آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

با وقوع انقلاب اسلامی، روحانیت نقش خود را در حدوث انقلاب بسیار برجسته و متمایز نشان داد؛ اما بعد از انقلاب، بررسی سازوکارهای تعامل مطلوب حوزة علمیه با سازمان ها، ازجمله رسانه ملی آنچنان که شایسته بوده، به صورت جدی مدنظر واقع نشده است. روحانیان به صورت انفرادی با رسانه ملی تعامل داشته اند، ولی این تعامل سازمان یافته نبوده و به همین سبب، مشکلاتی را به وجود آورده است. این پژوهش به دنبال تبیین الگوی تعامل رسانه ملی با معاونت تبلیغ حوزه های علمیه از منظر رهبر معظم انقلاب است. جهت گیری پژوهش حاضر کاربردی است و در زمره پژوهش های «کیفی» قرار دارد و از میان انواع راهبردهای پژوهش کیفی، راهبرد «نظریه پردازی داده بنیاد نظام مند» را انتخاب کرده است. نتایج این تحقیق نشان می دهد ارتباط سازمانی میان رسانه ملی و حوزة علمیه مقوله ای محوری است و جلوگیری از ورود کارشناسان دینی کم سواد یکی از عوامل علّی؛ نهادینه سازی ایمان کارکنان رسانه ملی جزو عوامل زمینه ای؛ فقدان تعامل فکری گروهی یکی از عوامل مداخله گر؛ و سیاست گذاری آموزشی، تبلیغی، فرهنگی راهبردی تعاملی است که منجر به پیامدهایی، از جمله تبیین حقیقت دین همراه با هنر می گردد.

افغانستان يک جامعة چندقومي، چندمذهبي، چندزباني و به تمام معنا چندفرهنگي است. جامعة چندفرهنگي در حوزه‌هاي مختلف، از جمله رسانه‌ها، مستلزم خط‌مشي‌اي است که با ساختار اجتماعي و فرهنگي آن جامعه تناسب داشته باشد. حال سؤال اين است که الگوي تدوين خط‌مشي رسانه‌اي متناسب با جامعة چندفرهنگي افغانستان، کدام است؟ جامعة افغانستان و نظام رسانه‌اي آن در دورة کنوني، نه از نبود يا کمبود رسانه، که از ضعف ساختار، محتوا و به‌طورکلي، فقدان الگوي تدوين خط‌مشي رسانه‌اي رنج مي‌برد. انتظار اين است که اهل نظر در طراحي و تدوين چنين الگويي يا پيشنهاد مباني دستيابي بدان، مساعي خويش را به‌کار بندند. در راستاي تحقق اين هدف، نگارندگان با بهره‌گيري از روش توصيفي‌ـ تحليلي به مطالعة منابع اسلامي و قوانين افغانستان پرداخته و با توجه به گفتمان‌هاي غالب اين کشور و فرصت‌ها و محدوديت‌هاي ساختاري آن، الگويي را براي تأمين اين هدف استخراج كرده‌اند. الگويي که از يک ‌سو متضمن آموزه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌هاي متعالي اسلام به‌عنوان محور وحدت جامعه است و از سوي ديگر، حقوق، منافع و انتظارات مخاطبان چندفرهنگي، به‌عنوان کنشگران فعال در آن ملحوظ شده است.

این مقاله به تحلیل و تغییر دیدگاه محتوایی رولان بارت، اندیشمند فرانسوی معاصر پیرامون اسطوره می پردازد. بارت توانسته است از اسطوره به معنای افسانه، عبور کرده و از آن به مثابه سازوکاری برای برساختن جهان اجتماعی استفاده کند. بارت، با استناد به قواعد زبان شناسی و نظام مفهومی سوسور و نیز با اقتباس از نشانگان جمعی دورکیم، به این نتیجه رسید که اسطوره به نمادهای لفظی و مکتوب منحصر نمی شود؛ بلکه هر چیزی در عالم انسانی، بالقوه می تواند به اسطوره بدل شود. مهم ترین نکته الهام گرفته از سوسور، دلالت فرهنگی ـ اجتماعی نمادها و نشانه ها در مقابل دلالت زبان شناختی(دال و مدلولی) نمادها (دلالت اولیه) است. از دید سوسور، دال های اسطوره ای، دارای دو جنبه مختلف اند: شکل و معنا. مهم ترین سازوکار اسطوره پردازی «تفوق شکل بر معنا» است. بارت، از همین موضوع، به «تبدیل امور اجتماعی تاریخی به امور طبیعی» انتقال یافته است. از نظر وی، با تفوق شکل، جنبة اساسی نشانه، که مربوط به معنای آن است، دچار تحریف می شود و هویت زمانی و مکانی، معنای نشانه ناپدید می گردد. در این صورت، ما با موجودی فرازمان و فرامکان مواجه می شویم. در این مرحله، بورژوازی توانسته با تصرف در این نشانة تهی شده از معنای اصلی، معنای موردنظرش ـ را که همان جنبه شکلی دال است ـ برجسته کند.

