آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حاشية محيي‌الدين شيخ‌زاده علی تفسير القاضي البيضاوي یا «حاشیه علی انوار التنزیل»، حاشیه عالم حنفی اهل ترکیه، محیی‌الدین محمد بن مصطفی قوجوی معروف به شیخ‌زاده (متوفی 951ق) بر تفسیر قاضی عبدالله بن عمر بیضاوی شافعی (متوفی 695ق) است. تصحیح کتاب به قلم محمد عبدالقادر شاهین در هشت جلد منتشر شده است. از مشهورترین و کامل‌ترین کتب تفسیری که به‌صورت خلاصه و روان و روشن به رشته تحریر درآمده، تفسیر قاضی بیضاوی با نام «انوار التنزیل و اسرار التأویل» است‏. این کتاب از سوی جمهور علمای اهل سنت مورد توجه قرار گرفته و برخی بر تمام کتاب و گروهی بر بعضی مباحث حاشیه زده‌اند. حاجی خلیفه حاشیه محیی‌الدین را از بهترین و معتبرترین حواشی بر تفسیر بیضاوی دانسته است. محشی به شیوه رایج، با لفظ «قوله» بخشی از عبارت بیضاوی را ذکر کرده و سپس به شرح و توضیح آن پرداخته است. روش شیخ‌زاده چنین است که ابتدا، کلام بیضاوی را می‌آورد، سپس کلام وی را از جهت ادبی، قرائت و وجوه تفسیری توضیح می‌دهد. در این میان، کلام مفسرین را نقل می‌کند و به مقایسه می‌گذارد، بدون آنکه خود، نظری را برگزیند. در زمینه نقل روایات، از منابع دیگر، در جهت اتقان و یا تضعیف روایات سود می‌جوید؛ به‌ویژه در آنجا که مربوط به نقل اسرائیلیات و اخبار ضعاف باشد. روش مفسر، عمدتاً در جهت توضیح و تشریح سخنان بیضاوی و افزودن نکاتی است که در کلام بیضاوی مبهم مانده است و جای شرح و بیان دارد‏.

از جمله متون جامع و مختصر علم كلام است شامل يك مقدمه و سه كتاب. مقدمه در سه باب. باب اول در مباحث مربوط به نظر، مشتمل بر چند فصل ... كتاب اول در طبيعيات، داراي سه باب. كتاب دوم در الهيات در چند باب. كتاب سوم در نبوت مشتمل بر چند مبحث. اين كتاب بالغ بر سي شرح و حاشيه دارد. (فاضل) متن مختصر مهمي است در اصول دين و امور اعتقادي بروش اهل سنت در يك مقدمه و سه كتاب بااين عناوين: المقدمة: في مباحث تتعلق بالنظره الكتاب الاول: في الممكنات. الكتاب الثاني: في الالهيات. الكتاب الثالث: في النبوات و ما يتعلق بها. دانشمندان علم كلام باين كتاب اهميت زياده داده و شروح و حواشي فراواني برآن نوشته اند. كتاب طوالع كه در كلام و از قاضي بيضاوي است در قرن هفتم هـ. ق. نگاشته شده است مطالب آن در يك مقدمه و سه كتاب بشرح زير مي آيد: مقدمه: في مباحث متعلق بالنظر و در آن چند فصل است، فصل اول: در مبادي، فصل دوم: در اقوال شارحه، فصل سوم: در حجج، فصل چهارم: در احكام نظر، كتاب اول: در ممكنات در سه باب، كتاب دوم: در الهيات در چند باب، كتاب سوم: در نبوات. ابتداء نسخه افتاده و اگر اين نسخه طوالع الانوار قاضي بيضاوي باشد بر آن شرحها و حواشي بسيار نوشته اند. (عبدالله انوار) مختصري است در علم کلام، مشتمل بر مقدمه و سه کتاب (ممکنات، الهيات و نبوت)، هر کتاب شامل چند باب، فصل و مبحث بدين شرح: مقدمه (4فصل)، کتاب اول در 3باب: في امور الکلية (6فصل)، في الاعراض (4فصل)، في الجواهر (2فصل)؛ کتاب دوم در 2باب: في ذات الله (3فصل)، في صفاته (2فصل)؛ کتاب سوم در 3باب في النبوة (چند مبحث)، في الحشر و الجزاء (چند مبحث)، في الامامية (چند مبحث) آغاز كتاب: الحمد لمن وجب وجوده و بقائه و امتنع عدمه و فنائه. دل علي وجوده ارضه و سمائه و شهد بوحدانيته رصف العالم و بنائه ... و بعد فان اعظم العلوم موضوعاً و اقربها اصولا و فروعاً و اقربها حجة و دليلا و اجلاها محجة و سبيلا هو العلم الكافل بابداء اسرار اللاهوت عن استار الجبروت المطلع علي شاهدات الملك و مغيبات الملكوت ... انجام كتاب: و ما نقل من المطاعن فله محامل و تأويلات و مع ذلك فلا تعادل ما ورد في مناقبهم و حكي من اياديهم نفعنا الله بمحبتهم اجمعين ... بفضله العظيم و فيضه العميم انه سميع مجيب [التراث العربي 4/33؛ الفبائي آستان قدس /396؛ مرعشي 2/114 و 5/81و 8/393؛ کتابخانه جامع گوهرشاد 3/1244؛ کتابخانه ملک 1/363و 6/482 و 5/241؛ فهرست دانشگاه 3/592-593؛ كتابخانه مجلس شورا 5/23؛ كشف الظنون 2/1116؛ ملي 10/636؛ دانشگاه تهران 9/847 و 20/83؛ جعفريه زهان ص 136؛ فهرست مروي 186؛ نشريه 7/713 و 11/502؛ فهرست الفبائي آستا نقدس ص 396؛ شورا 1/44/33؛ رايانه آستان قدس] شرح و حواشي: شمع الطوالع (-) شرح مطالع الانظار (-) شرح طوالع الانوار (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار (-) حاشية طوالع الأنوار (-) شرح خطبة طوالع الانوار (-) حاشية حاشية الجرجاني علي مطالع الانظار (-) شرح مقدمة طوالع الانوار من مطالع الانظار (-) شرح طوالع الانوار جرجاني، علي بن محمد (740-816) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار جرجاني، علي بن محمد (740-816) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار عصام الدين اسفرايني، ابراهيم بن محمد (873-951) شرح خطبة طوالع الانوار = شرح ديباچه طوالع الانوار دواني، محمد بن اسعد (830-908) شرح طوالع الانوار ميبدي، حسين بن معين الدين (-911) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار ليثي سمرقندي، ابوالقاسم بن ابي بكر (-888) مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار = شرح طوالع اصفهاني، محمود بن عبدالرحمن (674-749) شرح طوالع الانوار عبري، عبيدالله بن محمد (-743) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار جمال حسيني، عطاءالله بن فضل الله (-930) نشر الطوالع في شرح طوالع الانوار ساچقلي زاده، محمد بن ابي بكر (-1150) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار افضل زاده، حميدالدين بن افضل الدين (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار توني، معين بن حسن (-907) حاشية علي شرح طوالع الانوار حلبي، محمد بن عمر (-850) شرح طوالع الانوار ابن الشيخ العربيه، ابوالحسن علي موصلي (-8) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار = حاشية حاشية طوالع الانوار بحرآبادي، محمد بن يوسف (-10) شرح خطبة طوالع الانوار تستري، محمد بن اسعد (-732) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار حسيني، حميدالدين بن افضل الدين (-908) شرح طوالع الانوار عبدالعزيز بن امام نجم الدين (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار ملاغياث الدين محمد (-) حاشية مطالع الانظار في شرح طوالع الانوار سيرامي، يحيي بن سيف (-833) حاشية علي طوالع الانوار بروسوي، احمد بن خيرالدين (-1120) شرح طوالع الانوار فاروقي، ظهيرالدين (-) طوالع الأنوار (ترجمة) صدقي افندي، مصطفي (-12)

