آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

عموماً ارزش ها بیانگر امور شایسته و بایسته تلقّی میشوند، نه امور موجود و محقق. اما آنچه از علم انتظار میرود بیان حقایق و واقعیت های موجود است. بر این اساس، در حوزة علوم انسانی نیز ممکن است چنین به نظر برسد که باید تنها از پدیده های انسانی و روابط واقعی موجود میان آنها با مبادی و نتایج شان سخن گفت. در این صورت، چگونه میان ارزش ها با علوم انسانی ممکن است نسبتی ایجابی برقرار شود؟ این نوشتار، در پی آن است که نشان دهد برخی از علوم انسانی، مانند اخلاق، اساساً ماهیتی ارزشی دارند و سایر علوم انسانی نیز در تعیین غایت و اهداف، و تحدید اصول کاربردی، از ارزش ها متأثرند و ارزش های مورد قبول عالمان علوم انسانی، به طور آگاهانه یا ناآگاهانه در این علوم تأثیر میگذارند. و بدین جهت، چنانچه به عنوان محقق علوم انسانی، نگرش ارزشی متفاوتی داشته باشیم، باید به علوم انسانی متفاوتی نیز ملتزم باشیم.

شناخت منشأ مطلوبیت، تأثیر ویژه‌ای در شناخت صحیح از نظام اخلاقی و تربیتی دارد. از این‌رو صاحب‌نظران متعددی به این مباحث پرداخته‌اند. علامه مصباح یزدی منشأ مطلوبیت را منحصر در حب ذات دانسته و بازگشت همه گرایشات را به این گرایش می‌دانند. هدف از این پژوهش تبیین و بررسی حب ذات به عنوان منشأ مطلوبیت در دیدگاه علامه مصباح ره و پاسخ به سوالات و اشکالات در این خصوص با روش توصیفی تحلیلی است. یافته‌های پژوهش این‌که منشأ مطلوبیت بودن حب ذات، مسئله‌ای در مقام ثبوت بوده و این دیدگاه با خودگرایی روانشناختی و اخلاقی در غرب متفاوت است. همچنین این دیدگاه کاملا قابل تطبیق با توحید و خداگرایی بوده و با آن منافاتی ندارد. این معیار با دیگرگرایی منافات ندارد و مستلزم خودخواهی و تبعیت از نفس که نوعا در مباحث اخلاقی ناپسند دانسته می‌شود، نیست.

منطق، دانش روش شناسی تفکر است. ترتیب دادن و چینش معلومات برای کشف مجهول و نیل به مطلوب را «تفکر (اندیشیدن)» می نامند. معلومات سابق و سازمان یافته در تفکر، نسبت به نتیجه، علیت تامه دارند؛ از این رو تمامی احکام علت و معلول بر علم سابق (معلومات سازمان یافته) به عنوان علت و بر علم لاحق (نتیجه یا معرَّف) به عنوان معلول، جاری است. این نگرش نسبت به معلوم سابق و نتیجه، راه گشای نکاتی لطیف در دانش منطق است و اساس مباحث و تقسیمات سایر ابواب منطق و احکام آنها بر این سخن استوار است. بخش برهان از جمله بخش هایی است که توضیح محتوایی آن ارتباط مستقیم با شناختِ علت تصدیق و گونه های آن دارد. عدم دقت در واژه شناسی علت، به ویژه علت تصدیق و تفکیک نکردن حیثیت ها و نگرش های منطقی از فلسفی در بخش برهان، سبب ابهام برخی گزاره ها شده و هم چنین اسباب ارائه گزارش های غیرعلمی را فراهم کرده است. در این مقاله کوشیده ایم به بحث واژه شناسی علت، تفاوت نگرش ها به آن در منطق و فلسفه و لوازم و آثار این تفاوت ها، گونه های علت تصدیق و شرایط علت در تحصیل برهان بپردازیم. توضیح و نقد دیدگاه مرحوم خواجه نسبت به کیفیت وقوع علل اربع در برهان لمّ از مباحث اصلی این مقاله است.

نظريه تکامل که سلطه آن در عصر فعلي در سراسر عالم ديده مي‌شود، در ابتدا به شکل دیدگاهی زيست‌شناسانه به‌صورت رسمي توسط چارلز داروين، پا به عرصه وجود نهاد. اين نظريه که بعدها در عرصه‌هاي ديگر نیز نفوذ کرد و تأثيرات شگرفي در ديگر شاخه‌هاي علوم گذارد، شواهدي براي اثبات اصل مدعاي خود دارد. این شواهد و به بیان دیگر استدلال های تکاملی، از جنبه صغروی، زیست شناسانه و از جنبه کبروی فلسفی هستند. در اين مقاله با روش تحلیلی عقلانی به بررسي شواهد اصلي نظريه تکامل از جنبه کبروي پرداخته‌ايم و فارغ از ادعاهای صغروی زیست‌شناسه، صحت‌وسقم شواهد و استدلال‌هاي اين نظريه را بررسي کرده‌ايم. به نظر مي‌رسد، شواهد اين نظريه، براي اثبات نظريه تکامل به صورت کلان و تغيير گونه‌اي به گونه ديگر، کفايت نمي‌کند و آنچه موردنظر در نظريه تکامل است با اين شواهد اثبات نمي‌شود.