مکتب کنش متقابل نمادین تلاشش بر این بود که رویکرد جدیدی مغایر با رویکرد پوزیتیویستی ترسیم کند؛ تا از رهگذر آن برخی زوایای تاریک شکل گیری کنش اجتماعی را روشن سازد. این مکتب با تأکید بر این نکته مرکزی و مهم که انسان برخلاف جانوران پست تر موجودی متفکر و دارای نظام معنایی است، درصدد برآمد نقش نماد و معانی در باز تعریف مقوله آگاهی در خارج از چارچوب پوزیتیویسم ارائه دهد. لذا تلاش این مکتب در چارچوب رهیافت های متنوع آن برای بیان نقش نمادها و معانی در ایجاد کنش و در تحلیل زوایای آن در همین راستا صورت گرفته است. از جمله رهاوردهای این مکتب اینکه توانست رویکردهای خردبینانه را وارد ادبیات جامعه شناسی کند و توجه محققان را به سمت افراد و انگیزه های کنش معطوف سازد. از سوی دیگر، این مکتب دارای نقاط ضعف و رخنه های متعدد و بنیادینی است که به نظر می رسد ریشه در مبانی پراگماتیستی و مادی این مکتب دارد. از جمله نقدهای وارد بر این مکتب، فقدان تبیین علّی، نپرداختن به ابعاد پنهان کنش، انکارگرایش های فطری، انفعال در برابر اقتضائات جامعه و تقلیل معرفت به ساحت های اجتماعی است.

ازجمله مباحث محوري در جامعه‌شناسي دين، بحث از منشأ دين است. جامعه‌شناسان غالباً بدون توجه به دواعي اديان در تبيين منشأ خود، زمينه‌هاي اجتماعي تاريخي را در تکوين، استقرار، استمرار و تغيير دين دخيل مي‌‌دانند. اين نوشتار سعي دارد با رويکردي قرآني در اين خصوص اتخاذ موضع کرده و به سؤال از چيستي منشأ‌ دين پاسخ گويد. در پرتو اين موضع قرآني روشن خواهد شد که نظريه‌هاي جامعه‌شناسان اگر در خصوص اديان و نحله‌هاي بشرساخته صادق باشد، درباره اديان الهي قرين حقيقت نيست. رويکرد نوشتار در استنباط ديدگاه قرآن، رويکرد استنطاقي است که از طريق تأمل و واکاوي مضامين آيات مربوط و بررسي متون تفسيري انجام پذيرفته است. تفکيک ميان «منشأ دين»، «منشأ دينداري» و «خاستگاه اجتماعي دين» افقي براي ‌شناسايي خلط‌هاي صورت‌گرفته، بر خواننده مي‌‌گشايد. ديدگاه قرآن، متضمن سه مؤلفه «الهي بودن منشأ دين»، «فطري بودن منشأ دينداري» و «اجتماعي بودن خاستگاه دين» است. درحالي‌که در ديدگاه‌ غالب جامعه‌شناسان، بدون توجه به نقش علّي خداوند در ارسال و انزال دين و گرايش فطري و سرشتي عميق انسان به مطالبه و پذيرش آن، ظهور دين عمدتاً به زمينه‌ها، ضرورت‌ها و اقتضائات حيات جمعي مستند شده است.

