آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، شرح و تفسیری است بر کتاب "لمعات/ تالیف شیخ ابراهیم بن بزرگمهر عراقی ( 610ـ 688ق) ."تصحیح و بازنویسی کتاب حاضر با مقابله نسخه کتابخانه گنج بخش کشور پاکستان فراهم آمده است .گفتنی است کتاب "لمعات "با موضوعات عشق، عرفان، مراحل سیر و سلوک و محبت، در قالب شعر فارسی تدوین شده است . مصحح ذیل هر یک از اشعار، شرح و تفسیری از آن به دست داده است .

اثر حاضر، شرح و تعلیقی است بر کتاب لمعات «فخرالدین عراقی»، این دانشمند بزرگ مطالب لمعات را در مجلس درس صدرالدین قونوی به نگارش در آورده و موضوع آن سخن در عشق و عاشق و معشوق است. زبان نگارش این شرح، ادیبانه و مصنوع است. مطالب اثر براساس متن اصلی، در بیست و هفت لمعه تنظیم شده است و نگارنده در مقدمه، بخشی از مباحث موجود را که در «رسالة وجودیه» عراقی ذکر شده نقل کرده است. سپس وارد مباحث کتاب شده است. جملات متن اصلی، در ابتدای هر سخن ذکر شده و سپس مفاهیم نهفته در آن تشریح شده است. عراقی در لمعات، سخن عشق را در خالق و مخلوق برده و از سخنان «محیی‌الدین عربی» بسیار نقل کرده است.

پژوهش حاضر به بررسی مفهوم عارفانۀ درد‌ در دیوان اشعار فخرالدین عراقی‌ می‌پردازد. این درد که همان درد دورافتادگی از خداوند است، جان بنده را از خواب غفلت بیدار و دلش را به دیدار دلدار مشتاق می‌کند و به جست‌وجو و طلب کوی یار می‌کشاند. گفتنی است دردمندی عارفانه در اشعار عراقی، به دو گونۀ متفاوت مطرح است: نخست به شکل دردی ناخوشایند و سهمناک که ذاتاً مطلوب طبع محب نیست و تحمّل این درد برای او بسیار دشوار و گاه ناممکن است، اما محب برای تکامل روحی و تعالی معنوی ناچار است نسبت به درد صبور و شکیبا باشد، تا روزی که به مقام وصال نائل و دردش درمان ‌شود. دردِ دوم به شکلی لذّت‌بخش و شیرین نمود یافته ‌است، به‌گونه‌ای‌ که عاشق بدان تمایل دارد و آن را درمان تلقّی می‌کند. بنیان این پژوهش بر اساس بررسی مفهوم درد، در دو نگرش معرفتی است: نخست نگرش بُعد و دوری، دوم نگرش قُرب. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی هندسۀ فکری عراقی را در بارۀ معرفت درد قابل تفسیر می‌کند و تناقض موجود در شناخت درد در دیوان او را با تکیه بر نگرش‌های یادشده تا حدودی مرتفع می‌سازد.

منادمه در لغت به معنی باهم شراب خوردن و با یکدیگر میگساری نمودن و هم‌نشینی و همراهی در امر باده‌نوشی و باده‌خواری است. شاعر معمولاً در خمریه‌سرایی که شکل داستانی بر آن غلبه دارند، با کاربست عناصر حسی و ارکان داستانی از قبیل اشخاص و ابزارهایی چون ساقی و ندیم و مطرب و خمار و می و معشوق و جام و میکده و غیره فرایند منادمه را به تصویر می کشد؛ حال مسأله اصلی چگونگی ظهور و تعامل شاعر در خمریه عرفانی با چنین عناصری است. آیا در خمریه عرفانی منادمه‌گری وجود دارد و شاعر یا عارف، عناصر آن را به کار می‌گیرد و یا اینکه کدام یک از عناصر منادمه در آن جلوه خاصی پیدا کرده و کدام یک در متن محو می‌شود؛ این مسأله همواره ذهن مخاطب پرسش‌گر ادبیات عرفانی را به چالش می‌کشاند. بنابراین این مقاله در صدد است با بررسی و نقد چیستی و چگونگی منادمه و عناصر آن در ترجیع‌بند خمری ـ عرفانی عراقی به این مسائل پاسخ دهد و ماهیت و نحوه بازنمایی و کمیت به کارگیری این عناصر را در خمریه عرفانی بسنجد. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که عراقی به مانند دیگر خمریه‌سرایان عرفانی، تمامی عناصر منادمه و قالب اصلی منادمه مادی را به کار گرفته است، اما نحوه پرداختن به این عناصر و جلوه‌ها و مظاهر آن در خمریه عرفانی صبغه خاص خود را دارد. روش به کار رفته در این پژوهش توصیفی تحلیلی است.

پژوهش دربارۀ توانش قالب‌های غیرمثنوی در قصه‌گویی عرفانی، معمولاً به‌دلیل انبوه روایت‌های مثنوی مورد غفلت قرار گرفته ‌است. غزل، یکی از قالب‌های شعری، که در بیان عواطف و احساسات درونی به کار گرفته می‌شود، به‌دلیل برخورداری از زبانی غیرارجاعی، شرح رخدادهای رمزی و روایت دیدار با معشوق در فضایی نمادین را به‌خوبی بازنمایی می‌کند. شعرای عرفانی از این ظرفیت غزل برای بازنمایی تجارب عرفانی خود بهره گرفته‌اند و فرم غزل روایی در نتیجۀ توجه به این ظرفیت غزل در ادبیات فارسی شکل گرفته است. این مقاله با رویکرد توصیفی‌تحلیلی، به جایگاه عراقی و کمیت و کیفیت غزل روایی او در بین سایر شعرای عارف زبان فارسی می‌پردازد و نشان می‌دهد عراقی (متوفی 688ق) از این لحاظ (سرایش غزل روایی؛ ۸۸/۶ درصد نسبت به کل غزلیاتش) پس از عطار (۱۱/۷ درصد) در جایگاه دوم و پیش از مولانا (۸۴/۲ درصد) و سنایی (۱۸/۳ درصد) قرار دارد. و در 21 غزل از 305 غزل دیوانش، شرح تجارب شهودی خود را به شکلی نمادین ارائه کرده ‌است که در آن‌ها عناصر غزل و روایت در نگاهی ساختارمند به بیان کلیت تجربۀ عرفانی او می‌پردازند. شخصیت‌های اصلی این غزل‌ها عاشق (عارف)، معشوق (معبود)، پیر و راهنما و در مواردی اهل خرابات هستند. با توجه به بیان مشاهدات از زبان عارف، بیشتر روایت این غزل‌ها به شیوۀ اول‌شخص، دو غزل با شیوۀ دوم‌شخص و سه غزل دیگر به طریق سوم‌شخص بیان شده است. این غزلیات روایی در بیشتر موارد مبتنی بر کنش هستند و تنها در نُه غزل، گفت‌وگو بین شخصیت‌ها رخ داده ‌است.