آزادی در دانش‌های ارزشی به امری اشاره دارد که خود فعل انسانی است و قابلیت ارزش‎گذاری دارد. آزادی از مفاهیم مهم و عموماَ از ارزش‌های پرمنازعه در دانش‌های ارزشی است که تحلیل آن تأثیر فراوانی در استدلال‌های ارزشی خواهد داشت. مفهوم آزادی از سنخ معقولات ثانیه فلسفی و مفاهیم انتزاعی است که در نسبت‌سنجی و مقایسه به دست می‌آید. در فهم آزادی توجه به شش مؤلفه ضروری است: 1. فعلِ فاعل، 2. نبود مانع بیرونی یا اکراه، 3. فراهم بودن شرایط لازم در جامعه یا نبود اضطرار، 4. نبود مداخله در عوامل درونی یا اغوا، 5. فراهم بودن عوامل درونی لازم از طریق آموزش و تربیت، 6. پذیرش و توجه به غایات و خیرات انسانی در استدلال‌های اخلاقی.

رنج حقیقتی انکارناپذیر در عالم هستی و مورد درک وجدانی همة افراد بشر است. اما آنچه در این زمینه همواره اندیشة انسانی را که فطرتاً طالب لذت و سعادت است به خود مشغول کرده، چیستی این حقیقت و چگونگی مواجهه با آن است. پاسخ‌گویی به پرسش‌هایی از این دست، منوط به تحلیل درستی از حقیقت رنج است. این مقاله با طرح آرای مختلف حکمای اسلامی در زمینه چیستی رنج، به جمع‌بندی و تحلیل آنها پرداخته ‌و در پایان، با ارائه تعریف، تأملاتی را در تحلیل رنج مطرح کرده است. در تحلیل مفهوم رنج، به این نتیجه رسیده است که رنج، کیفی نفسانی است که با فراهم‌شدن عناصر و شرایطی چون وجود منشأ رنج، امکان ادراک و علم به امر منافر و نیز دستیابی به آن، اذعان به منافرت و توجه یافتن به امر منافر از همان جهت که منافر است تحقق می‌یابد.

گزاره‌هاي ناظر به امور رايج زندگي، دربردار‎نده‌ امور خاصي همچون آدرس، خانه، پول، حساب بانکي، حوزه، دانشگاه، رئيس‎جمهور، تورم و قانون هستند که در زمره واقعيت‎هاي عيني مثل اوصاف وجودي اشيا قرار ندارند. در ادبيات فلسفه اسلامي، اين امور را امور اعتباري ناميده‌اند و معمولاً هيچ واقعيت وجودشناختي‌اي برايشان قائل نيستند؛ اما پرسش‎هاي فلسفي جدي و حل‎نشده‌اي در اين ‌باره مطرح است. در ميان اين پرسش‌ها دو چيز به‎روشني از يکديگر قابل تمييز است: يکي اعتبار به عنوان فعلي که منشأ تحقق امور اعتباري است و ديگري خود امور اعتباري. در اين مقاله، بخشي از مباحث مربوط به اعتبار بررسي مي‎شود. مسئله‌ اصلي مقاله اين است که اعتبار، چه ويژگي‎هاي هستي‎شناختي‎اي دارد؟ در ذيل اين پرسش، به مسائل فرعي‌تري همچون نسبت اين فعل و آگاهي، مادي يا مجرد بودن آن و نيز چيستي غايت آن پرداخته شده است.

عرف‌گرایی ثبوتی در حوزه اخلاق، اعتقاد به این است که عرف را می‌توان به عنوان منشأ ارزش اخلاقی دانست. عرف‌گرایان ثبوتی به دو دسته قابل تقسیم هستند: دسته‌ای از ایشان بر نقش عرفِ فاقد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی تأکید می‌کنند و دسته‌ای دیگر بر نقش عرفِ واجد پشتوانة واقعی در ثبوت ارزش اخلاقی اصرار می‌ورزند. هر یک از ایشان بر مدعای خود دلایلی ارائه کرده‌اند که بررسی آنها به دلیل تأثیرات فرهنگی باورهای یادشده، ضروری به نظر می‌رسد. در این نوشتار سعی شده با تحلیل دیدگاه‌های مرتبط با دسته اول، دو دلیل از مهم‌ترین دلایل ایشان استخراج شود و بر اساس مبانی عقلی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. بررسی دلایل عرف‌گرایان ثبوتی مورد بحث نشان می‌دهد دو دلیل «تفاوت‌های فرهنگی» و «احساسات عام بشر» با مشکلات نظری و عملی مواجه بوده، برای اثبات مدعای ایشان ناکارآمد است.

در برخی تفاسیر فلسفی از احتمال، مانند تفسیر کلاسیک، تفسیر منطقی و تفسیر معرفت شناختی، رجوع به مجموعه ای به نام فضای نمونه یا فضای وصفی برای محاسبه احتمال لازم است. در این محاسبات، بر اساس اصل عدم تفاوت، احتمال عناصر اولیه یکسان فرض می شود. اما درباره خود این اصل، که اساس حساب احتمالات در تفاسیر مزبور است، دو مساله اساسی وجود دارد که در مباحث فلسفی احتمال قابل طرح است. اول، اعتبار معرفت شناختی خود این اصل است، و دوم، پارادوکس هایی است که از به کارگیری این اصل ناشی می شوند. اما تاکنون پاسخی در خور به هیچ یک از این دو مساله داده نشده است. در این مقاله، ابتدا با اشاره به تفاسیر مختلف احتمال، نشان داده می شود که کدام تفاسیر نیازمند این اصل هستند. همچنین اصل عدم تفاوت به طور کلی و نیز در احتمال معرفت شناختی، بر اساس اصل علیت و با ارجاع به علم حضوری توجیه می شود. مهم ترین بخش این مقاله، طرح هشت پارادوکس همراه با پاسخ هایی است که برای حل آنها ارایه شده و با ناتمام دانستن این پاسخ ها، راه حل جدیدی بر اساس تفسیر احتمال معرفت شناختی ارایه می شود.