أنوار التنزيل و أسرار التأویل، مشهور به «تفسير بيضاوى»، تأليف عبدالله بن عمر شيرازى شافعى بيضاوى (م 691ق)، از عالمان و متكلمان و مفسران معاصر علامه حلّى و خواجه نصيرالدين طوسى بوده است. بيضاوى، در مقدمه كوتاه کتاب، به‌اجمال از انگيزه نگارش آن سخن گفته است. وى به انگيزه فراهم آوردن تفسير فشرده و گویا، همراه با زبده انديشه‌هاى انديشه‌وران، دست به نگارش تفسير زده است. روش تفسيرى بيضاوى بدين‌ترتيب است كه در آغاز، از نام سوره، جايگاه نزول و تعداد آيات آن ياد مى‌كند و آنگاه به تفسير و تبيين واژه‌ها پرداخته و تفسير را ادامه مى‌دهد. اين کتاب در حقيقت، در برابر «كشاف» زمخشرى به نگارش درآمده و گرايش به فكر اشعرى از نكات بارز این تفسير است. مطالب تفسير بيشتر برگرفته از «كشاف» زمخشرى و تفسير كبير فخرالدين رازى است. یکى ديگر از منابع مورد استفاده بيضاوى، به‌ویژه در لغت و اشتقاق و بيان دقايق زبانى و ادبى قرآن كريم، تفسير راغب اصفهانى است. صاحب «كشف الظنون» همچنين ذيل مدخل «تفسير الراغب»، از آن به‌عنوان یکى از مآخذ «أنوار التنزيل» بيضاوى ياد مى‌كند. تفسير بيضاوى از جمله تفاسير مختصر، مفيد و محكم است كه به‌خاطر ویژگى‌ها و برجستگى‌هایى كه دارد، مورد توجه عالمان و حوزه‌هاى علوم اسلامى قرار گرفته و همت بسيارى از تفسيرپژوهندگان و محققان را به خود جلب كرده است؛ ازاين‌رو عالمان بسيارى به آن شرح نوشته و يا حاشيه و تعليقه نگاشته‌اند. «أنوار التنزيل»، از نظر حجم از تفاسير متوسط است؛ ازاين‌روى از مباحث طولانى و نقد و بررسى‌هاى طولانى و عرضه ديدگاه‌ها و ارزيابى آنها به‌طور گسترده در آن خبرى نيست. بيشترين همت مؤلف آن، تبيين واژه‌ها و تشريح جملات آيات و توضيح مفهوم آيات الهى است. او در این راستا به اقوال مختلف در كمال اختصار روى مى‌آورد و تفصيل و توسيع را برنمى‌تابد. بيضاوى غالباً معنايى را مى‌گزيند و به آن استدلال مى‌كند و پس از آن به گفته‌ها و يافته‌هاى ديگران روى مى‌آورد. او به‌جز آنچه را كه انتخاب كرده است، با تعبير «قيل»، «روى» و... مى‌آورد تا نشانگر تضعيف آن ديدگاه‌ها و يا عدم اعتماد وى به آنها باشد. مباحث مربوط به قرائت و تعيين دقيق قرائت‌هاى مشهور و اشاره به قرائت‌هاى ديگر، بخش ديگرى از محتواى تفسير او را تشكيل مى‌دهد. بااين‌همه بيضاوى از مباحث كلامى، فقهى، اخلاقى و بعضاً تاريخى نيز غفلت نمى‌كند، كه از آنها ياد خواهيم كرد. بيضاوى به پيروى از زمخشرى، پس از پایان تفسير سوره‌ها، رواياتى در فضيلت سوره و ثواب قرائت آن نقل مى‌كند. تفسير بيضاوى و به‌ویژه ارزش ادبى و تفسيرى آن در میان اهل فن و مفسران شيعى نيز مورد توجه بوده است. مولا