آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر در راستای «نقد و بررسی آراء تئودور نولدکه درباره رسم الخط و قرائت قرآن» و مجموعه‌ای از فرضیه‌ها و مطالب مهمی که پیرامون قرائات و رسم الخط قرآن ابراز شده تنظیم و تدوین شده است، و در پی آن است که وحیانی بودن و وثاقت متن قرآن را از طریق آیات و روایات و شواهد تاریخی و ... به اثبات رساند و شبهات وارده از طرف نولدکه و برخی از مستشرقان به ساحت مقدس قرآن در این موضوع را پاسخگو باشد. پژوهه حاضر با بهره جستن از شیوه توصیفی و تحلیلی و با رویکرد انتقادی همراه با گردآوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات سامان یافته و به بازپژوهی تحلیلی آراء تئودور نولدکه درباره قرائت قرآن پرداخته است. تئودور نولدکه معتقد است پیامبر(ص) وجود اشکالات لفظی در قرآن را پذیرفته، امّا آنها را به نویسندگان نسبت می‌دهد و از ناحیه آنها می‌داند. نتایج پژوهه حاضر حاکی از آن است که: رسم الخط و کتابت قرآن غیر از قرائت است زیرا مأخذ قرائت، روایات و اسناد است ولی مأخذ رسم‌الخط همان طرقی است که در نوشتن معمول می‌باشد. بنابراین آیات قرآنی باید همان‌گونه قرائت شود که نقل شده، نه طبق رسم‌الخط و کتابت آن، اساس و پایه قرائت است، (قرائت شفاهی که از پیامبر(ص) رسیده) و رسم‌الخط قرآن، مبتنی بر قرائت می‌باشد. شبهات نولدکه در مورد رسم الخط و متن قرآن از اساس باطل است زیرا دلایل او در این خصوص مخدوش می‌باشد و در اثبات آرای او ناتمام و ناقص است.

از مباحث مهم در علوم قرآنی و تفسیر، بحث تناسب آیات در سوره‌هاست. موضوع تناسب آیات توسط بسیاری از خاورشناسان مورد تحلیل و ارزیابی قرار گرفته است که اغلب آنها قائل به عدم تناسب آیات سوره‌های قرآن هستند. تئودور نولدکه، در کتاب «تاریخ قرآن» از قائلان به این ادّعا بوده و به‌صورت گسترده به این موضوع پرداخته است. شاخصه‌های عدم تناسب آیات براساس دیدگاه نولدکه و نقد و بررسی آنها مهم‌ترین مسائلی است که سبب نگارش مقاله حاضر شده است. در این نوشتار سعی شده است که با روش توصیفی ـ تحلیلی شاخصه‌های عدم تناسب آیات براساس دیدگاه نولدکه تبیین و مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. نتیجه اینکه شاخصه‌های عدم تناسب در دیدگاه نولدکه در دو عرصه ساختاری و محتوایی نمود دارد. اختلاف و تفاوت در طول آیات، اسلوب، فواصل، سیاق و اختلاف در مضامین آیات در این دو عرصه جای دارند. نتیجه ارزیابی شاخصه‌های مذکور حاکی از این است که اختلاف در اسلوب از ممیّزات قرآن کریم بوده که با هدف تأثیر بر نفوس انسانی است. اختلاف در فواصل و سیاق آیات نیز نتیجه متابعت از معناست و اختلاف در طول آیات براساس حال مخاطبان است. همچنین اختلاف در مضامین بیانگر روش ویژه قرآن در بیان مفاهیم و آموزه‌ها به شکل ترکیبی ومزجی است.

آراء مستشرقان پیرامون روایات گسترده و متناقض جمع قرآن در دو گروه قابل بررسی است. نخست مستشرقانی که قائل به جعل گستردۀ روایات جمع قرآن در عهدِ خلفا، در اواخر قرن دوم به بعد هستند و تاریخ حقیقیِ جمع قرآن را یا در عهد نبوی و یا دوران حجّاج بن یوسف ثقفی دانسته‌اند. دوم مستشرقانی که این روایات را در قرن نخست هجری تاریخ گذاری کرده و با توجه به نقش ابن شهاب زهری به عنوان حلقۀ مشترک تمامیِ اسانید، او را مروّج روایات جمع قرآن هم در عهد ابوبکر و هم عثمان دانسته‌اند؛ لیکن به ارزیابی محتوایی روایات ورود نکرده‌اند. درنتیجه از سویی گستردگی اسانید و منابع این روایات واز سوی دیگر تعارضات مضامین آنها، نشانگر اصالت این وقایع در دوران خلفا و در عین حال مبهم بودن آنهاست. ازاین-رو این نوشتار ابتدا با برجسته سازی تناقضات محتوایی این روایات، غیرواقعی بودن گزارش مرسوم از جمع دو مرحله‌ای ابوبکر و عثمان را اثبات نموده و سپس به خوانش جدیدی از روایات جمع قرآن در دوران خلفا پرداخته است. براساس رهیافت این مقاله، همواره صحابه در حاشیۀ مصاحف خود روایات تفسیری پیامبر را می‌نگاشتند؛ چنانکه امتیاز مصحف علوی در جمع کامل روایات تفسیری بوده است. اما به سبب تعارض بخشی از تفسیر نبوی با منافع سیاسیِ خلفا، شیخین تلاش نمودندتا قرآنی بدون حواشی تفسیری گردآوری و مردم رااز نقل و نگارش این روایات برحذردارند. عثمان نیز با استنساخ گسترده از قرآنِ نزد حفصه و ارسال آن به جهان اسلام توأم با سوزاندن دیگر مصاحف، به تثبیت رسمیِ روش شیخین پرداخت.

بحث از مصدر قرآن کریم سابقه‌ای دیرینه دارد، چنان‌که تمام قرآن‌پژوهان مسلمان معتقد به وحیانی و الهی‌بودن قرآن هستند. با این حال بسیاری از خاورشناسان خاستگاه آیات و سوره‌های قرآن را وحیانی نمی‌دانند، بلکه متأثر از فرهنگ زمانه و برگرفته از کتب آسمانی پیشین یا مصادر شفاهی می‌پندارند. مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به نقد دیدگاه مستشرقانی از قبیل نولدکه، بروکلمان، ریچارد بل و لوکسنبرگ در این زمینه پرداخته و آن را با دیدگاه خاورشناس مثبت‌نگری به نام نویورت مقایسه کرده است. اشکال مشترک دیدگاه اکثر مستشرقان این است که به دلیل تشابهی که میان قرآن و مکتوبات یهودی ـ مسیحی وجود دارد، بسیاری از معارف و قصص قرآن را برگرفته از این متون و مکتوبات می‌دانند. در این پژوهش همچنین دیدگاه مشهور مستشرقان از طریق رویکرد روش‌شناختی و زبان‌شناختی آنجلیکا نویورت در کانون نقد و بررسی قرار گرفته و روشن شده که او با استفاده از روش تاریخی- انتقادی و فیلولوژی و نیز روش‌های نقادی کتاب مقدس، در تبیین دیدگاه و خوانش جدید از قرآن کوشیده و بر اساس پذیرش اصالت قرآن به نتایج مهمی دست یافته است.