«فرهنگ» در تلقی غالب علوم اجتماعی،‌ عام‌ترین و گسترده‌ترین مفهومی است که همه فراورده‌های غیر مادی و معنایی (و در برخی تعاریف حتی فراورده‌های مادی) را که بشر در طول حیات اجتماعی تاریخی پرفراز و فرود خود بدان دست یافته، پوشش می‌دهد. از جمله موضوعات مطرح در فلسفه فرهنگ و نیز در جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی فرهنگ، سؤال از خاستگاه، منشأ، علل ایجادی و اعدادی و در یک کلام، مبانی هستی‌شناختی فرهنگ است. این نوشتار در صدد است با غور و تأمل در ارا و اندیشه‌های عرضه‎شده با رویکردهای مختلف به این سؤال در حد امکان پاسخ گوید؛ از این رو سؤال اصلی آن چیستی مصادر، منابع، مناشی، خاستگاه‌ها و زمینه‌های معرفتی و غیر معرفتی فرهنگ به مثابه یک کل (و بالتبع عناصر و مؤلفه‌های ان) است. روش آن در مقام گردآوری داده‌ها، اسنادی و در مقام تفسیر یافته‌ها، تحلیلی، تبیینی و استنباطی است. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می‌دهد فرهنگ یا منظومه فرهنگی بشر، درکل تحت تأثیر مجموعه درهم پیچیده‌ای از استعدادها و ظرفیت‌های فطری، ارتباطات چندگانه انسانی، عوامل محیطی (اعم از طبیعی و اجتماعی)، عوامل ماورایی (دین و تعالیم وحیانی) و تجربه‌های تاریخی متراکم تکون یافته و از طریق فرایند جامعه‌پذیری در امتداد نسل‌های متمادی استمرار یافته است.

تحقيق ميدانى (Field Research/ field study)، يا اجراي تحقيق در يک ميدان و قلمرو فرهنگي اجتماعي مشخص، نمونه‌اي از پژوهش موردي است که گاه به صورت سطحي و پهنانگر وگاه به صورت عمقي و ژرفانگر صورت مي‌پذيرد. تحقيق ميداني از نوع تحقيقات كيفى و تکنيک غالب آن، در مقام شناخت عناصر موجود در ميدان و گرد‌آوري اطلاعات مورد‌نظر، مشاهده همراه با مشارکت محقق است. در اين نوع تحقيق، محقق مستقيماً با افراد مورد مطالعه ارتباط برقرار کرده، شخصاً در محيط حضور مي‌يابد تا در يک محيط و فضاي طبيعي، به مشاهده و ثبت وقايع و رويدادها بپردازد. اين نوع پژوهش، در رشته‌هاي مختلف علوم اجتماعى، به ويژه در مطالعات مردم‌شناختى، روان‌شناسي اجتماعي، ارتباطات گروهي، آسيب‌شناسي اجتماعي، و برخى مطالعات كاربردى همچون مددكارى اجتماعى کاربرد فراوان دارد. اين نوشتار در صدد است تا توصيفي نسبتاً جامع از اين نوع پژوهش، ابعاد مختلف، اقتضائات و الزامات و فرصت‌ها و محدوديت‌هاي آن به دست دهد.

ادیان الهی هم خود ظرفیت بسیارغنی وتجدید شونده ای برای تولید وعرضه یک فرهنگ متعالی متناسب باظرفیت های آموزه ای واهداف ورسالت این جهانی خود به بشراجتماعی دارند وهم بسته به ظرفیت آموزه ای، موقعیت اجتماعی، کمیت وکیفیت موالیان، نحوه تعامل آنهاباتعالیم وحیانی، قرائت هاوتفسیرهای ارائه شده ازسوی دین پژوهان، فرصت هاومحدودیت های محیطی و...‌ نقش بسیارقاطع وتعیین کننده ای درهدایت وراهبری، پالایش وپیرایش، شکوفایی وتعالی ظرفیت ها، صیانت وپاسداری، تعمیق وتثبیت، اعتباریابی وقداست بخشی، کمک به درونی سازی، افزایش انگیزه هابرای التزام ورزی نظری وعملی؛ فرهنگ های عرفی ومولفه های مختلف آن دارند. ازاین رو، نسبت میان دین وفرهنگ ونحوه تعامل آندو بویژه درفرایند تاریخ اجتماعی بشر، ازجمله موضوعاتی است که عموماازسوی جامعه شناسان دین مطرح شده ودرمقام پاسخ بدان، دیدگاهها ومواضع مختلفی اتخاذ شده است. این نوشتاردرصدد است تابرخی ازمهم ترین این مواضع را ازمنابع ومتون مربوط استخراج ومورد واکاوی وتحلیل قراردهد. براین اساس، سوال اصلی آن نسبت های محتمل میان دین وفرهنگ به مثاله دونظام معنایی جامع درمقام تحقق وعینیت اجتماعی ازمنظرجامعه شناختی است.