فتح‌الله كاشانى (م 988ق) در مقدمه «زبدة التفاسير» كه به زبان عربى نوشته است، از «أنوار التنزيل»، به‌عنوان یکى از چهار منبع عمده خود ياد مى‌كند. نگاهى گذرا به مجلدات «بحار الأنوار» مجلسى نيز بيانگر استفاده مكرر او از تفسير بيضاوى است. میرزا محمد مشهدى قمى، از علماى امامى سده 12ق نيز در بحث‌هاى ادبى خود از «أنوار التنزيل» بيضاوى بسيار بهره برده است. تفسير بيضاوى، به‌ویژه در شناخت ملل مختلف نسبت به اسلام اثرى شگرف نهاد؛ برای نمونه در سده‌هاى 9 و 10ق / 15 و 16م، یکى از پرتداول‌ترين آثار اسلامى در آسياى جنوب شرقى، این تفسير بود. همچنين در اروپاى سده‌هاى 16م، به بعد، ترجمه این اثر نقطه عطفى در بالا بردن میزان آشنايى اروپاييان با دين اسلام بود. در سده‌هاى پسين نيز مترجمان قرآن كريم به زبان‌هاى اروپايى از این تفسير بهره‌هاى فراوان برده‌اند. از ديد حاجى خليفه پرفايده‌ترين و سودمندترين حاشيه كامل بر تفسير بيضاوى، حاشيه محيى‌الدين محمد بن مصطفى قوجوى، معروف به شيخ‌زاده (م 951ق) است. این حاشيه، از شروح مفصل ادبى و بيانى تفسير بيضاوى است كه برای طلاب و محصلان علوم قرآنى نگارش شده است. ذهبى، مشهورترين حواشى بر تفسير بيضاوى را حاشيه قاضى‌زاده، حاشيه شهاب و حاشيه قونوى مى‌داند . آقابزرگ نيز یکى از بهترين حواشى غير كامل بر تفسير بيضاوى را، حاشيه شيخ بهایى مى‌داند. تفسير بيضاوى، توسط برخى مختصر نيز شده است. حاجى خليفه از «الإتحاف بتمیيز ما تبع فيه البيضاوی» به‌عنوان مختصر تفسير بيضاوى توسط محمدبن يوسف شامى ياد مى‌كند. وى همچنين از مختصرى متعلق به محمد بن محمد بن عبدالرحمان شافعى قاهرى، معروف به امام الكامليه (م 874ق) ياد مى‌نمايد. شيخ عبدالرئوف مناوى، احاديث تفسير بيضاوى را مستنديابى كرده و آن را «الفتح السماوی بتخريج أحاديث البيضاوی» نام‌گذارى كرده است.

أنوار التنزيل و أسرار التأویل، مشهور به «تفسير بيضاوى»، تأليف عبدالله بن عمر شيرازى شافعى بيضاوى (م 691ق)، از عالمان و متكلمان و مفسران معاصر علامه حلّى و خواجه نصيرالدين طوسى بوده است.آماده‌سازى و مقدمه کتاب توسط محمد عبدالرحمن مرعشلى انجام شده است. بيضاوى، در مقدمه كوتاه کتاب، به‌اجمال از انگيزه نگارش آن سخن گفته است. وى به انگيزه فراهم آوردن تفسير فشرده و گویا، همراه با زبده انديشه‌هاى انديشه‌وران، دست به نگارش تفسير زده است. روش تفسيرى بيضاوى بدين‌ترتيب است كه در آغاز، از نام سوره، جايگاه نزول و تعداد آيات آن ياد مى‌كند و آنگاه به تفسير و تبيين واژه‌ها پرداخته و تفسير را ادامه مى‌دهد. اين کتاب در حقيقت، در برابر «كشاف» زمخشرى به نگارش درآمده و گرايش به فكر اشعرى از نكات بارز این تفسير است. مطالب تفسير بيشتر برگرفته از «كشاف» زمخشرى و تفسير كبير فخرالدين رازى است. یکى ديگر از منابع مورد استفاده بيضاوى، به‌ویژه در لغت و اشتقاق و بيان دقايق زبانى و ادبى قرآن كريم، تفسير راغب اصفهانى است. صاحب «كشف الظنون» همچنين ذيل مدخل «تفسير الراغب»، از آن به‌عنوان یکى از مآخذ «أنوار التنزيل» بيضاوى ياد مى‌كند.