی، از برخی تعریف های خلط شده با التفات در نزد علمای بلاغت پرده برداشته شده است. شایان ذکر است، ازآن جا که اسلوب التفات دارای هدفهای گوناگونی می باشد که بر اساس مناسبتها و مقتضیّات استنباط می شوند، نمی توان آنها را در یک چارچوب خاص محصور نمود. در پایان ، این رساله فکری نو از التفات در قرآن کریم و بلاغت آن به دست می دهد، و زمینه را برای پژوهشگران علوم قرآنی باز می نماید.

مباحث اصلی این پایان نامه در چهار بخش با این عناوین آمده است: بخش اول، جایگاه ثروت و ثروت اندوزی از نظر قرآن و احادیث؛ بخش دوم، آفات ثروت اندوزی از نظر قرآن و احادیث نظیر: غرور فردی و فقر اجتماعی؛ بخش سوم، راههای مبارزه با ثروت اندوزی و آفات آن از نظر قرآن و روایات مانند یاد خدا و انفاق؛ بخش چهارم، نمونه هایی از ثروت اندوزان نامی و عاقبت آنان مثل قارون.