دو صفت رحمان (رحمت عام الهی) و رحیم (رحمت خاص الهی) حاکی از دو نوع تعامل خداوند با بندگان است. مؤمنین و جامعه ایمانی، مشمول رحمت خاص الهی و دیگر انسان‏ها مشمول رحمت عام او هستند. رحمت عام در پرتو عنایت و اراده عام الهی، متناظر با قواعد و قوانین تکوینی عالم است که علم و دانش بشری، متکفل فهم و استخراج آن است. رحمت خاص در پرتو اراده خاص الهی، متناظر با قوانین و مداخله تشریعی خداوند در عالم است که در سویه‏های سلب و فیض نمودار می‏شود. جامعه غیر دینی، بر مدار قوانین تکوینی عالم، به هدفی که ترسیم کرده و پاداش یا نتیجه طبیعی برنامه‏ریزی و عمل خود منتهی می‏شود. در مقابل، نتیجه فعالیت و برنامه‏ریزی جامعه دینی در چارچوب قوانین تکوینی عالم، می‏تواند همان نتیجه یا کمتر یا بیشتر باشد. جامعه دینی با تکیه بر عنصر ایمان و تقوا می‏تواند به نتیجه‏ای مضاعف و دوچندان دست یابد. بر این اساس، خروجی الگوی توسعه غربی تکنولوژی (سخت‏افزار) و خروجی الگوی پیشرفت اسلامی، انسان کامل (نرم‏افزار) است. تمرکز جامعه غیر دینی، بر کشف و استخراج هر چه بیشتر قوانین تکوینی عالم و نقطه تمرکز جامعه دینی علاوه بر تلاش در راستای کشف و فهم قوانین تکوینی، تلاش برای افزایش ایمان و تقوا است.

امروزه باور رسمیِ تثلیثی-تجسدی از خداوند نزد غالب کلیسا‌های مسیحی، متأثر از آموزه‌های عقل‌ستیز «پولس» می‌باشد که تحت تأثیر ادیان باستانی و محصول جهان‌بینی مشرکان باستان است و هیچ ارتباطی با آموزه‌های توحیدی حضرت عیسی (علیه السلام) ندارد. بررسی و نقد نحوۀ بازنمایی مقام الوهی در سینمای مسیحی آمریکا با عنایت به تأثیر‌گذاری عمیق رسانه‌ها به‌ویژه سینما در تفسیر و ترویج باور‌ها و آموزه‌های دینی و با هدف دستیابی به فهم عمیق‌تر ارتباط الاهیات و سینما برای شناسایی اهداف فیلم‌ساز، در نتیجه تقویت سواد رسانه‌ای مخاطبان صورت گرفته است. در این پژوهش علاوه بر گزارش فیلم‌های مرتبط با موضوع و بیان مفاهیم برآمده از آنها، در بخش تحلیل روش‌مند اثر منتخب از روش نشانه‌شناسی «جان فیسک» برای بیان لایه‌های معانیِ اثر سینمایی استفاده شده است. از آنجا که سینما در بستر تمدن مدرن تولد یافته و ماهیتی مدرن دارد، آثار سینمایی نیز متأثر از مبانی همان تمدن همچون لائیسم، اومانیسم و لیبرالیسم می‌باشد. بنابراین علاوه بر نگاه غالب مادی و تقلیل‌گرایانۀ سینمای غرب به‌ویژه هالیوود و به تبعِ نظام الاهیاتی انسان-خداییِ مسیح، تصویر‌سازی از مقام الوهی در سینمای مسیحی، تقلیل‌گرایانه و انسان‌گونه می‌باشد که با فقدان شریعتِ عملی تام و محدود کردن دین الاهی با ایمان به خدای مصلوب و تنها رعایت برخی اصول اخلاقی هم‌سو با اخلاق سکولار، تمام هویت این دین الاهی تحریف شده است که البته با تبیین خداشناسی توحیدی و تحلیل رابطۀ وجودبخشی، علیّت، فاعلیت و تأثیر خداوند در جهان هستی، بسیاری از انحرافات و باور‌های حاکم بر این فیلم‌ها پاسخ داده شده است.