آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

طرحواره‌ی تصویری از نظریات مطرح در پژوهش‌های زبان‎شناسی شناختی است که برای نخستین بار توسط جانسون مطرح شد. دیدگاه اصلی در این نظریه این است که به دلیل فعالیت، حرکت و حضور فیزیکی انسان در جهان بیرون، از طریق بدن و محیط زندگی خود تجربه‌هایی کسب می‌کنیم که ما را در سازماندهی افکارمان در حوزه‌های انتزاعی یاری می‌رساند. زبان قرآن حاوی مضامین و پیام‌های ارزشمندی است که برخی از آن‌ها با طرحواره‌های تصویری ساماندهی می‌شوند و مخاطب می‌تواند با تصویرسازی آیات به درک عمیق‌تری از مفاهیم انتزاعی و نامحسوس دست یابد. لذا پژوهش حاضر بر آن است تا به بررسی سه گروه طرحواره‌های تصویری جانسون مانند طرحواره حجمی، قدرتی و حرکتی در سوره نساء بپردازد و همین طور پربسامدترین طرحواره و مفاهیم انتزاعی آن‌ها را با توجه به کارکرد هریک از آن‌ها در مطالعه تفسیری قرآن با روش توصیفی تحلیلی بررسی نماید. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که طرحواره‌های حجمی بر مفاهیمی چون بهشت، تردید و گمان دلالت دارند و طرحواره‌های قدرتی بیشتر بر مفاهیمی مانند کفر، عدم ایمان و دوری از گناهان دلالت دارند و طرحواره‌های حرکتی بر مفاهیمی چون سعادتمندی، عزت و مقام، احترام و نزول وحی و قرآن دلالت دارند و این نوع طرحواره از بالاترین بسامد برخوردار است.

استعاره در دیدگاه شناختی صرفاً ابزاری متعلق به زبان ادبی نیست بلکه فرآیندی ذهنی بوده و عملاً ساختار ادراکات و دریافت‌های ما را تشکیل می‌دهد. در این راستا پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایة نظریة شناختی استعاره که توسط جورج لیکاف و مارک جانسون(1980)، مطرح گردید؛ در نظر دارد، با بررسی روایات امام علی(ع)، مفاهیم انتزاعی را که ایشان توسط مادة ملموسِ «ج ل ب ب» در معنای کلی پوشش برای مخاطبین عینی‌سازی و درک آن را تسهیل نموده است؛ استخراج و نگاشت‌های موجود میان دو حوزة مبدأ و مقصد را تحلیل نماید. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است امام(ع) با ظرافت کامل، مفاهیم انتزاعی دین، یقین، آرامش، حلم، خوف، فقر، فتنه، غفلت، بخل و عار را به عنوان حوزه‌های مقصدِ انتزاعی به وسیلة حوزة مبدأِ محسوسِ پوشش (جَلبَبَ) برای مخاطبین عینی‌سازی و درک این مفاهیم ذهنی را به وسیلة مفهومِ پوشش که برای مردم آن زمان شناخته شده بود؛ تسهیل نموده‌اند.

پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایة نظریة شناختی استعاره که توسط جورج لیکاف و مارک جانسون(1980)، مطرح گردید؛ در نظر دارد، مفاهیم استعاری را که در قرآن کریم و نهج‌البلاغه به وسیلة حوزة ملموسِ لباس و پوشش برای مخاطبین عینی‌سازی و فهم آنها تسهیل شده، استخراج و روابط موجود میان دو حوزه را تحلیل نماید. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که به ترتیب در قرآن کریم مفاهیمِ: تقوا، گرسنگی و ترس، شب و ارتباط زناشویی و در نهج‌البلاغه مفاهیمِ: میانه‌روی، عزت، جهاد، کرامت، عافیت، تغییر احکام صحیح اسلامی و تواضع به عنوان حوزه‌های مقصدِ انتزاعی، توسط مفهومِ ملموسِ لباس و پوشش به عنوان حوزة مبدأِ محسوس که بشر تمام زوایا و ساختار آنها را می‌شناسد؛ برای مخاطبان عینی‌سازی و درک آنها تسهیل شده است . از آنجایی که متون دینی مفاهیم انتزاعی دارای بیشترین فراوانی است فلذا کاربردِ عملی پژوهش مذکور این است که امکان هنر دینی را اثبات می‌کند به گونه‌ای که با طرح‌واره‌های تصویری گوناگون می‌توان مفاهیم معنوی و انتزاعی عمیق را متناسب با ظرفیت مخاطبان ارائه داد.

در گفتمان دینی همواره برای بیان امور انتزاعی از استعاره استفاده شده و مفاهیمی که درک آن برای بشر سنگین به نظر می‌آمد در قالبی ملموس و آشنا برای افراد تبیین شده است؛ استعاره از دیدگاه شناختی صرفاً یک مقوله زبانی نیست بلکه بوسیله استعاره می‌توان به نحوه تفکّر گویندۀ کلام و مؤلفه‌های ذهنی که موجب ایجاد ارتباط بین دو حوزه (مبدأ و مقصد) در ذهن گوینده شده است دست یافت. در استعاره‌های مفهومی، استعاری بودن زبان، ناشی از استعاری بودن اندیشه دانسته می‌شود و استعاره‌های زبانی بازتاب استعاره در فکر به شمار می‌روند. بر این اساس پژوهش پیش رو با روش توصیفی -تحلیلی و بر پایه نظریه شناختی استعاره به دنبال بررسی مفاهیم انتزاعی است که امام علی علیه السلام با کاربست ماده «شَعَرَ» در مشتقّات گوناگون با معنای «لباس زیرین» آنها را برای مخاطبین عینی‌سازی و درک آن را تسهیل نموده‌اند. یافته‌­های پژوهش حاکی از آن است که در کلام علی علیه السلام، لباس و پوشش زیرین به عنوان ابتدایی‌ترین مفاهیم ملموسی که بشر آن را شناخته و درک نموده است در چندین استعاره مفهومی به عنوان حوزه مبدأ برای عینی‌سازی و تسهیل حوزه­های مقصدِ اطاعت از خداوند، تقوا، محبت و رحمت، معارف قرآن، حزن و اندوه ممدوح، طمع، صبر، خوف و خشیت، تواضع و خواصّ به کار بسته شده‌است و براساس مؤلفه­‌های متفاوت و محسوسِ حوزه مبدأ برای مخاطبان، توانسته به چندین حوزه مقصد متفاوت نگاشت شود و مفاهیم والای انتزاعی و معنوی را به مخاطبان تفهیم و عینی­سازی نماید و برای کاربست آن­ها بعد از لمس عینی هیچ حجتی باقی نگذارد.